'χωρέω-ῶ (f. -ήσομαι, rar. ήσω, ao. ἐχώρησα, pf. κεχώρηκα) :
A intr.
   I faire place, se retirer, IL. 16, 591 ; THC. 4, 90 ; SOPH. Aj. 989 ; πάλιν αὖτις, IL. 17, 533 ; ou simpl. πάλιν, PD. N. 10, 138 ; EUR. Bacch. 764 ; XÉN. Hell. 7, 2, 7, etc. se retirer en arrière, retourner sur ses pas, reculer ; ἔνερθεν, HH. Cer. 440, céder en dessous, s’effondrer ; avec un gén. de pers. ou de ch. ; ἐπάλξιος, IL. 12, 406, s’éloigner du retranchement ; νεῶν, IL. 15, 655 ; ou ἀπὸ νηῶν, IL. 13, 724, s’éloigner des vaisseaux ; ