'ἀν·ίστημι (impf. ἀνίστην, f. ἀναστήσω, ao.1 ἀνέστησα, ao.2 ἀνέστην, pf. ἀνέστηκα ; pass. f. ἀνασταθήσομαι, ao. ἀνεστάθην, pf. ἀνέστημαι) :
A tr. (aux temps suiv. : prés., impf., fut. et ao.1 act. fut. et ao. moy.) :
   I (ἀνά, en haut) :
      1 faire se lever : τινὰ χειρὸς ἀν. IL. 24, 515 ; χειρὸς ἀν. OD. 14, 319, faire lever qqn en le tenant par la main ; τινὰ ἐξ ἕδρας, SOPH. Aj. 788 ; ἐκ κλίνης, PLAT. Prot. 317 e, faire lever qqn d’un siège, d’une couche ; abs. ἀν. τινά, IL. 10, 179 ; 24, 689, faire lever qqn ;
      2 faire lever du lit, IL. 10, 32, etc. ; AR. Eccl. 740 ;
      3 p. anal. ressusciter, IL. 24, 551 ; ESCHL. Ag. 1361 ; SOPH. El. 139 ;
      4 fig. relever, sauver (d’une situation misérable, de la servitude) ESCHN. 6, 28 ;
      5 faire lever (le gibier) XÉN. An. 1, 5, 3 ; Cyr. 2, 4, 20 ; Cyn. 6, 23, etc. ;
      6 lever (des armes, des troupes) THC. 2, 68, 96, etc. ;
      7 fig. exciter : τινά, IL. 10, 176, qqn ; τινά τινι, IL. 7, 116, exciter qqn contre un adversaire ; πόλεμον, PLUT. Cor. 21, exciter une guerre ;
      8 ériger, élever : πύργον, XÉN. Cyr. 7, 5, 12 ; τρόπαια, PLAT. Tim. 25 c, une tour, des trophées ; τινὰ χρυσοῦν ou χαλκοῦν, PLUT. M. 170 e, Brut. 1, élever à qqn une statue d’or ou d’airain (les Att. disent χρυσ. ou χαλκ. ἱστάναι, non ἀνιστάναι) ; de même au moy. ἀναστήσασθαι πόλιν, HDT. 1, 165, se bâtir une ville ;
      9 lever : πόδα, EUR. H.f. 79, le pied :
      10 faire monter : ἐπὶ τὸ βῆμα, PLUT. M. 784 c, faire monter qqn à la tribune :
      11 au moy. faire paraître pour soi : μάρτυρα ἀναστήσασθαι, PLAT. Leg. 937 a, produire un témoin en sa faveur ;
   II (ἀνά, de nouveau) relever, restaurer, rebâtir : τείχη, DÉM. 477, 23, des murs ; fig. θεῶν τιμάς, EUR. H.f. 852, restaurer des sacrifices en l’honneur des dieux ;
   III (ἀνά, en arrière) :
      1 faire se lever et s’éloigner, en parl. de suppliants qu’on éloigne d’un temple, HDT. 5, 71 ; THC. 1, 137, etc. ; ἀν. στρατόπεδον ἐκ χώρας, POL. 29, 11, 10, lever le camp et quitter le pays ; particul. faire émigrer, transporter (un peuple) hors de (son pays) HDT. 9, 73 ; avec ἐξ et le gén. THC. 2, 27 ; au pass. χώρα ἀνασταθεῖσα, DÉM. 367, 20, pays dont les habitants ont été forcés d’émigrer ;
      2 remettre, différer : ἐκκλησίαν ἀναστῆσαι, XÉN. Hell. 2, 4, 42, ajourner une assemblée ;
B intr. aux temps suiv. (act. ao.2, pf., pl.q.pf. ; moy. prés., impf., fut., ao.2) :
   I (ἀνά, en haut) :
      1 se lever, en parl. de pers. : ἐξ ἕδρης, IL. 19, 77, de son siège ; cf. IL. 1, 533 ; ἀπ' ἀκμοθέτοιο ἀνέστη, IL. 16, 410 (Hèphæstos) se leva et s’éloigna du billot qui portait l’enclume ; ἐπὶ δόρπον, OD. 12, 439, se lever (et quitter le tribunal) pour aller prendre le repas du soir ; particul. se lever pour parler, IL. 1, 68, etc. ; THC. 6, 41 ; XÉN. Hell. 6, 5, 37, etc. ; avec un inf. ἀνέστη μαντεύεσθαι, OD. 20, 380, il se leva pour faire une prédiction ; de même, se lever comme champion, IL. 23, 709 ; d’où ἀν. τινί, IL. 23, 635 ; OD. 18, 334, se lever contre qqn, pour lutter contre qqn ; ἀν. ἐξ εὐνῆς, IL. 14, 336 ; ou εὐνῆθεν, OD. 20, 124, ou abs. ἀν. HÉS. O. 575 ; HDT. 1, 31 ; AR. Vesp. 217, etc. se lever, sortir du lit ; p. anal. revenir des enfers, IL. 21, 56, etc. ; d’où ressusciter, HDT. 3, 62 ; AR. Eccl. 873 ; de même ἀν. ἐκ νόσου, HDT. 1, 22 ; ἐκ τῆς νόσου, PLAT. Lach. 195 c, etc. ; ou abs. THC. 2, 49, relever de maladie ;
      2 s’élever, se dresser, en parl. de tours, EUR. Ph. 824 ; POL. 16, 1, 5 ; de statues, PLUT. M. 91 a, 198 f ;
      3 sourdre, jaillir, en parl. d’un fleuve : ἀν. ἐξ ὄρους, PLUT. Pomp. 34, prendre sa source dans une montagne ;
      4 fig. surgir, se produire, en parl. d’événements, de guerres, de troubles, DH. 3, 23 ; APP. Civ. 1, 56 ;
   II (ἀνά, en arrière) se lever pour partir, d’où partir : εἰς Ἄργος, EUR. Her. 59, à Argos ; cf. THC. 1, 87 ; 7, 49, etc. ; εἰς οἴκημα, PLAT. Phæd. 116 a, pour aller dans une maison ; d’où être forcé d’émigrer : ἀναστῆναι ὑπό τινος, THC. 1, 12 ; 6, 2 ; 8, 108, être forcé par qqn de quitter son pays ; p. ext. en parl. d’un pays, d’une ville : χώρη ἀνεστηκυῖα, HDT. 5, 29, pays dépeuplé par une émigration ; πόλις ἀνέστηκεν δορί, EUR. Hec. 494, la ville est dévastée par la lance.

➳ Act. fut. poét. ἀνστήσω, IL. 10, 32 ; 15, 64 ; 24, 551. Ao.1 impér. épq. ἄνστησον, IL. 10, 176 ; part. fém. ἀνστήσασα, IL. 18, 358. Ao.2, 3 sg. dor. ἀνέστα, SOPH. O.R. 1201 ; 3 pl. épq. ἀνέσταν, IL. 1, 533 ; 3 duel épq. ἀνστήτην, IL. 1, 305 ; impér. 2 sg. ἄνσταθι ou ἄνστα, THCR. Idyl. 24, 35 ; 2 pl. ἄνστατε, THCR. Idyl. 24, 50 ; sbj. 3 sg. épq. ἀναστήῃ, PD. l. c. ; inf. épq. ἀνστήμεναι, IL. 10, 55 ; part. fém. poét. ἀνστᾶσα, IL. 14, 336. Pf. ἀνέστακα, au sens trans. SPT. 1Reg. 15, 12. Moy. fut. inf. épq. ἀνστήσεσθαι, IL. 2, 694.

Étym. ἀνά, ἵστημι.

