η ou ος, ον [ῠᾰ]
      1 le plus haut, le plus élevé, T. LOCR. 100 a ; EPIGR. (DS. 1, 15) ; ἐν πυρῇ ὑπάτῃ, IL. 23, 165 ; 24, 787, au haut du bûcher ; avec un gén. : ὕπατοι λεχέων στροφοδινοῦνται, ESCHL. Ag. 51, ils tournoient au-dessus de leurs nids ; ὕπατοι θεοί, ESCHL. Ag. 89, les dieux d’en haut, p. opp. aux θεοὶ χθόνιοι ; fig. Ζεὺς ὕπατος, ESCHL. Ag. 509 ; ORACL. (DÉM. 531, 7) Zeus, le dieu suprême ; ὑπ. Ἀθηνᾶ, ORACL. (DÉM. 1072, 18), etc. Athèna la déesse souveraine ; ὕπατος ἀρχή, POL. 2, 11, 1 ; ou dor. ὑπάτα ἀρχά, ANTH. App. 285, magistrature suprême, càd. consulat, à Rome ; στρατηγὸς ὕπατος, POL. 1, 52, 5 ; 6, 14, 2, commandant suprême, càd. consul, à Rome ; subst. ὁ ὕπατος, ANTH. 9, 280 ; 11, 58, etc. le consul ; qqf. le proconsul, POL. 18, 29, 5 ; APP. Hann. 48 ;
      2 qui est à l’extrémité, le dernier, SOPH. Ant. 1333 ; A.RH. 4, 282 ; ἡ ὑπάτη (s.-e. χορδή) PLAT. Rsp. 443 d ; ANTH. 11, 352, la dernière corde, la plus basse, dans les instruments de musique ; avec idée de temps, extrême, suprême, SOPH. Ant. 1332 ; ANTH. 7, 233 ; avec idée de degré, le plus élevé, le meilleur, PD. O. 1, 161 ; P. 6, 42 ; p. suite, le plus profond, A.RH. 2, 207 ; 3, 1213.

➳ Fém. -ος, POL. 2, 11, 1 ; 3, 40, 9 ; ZOS. 5, 18, etc.

Étym. superl. de ὕπο ; pour la format. au lieu du suff. -mo-, cf. lat. summus, on trouve -το-, cf. μέσατος, νέατος, μύχατος, etc.

η, ον, also ος, ον (v. infr. III. 1), highest, uppermost, in Hom. as epith. of Zeus, ὕπατε κρειόντων Od. 1.45; θεῶν ὕπατος Il. 19.258, al. ; θεοὶ ὕπατοι the gods above, opp. οἱ χθόνιοι, A. Ag. 89 (anap.), cf. 55 (anap.); Ζεὺς ΄γ. at Athens, Paus. 1.26.5, al., Orac. ap. D. 21.52 (coupled with Ἀθηνᾶ Ὑ. Orac. ap. eund. 43.66); ὕ. δῶμα Διός Pi. O. 1.42; ὕ. τεθμός Id. N. 10.32; ὑπάταν βασιληΐδα τειμάν Hymn.Is. 143. simply of Place, ἐν πυρῇ ὑ. on the very top of the funeral pile, Il. 23.165, 24.787; ὕ. ὄρος Epigr. ap. D.S. 1.15.
lowest, κευθμοί A.R. 3.1213.
furthest, κέρας ὠκεανοῖο Id. 4.282. of Time, last, νοῦσος AP 7.233 (Apollonid.); but οὐχ ὕπατον, πύματον δέ Puchstein Epigr.Gr. p. 76 (Memphis, i BC). of Quality, highest, best, Pi. O. 1.100; ὕ. πρὸς ἀρετάν most excellent, Id. P. 6.42; ὕ. [μόρος] S. Ant. 1332 (lyr.). c. gen., ὕπατος χώρας Ζεύς supreme over the land, A. Ag. 509; ὕπατοι λεχέων high above the nest, ib. 50 (anap.); ὕ. τῶ σκάνεος ἅπαντος Ti.Locr. 100a; σοφίας ὕπατος IG2². 3632.7 (ii AD). as Subst., ὕπατος, ὁ, = Lat. consul, Plb. 6.12.1, al., D.H. 4.76, 6.1, 7.1, al., Mon.Anc.Gr. 5.1; cf. στρατηγός II. 4; — hence also, = ὑπατικός, τὰν ὑπάταν ἀρχάν Epigr. ap. Plu. Marc.. 30; but in this sense commonly with masc. termin., ὕπατον ἀρχὴν ἔχειν Plb. 2.11.1 (pl.), cf. 3.40.9, Hdn. 2.6.6; ὕπατος τιμή J. BJ 7.4.2. ἡ ὑπάτη, v. sub voce. — For the form, cf. μέσατος, νέατος, μύχατος, etc.

= ὑπέρτατος (wie summus statt supremus), auch 2 Endgn, der Höchste, Erste ; bei Hom. gew. Beiwort des Zeus, ὕπατος κρειόντων, ὕπατος θεῶν, wie auch Tragg., z.B. Aesch. Ag. 495 ; im Ggstz zu den χθόνιοι übh. die obern Götter, 89, Suppl. 24, u. später noch in der Priestersprache, s. Dem. 21.52 ; καλλιερεῖν Διῒ ὑπάτῳ Ἀθηνᾷ ὑπάτῃ 43.66 ; – ἐν ὑπάτῃ πυρῇ, ganz oben auf dem Scheiterhaufen, Il. 23.165, 24.787 ; ὕπατον δῶμα Διός Pind. Ol. 1.42 ; τεθμός N. 10.32, u. öfter ; überh. hoch in der Luft, ὕπατοι λεχέων στροφοδινοῦνται Aesch. Ag. 50 ; der Letzte, Soph. Ant. 1313.
Bei den Römern der Konsul, στρατηγὸς ὕπατος, Pol. 1.52.5 ; οἱ τὰς ὑπάτους ἀρχὰς ἔχοντες 2.11.1, u. öfter, u. Sp. – Ἡ ὑπάτη, sc. χορδή, die oberste Saite des ältesten, einfachsten griechischen Tonsystems ; Plat. Rep. IV.443d ; Music.

1. like Lat. summus for supremus, the highest, uppermost , of Zeus, ὕπατος κρειόντων, θεῶν ὕπ., [Homer (8th/7th c.BC)]; οἱ ὕπατοι the gods above , Lat. superi, opp. to οἱ χθόνιοι, Lat. inferi, [Aeschulus Tragicus (6th/5th c.BC)]; ὕπατός τις some god above , [Aeschulus Tragicus (6th/5th c.BC)]
2. simply of Place, ἐν πυρῇ ὑπάτῃ on the very top of the funeral pile, [Iliad by Homer (8th/7th c.BC)]
3. of Time, last , Lat. supremus, [Sophocles Tragicus (Refs 5th c.BC), variant datesAnthology Palantina
4. of Quality, highest, best , [Pindar (Refs 5th c.BC)]
5. with genitive, like the preposition ὑπό, ὕπατος χώρας supreme over the land, [Aeschulus Tragicus (6th/5th c.BC)]; ὕπατοι λεχέων high above the nest, [Aeschulus Tragicus (6th/5th c.BC)]
6. as Substantive, ὕπατος, the Roman consul , [Polybius Historicus (Refs 2nd c.BC)], etc. (ML)