(f. ψεύσω, ao. ἔψευσα, pf. ἔψευκα, pass. f. ψευσθήσομαι, qqf ψεύσομαι, ao. ἐψεύσθην, pf. ἔψευσμαι) :
   I tromper : τινά, SOPH. O.C. 628, qqn ; τινὰ ἐλπίδος, SOPH. Aj. 1382 ; AR. Th. 870, qqn dans son attente ; φρενῶν τινα, ESCHL. Pers. 472, qqn dans son attente, litt. dans son esprit ; avec double acc. : ψ. τινὰ ἐλπίδας, XÉN. Cyr. 1, 5, 13, tromper les espérances de qqn ; cf. XÉN. An. 1, 3, 10 ; EUR. fr. 652 ; au pass. :
      1 être trompé, ESCHL. Ch. 759, etc. ; τῆς ἐλπίδος, HDT. 1, 141, dans son espérance ;
      2 se tromper, abs. SOPH. O.R. 462, etc. ; avec le gén. : ψ. γνώμης (v. ci-dessous ψ. γνώμῃ) HDT. 8, 40, se tromper dans son opinion, être trompé (par les événements) ; ἐψευσμένοι τῆς Ἀθηναίων δυνάμεως, THC. 4, 108, trompés sur la puissance des Athéniens ; τούτου οὐκ ἐψεύσθην, PLAT. Ap. 22 d, en cela je ne me suis pas trompé ; ἐψεῦσθαι τῆς ἀληθείας, PLAT. Rsp. 413 a, s’être trompé sur la vérité ; avec l’acc. neutre d’un pron. démonstr. ou d’un adj. indéterminé : τι ψεύδεσθαι, ATT. (SOPH. Ph. 1343, etc.) se tromper en qqe ch. : τοῦτο ψ. XÉN. An. 1, 8, 11, etc. se tromper en cela ; πολλὰ ψ. ATT. (ESCHL. Ch. 759, etc.) se tromper en beaucoup de choses ou grandement ; avec un acc. de m. sign. : ψεῦσμα ψ. PLAT. Men. 71 d, commettre une méprise ; avec le dat. : ψευσθῆναι γνώμῃ, HDT. 7, 9, s’être trompé dans son dessein ; avec une prép. : ἔν τινι, HDT. 9, 48 ; περί τινος, XÉN. An. 2, 6, 28 ; PLAT. Prot. 358 c, se tromper en qqe ch. ou au sujet de qqe ch. ;
   II convaincre d’erreur ou de mensonge : ψεύδει ἡ ἐπίνοια τὴν γνώμην, SOPH. Ant. 389, la réflexion dément la première pensée, càd. fait faire ce qu’on avait résolu de ne pas faire ;

Moy. ψεύδομαι (f. ψεύσομαι, ao. ἐψευσάμην, pf. ἔψευσμαι) tromper dans son intérêt ou en ce qui vous regarde ; d’où :
   I mentir :
      1 abs. HH. Merc. 369 ; ATT. etc. ; ψεύσομαι ἢ ἔτυμον ἐρέω ; IL. 10, 534 ; OD. 3, 140, mentirai-je ou dirai-je la vérité ? ἀνὴρ οὐδαμῶς οἷός τε ψεύδεσθαι, DÉM. homme nullement capable de mentir ; ἀμφί τινι, PD. O. 13, 72 ; περί τι, PLAT. Leg. 920 e, Rsp. 382 b ; ou περί τινος, XÉN. An. 2, 6, 28 ; 7, 6, 15, etc. ; PLAT. Prot. 347 a, mentir au sujet de qqe ch. ; πρός τινα, XÉN. An. 1, 3, 5 ; PLAT. Rsp. 663 d, dire un mensonge à qqn ; πρός τινα ὑπέρ τινος, DÉM. dire un mensonge à qqn sur qqe ch. ; ἐναντίον τινός, PLAT. Leg. 917 a, en face de qqn ; εἴς τινα, NT. Col. 3, 9, à l’égard de qqn ;
      2 avec un acc. neutre, AR. Eccl. 445 ; PLAT. Soph. 240 e ; XÉN. An. 2, 2, 13 ; 3, 2, 31, etc. faire qqe mensonge ; οὐδὲν ψεύδεσθαι, AR. Ach. 561 ; PLAT. Conv. 215 c, etc. ne mentir en rien ; ἅπερ αὐτὸν οὐ ψεύδομαι, AND. 16, 19, litt. choses au sujet desquelles je ne mens pas sur son compte, càd. qui ne sont pas des allégations mensongères sur son compte ; ψ. κατά τινος, LYS. 164, 41 ; PLAT. Euthyd. 284 a, dire des mensonges, des calomnies contre qqn ;