'

causal in pres. ἀνίστημι (later ἀνιστάω S.E. M. 9.61); impf. ἀνίστην ; fut. ἀναστήσω, poet. ἀνστήσω ; aor.1 ἀνέστησα, Ep. ἄνστησα, Aeol. 3 pl. ὄστασαν Hsch. ; pf. ἀνέστακα LXX 1 Ki. 15.12, Arr. Epict. 1.4.30; also in aor.1 Med. ἀνεστησάμην (v. infr. Ι. 5, ΙΙΙ. 6).
make to stand up, raise up, γέροντα δὲ χειρὸς ἀνίστη he raised the old man up by his hand, Il. 24.515, cf. Od. 14.319; τί μ’ αὖ… ἐξ ἑδρας ἀνίστατε; S. Aj. 788; ἀ. τινὰ ἐκ τῆς κλίνης Pl. Prt. 317e; ὀρθὸν ἀ. τινά X. Mem. 1.4.11; ἀπὸ τοῦ καθαρμοῦ τινα D. 18.259.
raisefrom sleep, wake up, Il. 10.32, etc. ; εἰς ἐκκλησίαν ἀ. τινά Ar. Ec. 740; ἀ. τινὰ ὠμόϋπνον Eup. 305; metaph, ἀ. νόσον S. Tr. 979.
raise from the dead, οὐδέ μιν ἀνστήσεις Il. 24.551, cf. A. Ag. 1361, S. El. 139; from misery or misfortune, Id. Ph. 666, Aeschin. 1.67.
produce a witness, etc. (cf. ΙΙΙ. 6), προφήτην ὑμῖν ἀ. ὁ Θεός Act. Ap. 3.22, al. after Hom., also of things, set up, build, στήλας v.l. in Hdt. 2.102; πύργους X. Cyr. 7.5.12, etc. ; τρόπαια Διΐ E. Ph. 572; ἀνδριάντα ἐς Δελφούς Philipp. ap. D. 12.21; so ἀ. τινὰ χρυσοῦν, χαλκοῦν (in pure Attic ἱστάναι), set up a golden, brazen statue of him, Plu. 2.170e, Brut. 1 (Pass., v. infr. B); — so in aor.1 Med., ἀναστήσασθαι πόλιν build oneself a city, Hdt. 1.165; ἀνεστήσαντο δὲ βωμούς they set them up altars, Call. Dian. 199.
build up again, restore, τείχη D. 20.68; metaph, θεῶν τιμάς E. HF 852.
put up for sale, Hdt. 1.196.
rouse to action, stir up, ἀλλ’ ἴθι νῦν Αἴαντα… ἄνστησον Il. 10.176, cf. 179, 15.64, etc. ; c. dat. pers., raise up against another, τούτῳ δὲ πρόμον ἄλλον ἀναστήσουσιν ib. 7.116 (v. infr. B. 1.5); rouse to arms, raise troops, Th. 2.68, 96; ἀ. πόλεμον ἐπί τινα Plu. Cor. 21; ἀναστήσας ἦγε στρατόν he called up his troops and marched them, Th. 4.93, cf. 112, etc.
make people rise, break up an assembly by force, Il. 1.191; but ἐκκλησίαν ἀναστῆσαι adjourn it, X. HG 2.4.42.
make people emigrate, transplant (cf. infr. B. 11.2), ἔνθεν ἀναστήσας ἄγε Od. 6.7; ἀνίστασαν τοὺς δήμους Hdt. 9.73; Αἰγινήτας ἐξ Αἰγίνης Th. 2.27; even γαῖαν ἀναστήσειν A.R. 1.1349; οἴκους Plu. Publ. 21; also ἀ. τινὰ ἐκ τῆς ἐργασίας D. 18.129.
make suppliants rise and leave sanctuary, Hdt. 5.71, Th. 1.137, S. OC 276, etc. ; also ἀ. στρατόπεδον ἐκ χώρας make an army decamp, Plb. 29.27.10; τὰ πράγματα ἀνίστησί τινα Plu. Alc. 31. ἀ. ἐπὶ τὸ βῆμα make to ascend the tribune, Id. 2.784c, cf. Cam. 32. of sportsmen, put up game, X. An. 1.5.3, cf. Cyr. 2.4.20 (Pass.), Cyn. 6.23, D.Chr. 2.2. μάρτυρα ἀναστήσασθαί τινα call him as one΄s witness, Pl. Lg. 937a. intr. in pres. and impf. ἀνίσταμαι, μην, in fut. ἀναστήσομαι, in aor.2 ἀνέστην (but ἀναστῶ, for ἀναστήσω, CratesCom. 4D.), imper. ἄστηθι (for ἄνστηθι) Herod. 8.1, part. ἀστάς IG 4.951.112 (Epid.); pf. ἀνέστηκα, Att. plpf. ἀνεστήκη, also pf. ἀνεστέασι Hdt. 3.62; aor. Pass. ἀνεστάθην, Aeol. part. ὀσταθείς Hsch. : — stand up, rise, esp. to speak, τοῖσι δ’ ἀνέστη Il. 1.68, 101, etc. ; ἐν μέσσοισι 19.77; in Att. c. fut. part., ἀ. λέξων, κατηγορήσων, etc. ; so c. inf., ἀνέστη μαντεύεσθαι Od. 20.380; in part., ἀναστὰς εἶπε E. Or. 885; παραινέσεις ἐποιοῦντο ἐν σφίσιν αὐτοῖς ἀνιστάμενοι Th. 8.76; also, rise from one΄s seat as a mark of respect, θεοὶ δ’ ἅμα πάντες ἀνέσταν Il. 1.533; ἀπὸ βωμοῦ (cf. A. ΙΙΙ. 3) Aeschin. 1.84.
rise from bed or sleep, ἐξ εὐνῆς ἀνστᾶσα Il. 14.336, cf. A. Eu. 124; εὐνῆθεν Od. 20.124; ὄρθρου ἀ. Hes. Op. 577; ὀψέ Ar. V. 217; οὐδ’ ἀνιστάμην ἐκ κλίνης, of a sick person, And. 1.64; abs., rise from sleep, Hdt. 1.31.
rise from the dead, Il. 21.56, cf. 15.287, Hdt. 3.62, A. Ag. 569; παρὰ τῶν πλειόνων Ar. Ec. 1073.
rise from an illness, recover, ἐκ τῆς νούσου Hdt. 1.22, cf. Pl. La. 195c; abs., Th. 2.49.
rise as a champion, Il. 23.709; θανάτων χώρᾳ πύργος ἀνέστα [Oedipus] S. OT 1201; hence c. dat., stand up [to fight against…], Ἀγκαῖον…, ὅς μοι ἀνέστη Il. 23.635; μή τίς τοι… ἄλλος ἀναστῇ Od. 18.334; Τυφῶνα θοῦρον πᾶσιν ὃς ἀνέστη θεοῖς A. Pr. 354 codd. ; v. supr. A. 11.
rise up, rear itself, πύργοι E. Ph. 824 (lyr.), cf. Plb. 16.1.5; of statues, etc., to be set up, Plu. 2.91a, 198f; metaph, μή τι ἐξ αὐτῶν ἀναστήῃ κακόν Pi. P. 4.155; πόλεμος D.H. 3.23; θορύβου ἀναστάντος App. BC 1.56.
to be set up, βασιλεύς as king, Hdt. 3.66 codd. of a river, rise, ἐξ ὀρέων Plu. Pomp. 34. pf. part., γῆ γηλόφοισιν ἀνεστηκυῖα Arr. Ind. 4.7; metaph, lofty, ἀ. τὴν ψυχὴν γενόμενος Eun. Hist. p. 233 D.
rise to go, set out, go away, εἰς Ἄργος E. Heracl. 59, cf. Th. 1.87, 7.49, 50; ἀνίστατο εἰς οἴκημά τι ὡς λουσόμενος Pl. Phd. 116a.
