ἐξ·ανίστημι [ᾰ] (f. -αναστήσω, ao. -ανέστησα ; pour l’ao.2 et le pf. v. ci-dessous) :
   I tr.
      1 faire lever : τινὰ ἐξ ἕδρας, EUR. Andr. 263, qqn d’un siège ; τοὺς θανόντας, SOPH. El. 940, faire ressusciter les morts ; ἐνέδραν, XÉN. Hell. 4, 8, 37, faire lever des hommes couchés ou assis pour une embuscade ; ἐξ. θηρία, XÉN. Cyr. 2, 4, 20, faire lever des bêtes sauvages de leur retraite ;
      2 chasser : τινὰ δόμων, SOPH. Ant. 297 ; πόλεως, SOPH. O.C. 47, qqn de sa maison, de la cité ; τινὰς ἐκ νήσων, HDT. 1, 171, faire émigrer un peuple des îles ; fig. ἐξ. ἐξ ἠθέων, HDT. 5, 14, etc. faire abandonner des coutumes ; au pass. ou à l’ao.2 act. être chassé : θρόνων, ESCHL. Pr. 767, du trône ; ἐξαναστάντες ἐξ ἠθέων, HDT. 1, 15, ayant été forcés d’abandonner leurs coutumes ; p. suite, dépeupler : πόλιν, HDT. 1, 155, etc. ; THC. 7, 77 ; Ἑλλάδα, EUR. Tr. 926, une ville, la Grèce ; au sens pass. ἐξαναστάσης Πελοποννήσου ὑπὸ Δωριέων, HDT. 2, 171, le Péloponnèse ayant été dévasté par les Doriens ;
      3 soulever de fond en comble : Ἰλίου βάθρα, EUR. Suppl. 1198, arracher les fondements d’Ilion ; au pass. Τροίης ἐξανεστάθη βάθρα, EUR. Hel. 1652, les fondements de Troie furent détruits ;
   II intr. (à l’ao.2 ἐξανέστην, au pf. ἐξανέστηκα, et au moy. ἐξανίσταμαι, f. ἐξαναστήσομαι) :
      1 se lever (d’un siège) HDT. 3, 142, etc. ; PLAT. Rsp. 328 a ; particul. se lever du lit, se lever, LUC. Nigr. 2, etc. ; ἐξ. τινὶ θάκων, XÉN. Hier. 7, 7, se lever de son siège par déférence pour qqn ; ἐξ. λόχου, EUR. El. 217, ou abs. THC. 3, 107, se lever d’une embuscade ; avec une prép. ἐξ εὐνῆς, XÉN. Œc. 10, 8, sortir du lit ; εἰς τὴν αὐλήν, PLAT. Prot. 311 a ; εἰς περίπατον, XÉN. Conv. 9, 1, se lever pour aller dans la cour, à la promenade ; abs. se lever pour parler, SOPH. Ph. 367 ;
      2 p. suite, se lever pour se retirer, sortir de, s’éloigner de, avec le gén. : Λακεδαίμονος, PD. P. 4, 49 (cf. EUR. Andr. 380, etc.) de Lacédémone ; avec une prép. ἐκ γῆς, HDT. 4, 115, d’un pays ; avec double rég. τινὶ ὁδῶν, XÉN. Conv. 4, 31, céder le chemin à qqn ; abs. s’éloigner, partir, THC. 7, 49 ;
      3 s’élever, se dresser, en parl. d’une montagne, POL. 1, 56, 4 ; fig. surgir, en parl. d’une guerre, APD. 3, 18, 8.

➳ Ao.2 sbj. 1 pl. ion. ἐξαναστέωμεν, HDT. 4, 115. Pf.2 part. fém. pl. ἐξανεστώσας, DÉM. 208, 21.