      3 avec un acc. de ch. ; ainsi construit ψεύδεσθαι peut se traduire soit par mentir à, manquer à, trahir : ὅρκια, IL. 7, 352, mentir à ses serments, violer ses serments ; ξυμμαχίαν, THC. 5, 83, trahir une alliance ; συνθήκας, XÉN. Ages. 1, 12, etc. manquer à une convention ; ἀπειλάς, HDT. 6, 32, faire mentir des menaces, ne les pas mettre à exécution ; χρήματα, XÉN. An. 5, 6, 35, ne pas tenir sa promesse au sujet d’argent à fournir : au pass. ψευσθεῖσα ὑπόσχεσις, THC. 3, 66, promesse à laquelle on a manqué ; abs. ψεύδεσθαι, EUR. I.A. 530, manquer à sa parole ; soit par supposer faussement, inventer, imaginer : au pass. ἐψευσμέναι ἀγγελίαι, THC. 6, 104, nouvelles mensongères ; avec un inf. : ἐψεύσατο Νεοπτόλεμος εἶναι, PLUT. il prétendit faussement être Néoptolème ;
   II tromper : τινα, ESCHL. Ag. 1208 ; en prose att. XÉN. Hell. 3, 1, 25, qqn ; ψ. τινά τι, SOPH. O.C. 1145 ; EUR. Alc. 808 ; AND. 16, 19, tromper qqn en qqe ch. ; subst. ὁ ψευδόμενος (s.e. λόγος) TH. (DL. 2, 108) raisonnement du menteur, sorte de raisonnement captieux, inventé par Euclide de Mégare (cf. A. GELL. 18, 2 : cum mentior et mentiri me dico, mentior an verum dico ?).

➳ Prés. impér. moy. 2 sg. poét. ψεύδεο, IL. 4, 404.

Étym. pré-grec ; cf. ψεῦδος, ψύθος.

S. Ant. 389, etc. ; fut. ψεύσω Id. OC 628, X. Cyr. 1.5.13; aor. ἔψευσα A. Pers. 472, Plb. 18.11.11, etc. ; — Pass., fut. ψευσθήσομαι S. Tr. 712, Gal. 15.143; aor. ἐψεύσθην Hdt. 1.141, etc. ; pf. ἔψευσμαι (v. infr.); imper. ἐψεύσθω Aeschin. 1.162 : — cheat by lies, beguile, τινα S. OC 628, etc. ; — Pass., to be cheated, deceived, A. Ch. 759, etc. ; εἰ μὴ πολύ γε ἔψευσμαι unless I am much deceived, Antipho 3.2.1.
2. c. gen., cheat, balk, disappoint one of a thing, ψεύσει σ’ ὁδοῦ τῆσδ’ ἐλπίς E. Hec. 1031; ἔψευσας φρενῶν Πέρσας A. Pers. 472; μὴ ψεῦσον ὦ Ζεῦ τῆς ἐπιούσης ἐλπίδος Ar. Th. 870; πιστεύω… μὴ ψεύσειν με… τὰς ἐλπίδας X. Cyr. 1.5.13; πόλλ’ ἐλπίδες ψεύδουσι καὶ λόγοι βροτούς E. Fr. 650; — Pass., to be cheated balked, disappointed, τινος of a thing, ψευσθῆναι ἐλπίδος, γάμου, Hdt. 1.141, 5.47; ἐνάρων S. Aj. 178 (lyr.); δείπνου Ar. Nu. 618 (troch.); ψευσθέντες τῶν σκοπῶν disappointed of receiving tidings from the scouts, Th. 8.103.
3. in Pass., also, to be deceived, mistaken in or about a thing, ἐψευσμένοι γνώμης deceived in their judgement, mistaken in opinion, Hdt. 8.40, cf. S. Tr. 712 (also ψευσθῆναι γνώμῃ Hdt. 7.9. γ΄)· ἐψευσμένοι τῆς Ἀθηναίων δυνάμεως deceived or mistaken in their notions of the Athenian power, Th. 4.108; πολλῶν ἐψεύσθητε τῆς οὐσίας you have often had a mistaken idea of a man΄s wealth, Lys. 19.45; τούτου οὐκ ἐψεύσθην Pl. Ap. 22d; ἐψεῦσθαι τῆς ἀληθείας Id. R. 413a; τῆς ὥρας And. 1.38; ἐψευσμένοι τῶν ὄντων Pl. Tht. 195a; ἐψεῦσθαι ἑαυτῶν, opp. εἰδέναι ἑαυτούς, X. Mem. 4.2.26; also ψευσθῆναι ἔν τισι Hdt. 9.48; περί τινος X. An. 2.6.28, Pl. Prt. 358c; also c. acc., ἐψεύσθη τοῦτο X. An. 1.8.11, etc. ; αὐτοὺς ἐψευσμένη ἡ Ἑλλάς deceived in its estimate of them, Th. 6.17 (where αὐτοὺς is prob. corrupt, and shd. perh. be omitted); c. acc. cogn., εὐτυχέστατον ψεῦσμα ἐψευσμένος most happily deceived or mistaken, Pl. Men. 71d; more rarely in Act., καί μ’ ἔψευσας ἐλπίδος πολύ thou hast much belied my expectation, i.e. turned out better than I feared, S. Aj. 1382.