to be compelled to migrate (supr. A. ΙΙΙ. 2), ἐξ Ἄρνης ἀναστάντες ὑπὸ Θεσσαλῶν Th. 1.12, cf. 8; of a country, to be depopulated, χώρα ἀνεστηκυῖα Hdt. 5.29; πόλις… πᾶσ’ ἀνέστηκεν δορί E. Hec. 494; ἡσυχάσασα ἡ Ἑλλὰς καὶ οὐκέτι ἀνισταμένη no longer subject to migration, Th. 1.12; τὴν ἀσφάλειαν… περιείδετ’ ἀνασταθεῖσαν D. 19.84. of a law-court, rise, Id. 21.221.
cease, οὐκ, ἀνέστη ἕως ἐνίκησε σκορπίσαι Psalm. Solom. 4.13.

(ἵστημι), I. Trans., praes., impf., fut., aor. I., machen, daß Einer aufsteht, aufstehen heißen, vom Sitze, Od. 7.163, 170 ; Soph. O.C. 277 ; ἐξ ἕδρας Aj. 775 ; ἐκ τῆς κλίνης Plat. Prot. 317e ; im Ggstz von καταβάλλω, also aufrichten, Charm. 155b ; ἐκ τῆς καθέδρας Pol. 13.7. Vom Schlafe, also erwecken, Il. 24.689 ; auch bei Attikern, obgleich Thom.Mag, u. Ammon. ἐγείρειν vorziehen ; im Gegensatz von κατακοιμίζειν Xen. Cyr. 8.8.20 ; Tote erwecken, Il. 24.551, 756 ; θανόντα Aesch. Ag. 1334 ; τεθνεῶτας Xen. Cyn. 1.6. Bei Hom. oft zur Tätigkeit anregen, anfeuern, Il. 10.176, 15.64 ; τινί, gegen Jemand. 7.116 ; zur Empörung aufwiegeln, 1.191 (?). Auch bei Att., τοὺς Θρᾷκας, sie zum Kriege aufbieten, Thuc. 2.96 ; ἐκ τῆς ἐνέδρας Xen. Cyr. 5.4.4 ; στόλον Aesch. Suppl. 319 ; στρατόπεδον, aufbrechen, Pol. 29.11 ; dgl. Plut. Cam. 29, Fab. M. 6 ; πόλεμον ἐπί τινα Coriol. 21 ; ἐκκλησίαν, die Versammlung aufheben, entlassen, Xen. Hell. 2.4.42. – Ein Volk aus einem Lande ins andere verpflanzen, eigtl. machen, daß es sich erhebt und seine Wohnsitze verläßt, Od. 6.7 ; δήμους Her. 9.73 ; vgl. 5.71. Gew. πόλιν, eine Stadt durch Wegführung der Einwohner in die Gefangenschaft veröden (s. ἀνάστατος), Ἐρετριέας ἐκ τῆς χώρας Plut. Pericl. 23 ; auch Tiere aufjagen, aufscheuchen, λαγώ Xen. Cyn. 6.23 ; ὠτίδας An. 1.5.3, wo nichts zu ändern ; – aufrichten, γέροντα χειρὸς ἀνίστη Il. 24.515 ; Od. 14.319 ; vgl. οἱ θεοὶ ἄνθρωπον ὀρθὸν ἀνέστησαν Xen. Mem. 1.4.11 ; auch übertr., die Niedergeschlagenen aufrichten ; ἀνιστάναι τινὰ χρυσοῦν, eine goldene Bildsäule Jemandes errichten, Plut. Brut. 1, Superst. 10. – Von Sachen, σκηνάς Eur. Ion 1119 ; τρόπαια Plat. Tim. 25c ; Eur. Phoen. 572 ; Plut. Alc. 29 ; τὰς μηχανάς Xen. Cyr. 7.2.2 ; πύργους 7.5.12 ; τείχη Dem. Lept. 64 ; med., πόλιν Her. 1.165 ; μάρτυρα ἀναστήσασθαι, als Zeugen auftreten lassen. Vgl. noch ἀνιστάναι ἐπὶ τὸ βῆμα Plut. Camill. 32 ; τινὰ ἐπὶ τὴν κατηγορίαν τινός, Jem. bewegen, als Ankläger gegen Einen aufzutreten, Marcell. 27.