causal in pres., impf., fut., and aor.1 ; raise up, τοὺς θανόντας S. El. 940; make one rise from his seat, Pl. Prt. 310a; bid one rise from suppliant posture, ἐγώ σ’ ἕδρας ἐκ τῆσδε… ἐξαναστήσω E. Andr. 263, cf. 267; ἐ. τὴν ἐνέδραν order the men in ambush to rise, X. HG 4.8.37.
make a tribe emigrate, remove or expel, ἐ. τινὰς ἐκ τῶν νήσων, ἐξ ἠθέων, etc., Hdt. 1.171, 5.14, etc. ; ἄνδρας δόμων S. Ant. 297; ἐ. πόλεως bid one depart from…, Id. OC 47; simply ἐ. τινάς Hdt. 6.127, Th. 4.98, etc. (v. infr. II. 2).
challenge a juror, PHal. 9.5 (iii BC), PGurob 2.10 (iii BC), etc.
depopulate, destroy, πόλιν Hdt. 1.155, al. ; Ἰλίου ποτ’ ἐξαναστήσας βάθρα E. Supp. 1198; Ἑλλάδα Id. Tr. 926. ἐ. θηρία rouse them from their lair, X. Cyr. 2.4.20. τουτὶ ἐ., erigere penem, E. Cyc. 169. intr. in Pass., with aor.2, pf. and plpf. Act. : stand up from one΄s seat, Hdt. 3.142; ἐκ τοῦ θρόνου Id. 5.72, cf. Pl. Ly. 211a; θάκων X. Hier. 7.7; ὁδῶν τινί, in courtesy, Id. Smp. 4.31; rise to speak, S. Ph. 367; rise from ambush, λόχου E. El. 217; without λόχου, Th. 3.107; rise after dinner, Pl. R. 328a, etc. ; πρὸ μέθης Isoc. 1.32; from bed, λέχους E. El. 786; ἐξ εὐνῆς X. Oec. 10.8; ἐξαναστῶμεν εἰς τὴν αὐλήν let us rise and go into…, Pl. Prt. 311a; εἰς περίπατον X. Smp. 9.1. c. gen., arise and depart from, emigrate from, Λακεδαίμονος Pi. P. 4.49, cf. E. Andr. 380; ἐκ τῆς γῆς τῆσδε Hdt. 4.115; abs., break up, depart, Th. 7.49, etc.
to be driven out from one΄s home, to be forced to emigrate, ἐξ ἠθέων ὑπό τινος Hdt. 1.15, cf. 56, al. ; πρὸς δάμαρτος ἐξανίσταται θρόνων A. Pr. 767. of places, to be depopulated, ἐξαναστάσης πάσης Πελοποννήσου ὑπὸ Δωριέων Hdt. 2.171; Τροίης ἐξανεστάθη βάθρα E. Hel. 1652, cf. D. 16.25.
rise to go to stool, Hp. Epid. 1.26. δ΄, etc.
rise from the plain, of a mountain, Plb. 1.56.4. so of ulcers, rise, Aret. SD 2.13; of an excrescence, κέρχνος ἐ. S. Fr. 279.

(ἵστημι, Sp. wie Eust. auch ἐξανιστάω),
1) auf- u. heraustreten-, hervorgehen lassen, vertreiben ; Soph. O.C. 47 ; τοὺς θανόντας, aufwecken, El. 928 ; ἐξ ἕδρας Eur. Andr. 263 u. öfter, ἐξανέστησαν ἐκ τῶν νήσων Her. 1.171 ; ἐξ ἠθέων 5.14 ; ἐξαναστήσας τὸν παῖδα, er hieß ihn aufstehen, Plat. Prot. 310a ; τὴν ἐνέδραν, den Hinterhalt hervorbrechen lassen, Xen. Hell. 4.8.37, die Einwohner vertreiben, ἄνδρας δόμων Soph. Ant. 237 ; πρὸς δάμαρτος ἐξανίσταται θρόνων Aesch. Prom. 769, ὅσοι ἐξαναστήσαντές τινα βίᾳ νέμονται γῆν Thuc. 4.98 ; Folgde. Dah. übh. zerstören, ἐξαναστήσας Ἰλίου βάθρα Eur. Suppl. 1198 ; Ἑλλάδα. Tr. 926 ; πόλιν, die Stadt durch Vertreibung der Einwohner veröden, Her. 1.155, Thuc. 7.77 u. A.
2) Med. u. intr. Zeiten des Aktivs, sich erheben, aufstehen u. weggehen, ἐξανίστανται Λακεδαίμονος, ziehen fort von L., Pind. P. 4.49 ; ἐξανίστω τῶνδ' ἀνακτόρων, entferne dich von, Eur. Andr. 380 ; ἐκ τῆς γῆς, auswandern, Her. 4.115 ; ἐξαναστάντες ὑπὸ τῶν Σκυθέων ἐξ ἠθέων, von den Skythen vertrieben, 1.15 ; Πελοποννήσου ἐξαναστάσης, da er verheert worden. 2.171, aufbrechen, Thuc. 7.49 u. öfter, ὅθεν ἐξανέστη, von wo er aufgestanden, Plat. Lys. 211a ; δεῦρο ἐξαναστῶμεν, aufbrechen u. hierher gehen, Prot. 311a ; vom Mahle, ἐξαναστησόμεθα μετὰ τὸ δεῖπνον Rep. I.328a ; ἐξανίστασο πρὸ μέθης Isocr. 1.32 ; ἕωθεν ἐξαναστάς Luc. Nigr. 2 u. öfter ; τινὶ ὁδῶν, Einem aus dem Wege gehen, Xen. Symp. 4.31. Von einem Berge, ἐξανεστηκὸς ἐκ τῆς περικειμένης χώρας εἰς ὕψος ἱκανόν, der sich erhebt, Pol. 1.56.4 ; bei Medic. vom Aufbrechen der Geschwüre ; übertr., πολέμου ἐξαναστάντος Apolld. 3.18.8. – Auch bei Soph. Phil. 367 ist es aufstehen, wo Andere »außer sich geraten« erkl.; bei Isocr. 12.32 liest Bekker ἐξισταμένους αὑτῶν für die alte Lesart ἐξανιστ.

ἐξ-ανίσημι
[in LXX chiefly for קוּם ;]
__1. trans., to raise up: σπέρμα (cf. Gen.38:8), Mrk.12:19, Luk.20:28.
__2. In 2 aor. act., intrans., to rise: Act.15:5.†
(AS)