4. of statements, to be untrue, ἡ τρίτη τῶν ὁδῶν μάλιστα ἔψευσται the third mode of explanation is most untrue, most mistaken, Hdt. 2.22.
II. c. acc. rei, like ψευδοποιέω II, represent a thing as a lie, falsify, ψεύδοντες οὐδὲν σῆμα τῶν προκειμένων S. OC 1512 (prob. for σημάτων)· ψεύδει ἡ ΄πίνοια τὴν γνώμην afterthought gives opinion the lie, Id. Ant. 389; — Pass., ἢν τάδε ψευσθῇ λέγων if his word prove (lit.
be proved) false, Id. Ph. 1342; ἡ ψευσθεῖσα ὑπόσχεσις the promise broken, Th. 3.66; πάντα πρὸς ὑμᾶς ἔψευσται have been falsely reported, D. 52.23; in E. Andr. 346 for ἀλλὰ ψεύσεται it will be falsely said, Porson΄s correction ἐψεύσεται is probable (πεύσεται Kiehl).
B. earlier and more common ψεύδομαι, imper. ψεύδεο Il. 4.404 (the Act. is very rare in Att. Prose); fut. ψεύσομαι Hom., Pi., Att.; aor ἐψευσάμην, v. infr. ; fut. 2 ἐψεύσομαι (will have made a false statement) Gal. 15.137 (s.v.l.); pf. ἔψευσμαι X. An. 1.3.10.
I. abs., lie, speak false, play false, ψεύσομαι ἦ ἔτυμον ἐρέω· Il. 10.534, Od. 4.140; οὐκ οἶδα ψεύδεσθαι h.Merc. 369; οὐ ψεύσομ’ ἀμφὶ Κορίνθῳ Pi. O. 13.52; περί τινος Pl. Prt. 347a; ψ. κατά τινος, opp. λέγειν τἀληθῆ κατά τινος, Id. Euthd. 284a, Lys. 22.7; ψ. πρός τινα X. An. 1.3.5; ψ. τινι Act. Ap. 5.4 and εἴς τινα Ep. Col. 3.9.
2. c. inf., say falsely, pretend that…, Plu. 2.506d.
3. c. acc. rei, say that which is untrue, whether intentionally or not, τοῦτό γ’ οὐκ ἐψεύσατο Ar. Ec. 445; οὐδὲν αὐτῶν ψεύδεται Id. Ach. 561; κἂν λάβῃς ἐψευσμένον, φάσκειν ἔμ’ ἤδη μαντικῇ μηδὲν φρονεῖν S. OT 461; ἐάν τι μὴ ἀληθὲς λέγω…, εἰπὲ ὅτι τοῦτο ψεύδομαι· ἑκὼν γὰρ εἶναι οὐδὲν ψεύσομαι Pl. Smp. 214e, cf. X. Mem. 4.2.19; περὶ ὧν ἔψευσται διδάσκειν ὑμᾶς Lys. 3.21.
4. to be false or faithless, to be perjured or forsworn, Hes. Op. 283.
5. ὁ ψευδόμενος, the Liar, name of a fallacy or logical puzzle invented by Eubulides, a disciple of Euclides of Megara, Thphr. ap. D.L. 2.108, cf. Chrysipp. Stoic. 2.92 (ψευδόμενος is an interpolation in ὁ σοφιστικὸς λόγος ψ. Arist. EN 1146a22).
II. like Act. II, belie, falsify, ὅρκια ψεύσασθαι break them, Il. 7.352; so συνθήκας ψ. X. Ages. 1.12; γάμους E. Ba. 31, 245; so in plpf., ἔψευστο τὴν ξυμμαχίαν Th. 5.83; so also οὐκ ἐψεύσαντο τὰς ἀπειλάς they did not belie, i.e. they made good, their threats, Hdt. 6.32; τὰ χρήματα… ἐψευσμένοι ἦσαν had broken their word about the money, X. An. 5.6.35.
III. like Act. I, deceive by lies, cheat, Λοξίαν ἐψευσάμην A. Ag. 1208, cf. X. HG 3.1.25; also ψ. τινά τι deceive one in a thing, S. OC 1145, E. Alc. 808; ἅπερ αὐτὸν οὐ ψεύσομαι and therein I will not disappoint him (ironical), i.e. I will carry out my threat, And. 1.123; τῶν ἔργων ὧν ἂν τὸν ἐκδόντα ψεύσηται (ὧν being in gen. by attraction) Pl. Lg. 921a.