II. Intransitiv, praes. u. fut. med., u. perf. u. aor.2 act., aufstehen, sich erheben, sich aufmachen, vom Sitze, Il. 1.305 ; Il. 19.77 ; ἐξ εὐνῆς, Ἑλένης πάρα καλλικόμοιο Od. 15.58 ; ἀπ' ἀκμοθέτοιο ἀνέστη Il. 18.410 ; ἐπὶ δόρπον ἀνὴρ ἀγορῆθεν ἀνέστη Od. 12.439 ; ἐκ θρόνων Eur. Med. 1163 ; bes. zum Kampfe, τινί, gegen Jemand, Il. 23.635, Od. 18.334. Bei Att. gew. entweder
   a) um fortzugehen, nicht bloß ἀνέστη ὡς ἀπιών, sondern auch ἀνίσταμαι ἀπὸ αἰγίνης Thuc. 1.105 ; ἀνέστη εἰς τὴν αὐλήν, er stand auf und ging in den Hof, Plat. Prot. 311e ; vgl. Phaed. 116e u. Thuc. 1.87 ; ἐκ τοῦ συμποσίου Plat. Theag. 129a ; auch passiv., weggebracht werden, bes. mit feindlicher Gewalt, κακοῦργοι ἀνέστησαν ὑπ' αὐτοῦ Thuc. 1.8, 12 ; vgl. 6.2 ; πόλις ἀνέστηκεν δορί, sie wurde verwüstet, Eur. Hec. 498 : χώρα ἀνεστηκυῖα Her. 5.29 ; od.
   b) um zu reden, sehr häufig, schon bei Hom., τοῖσι δ' ἀνέστη Il. 1.68, 101 ; ἀνέστη μαντεύεσθαι Od. 20.380 ; vom Schlafe aufstehen, Plat. Ax. 367c ; oft bei Xen.; von einer Krankheit aufstehen, genesen, Il. 15.287 ; Thuc. 2.49 ; ἐκ τῆς νόσου Plat. Lach. 195c ; Xen. An. 4.5.8 ; von Toten, auferstehen, Il. 21.56 ; Her. 3.62, 66 ; ἐκ σφάλματος, sich von einer Niederlage erholen, Plut. Sert. 23 ; – χώρη ἀνεστηκυῖα, ein Land, das aufgestanden, in Aufruhr ist, Her. 5.29. – Seltener von leblosen Dingen, πύργος ἀνέστη, erhob sich, Eur. Phoen. 831 ; θορύβου ἀναστάντος, als sich Lärm erhob, App. B.C. 1.56. Von einem Flusse, entspringen, Plut. Pomp. 34.

ἀνίστημι (ἀνά, ἵστημι),
[in LXX chiefly for קוּם ;]
__1. causal, in fut. and 1 aor. act., with accusative, to raise up: Act.9:41; from death, Jhn.6:39, Act.2:32; to raise up, cause to be born or appear: Mat.22:24, Act.3:22, 26.
__2. Intrans., in mid. and 2 aor act.;
__(a) to rise: from lying, Mrk.1:35; from sitting, Luk.4:16; to leave a place, Mat.9:9; pleonastically, as Heb. קוּם, before verbs of going, Mrk.10:1, al. (see Dalman, Words, 23; M, Pr., 14); of the dead, Mat.17:23, Mrk.8:31; before ἐκ νεκρῶν, Mat.17:9, Mrk.9:9;
__(b) to arise, appear: Act.5:36, Rom.15:12 (cf. ἐπ-, ἐξ- ἀνίστημι, and see Cremer, 306, 738; MM, VGT, see word).
SYN.: ἐγείρω.
(AS)