IV. of combinations of words, make a false statement, Arist. Int. 16a3.

1) Act., belügen, betrügen, täuschen ; τινά, θεοὶ ψεύσουσί με Soph. O.C. 634, vgl. 1505 ; τινά τινος, Einen betrügerisch einer Sache berauben, ihn um Etwas betrügen, ἔψευσας φρενῶν Πέρσας Aesch. Pers. 464 ; ἔψευσάς με ἐλπίδος, du hast mich in meiner Erwartung getäuscht, Soph. Aj. 1361 ; ψεύσει σ' ὁδοῦ τῆς δ' ἐλπίς Eur. Hec. 1052 ; so auch Ar. Thesm. 870 ; in Prosa seltener ; τὰς ἐλπίδας Xen. Cyr. 1.5.13 ; Hell. 4.4.10 ; Sp., wie Pol. 17.11.11. – Pass. belogen, betrogen werden, dah. sich täuschen, irren, τί od. τινός, in Etwas ; ψευσθήσομαι γνώμης Soph. Ant. 708 ; ἐψευσμένοι γνώμης Her. 8.40 ; πολλὰ ψευσθεῖσα Aesch. Ch. 748 ; ἡνίκ' ἂν ψευσθῶσι δείπνου Ar. Nub. 608 ; τῆς ἐλπίδος ἐψεύσθη Her. 9.61 ; ἐψευσμένοι τῆς τῶν Ἀθηναίων δυνάμεως, d.i. in ihrer Ansicht von der Macht, Thuc. 4.108 ; ὡς εἰδὼς διακείσεται περὶ ὧν ἔψευσται Plat. Theaet. 200a, wie Prot. 358c ; τὸ ἐψεῦσθαι τῆς ἀληθείας Rep. III.413a ; ἐψεῦσθαι u. ἀμαθεῖς εἶναι entspricht einander II.382b διὰ τὸ ἐψεῦσθαι ἑαυτῶν ist Ggstz von εἰδέναι Xen. Mem. 4.2.261 ; Theaet. 195a ; Pol. 4.51.9 u. Sp.; selten mit dem dat., ψευσθῆναι γνώμῃ, Schweigh. Her. 7.9.3 ; ἡ τρίτη τῶν ὁδῶν μάλιστα ἔψευσται, die dritte Erklärungsart ist die unrichtigste von allen, Her. 2.22. – Etwas als Lüge oder Täuschung darstellen, τί, Soph. Ant. 385, ψεύδει ἡ 'πίνοια τὴν γνώμην, Nachdenken straft die Meinung Lügen ; vgl. ἡ ψευσθεῖσα ὑπόσχεσις, das gebrochene Versprechen, Thuc. 3.66.
2) Med. ψεύδομαι, ψεύσομαι, ἐψευσάμην, die Unwahrheit reden, lügen, täuschen ; μὴ ψεύδε' ἐπιστάμενος σάφα εἰπεῖν Il. 4.404 ; μαψιδίως Od. 14.365 ; ψεύσομαι ἢ ἔτυμον ἐρέω Il. 13.534, Od. 4.140 ; auch Ggstz von νημερτής εἰμι, h.Merc. 369 ; meineidig sein, einen Eid verletzen, Hes. O. 285, wie ὅρκια ψεύσασθαι, den Eid brechen, Il. 7.352 ; συνθήκας ψεύδεσθαι, einen Vertrag nicht halten, Xen. Ages. 1.12 ; womit man noch vergleichen kann οὐκ ἐψεύσαντο τὰς ἀπειλάς, sie ließen ihre Drohungen nicht zu Lügen werden, sie machten sie wahr, Her. 6.32 ; ψεύσομαι ἀμφί τινι Pind. Ol. 13.50 ; ἐψευσάμην ξυναινέσασα Aesch. Ag. 1181 ; μάντις ὢν οὐ ψεύσομαι Eum. 585 ; τοῦτό γ' οὐκ ἐψεύσατο Ar. Eccl. 445 ; u. in Prosa oft bei Plat.: οὐδὲν κατὰ σοῦ ψεύδεται Euthyd. 284a ; Ggstz ἀληθεύειν Crat. 431b ; ἔστιν ὅ τι τούτου ψεῦδος λυσιτελέστερον ἂν ἐψεύσατό ποτε Legg. II.663d ; τινά τι, Xen. An. 1.3.10 u. öfter. – Auch ψεύδεσθαί τινα = Einen betrügen, täuschen, οὔποτ' ἄλλον ἄνδρα ψεύσεται μαντεύμασιν Eur. Hel. 1642 ; Xen. Hell. 3.1.25, u. bes. sp.D., wie Ap.Rh. 1.765, Arat. 35.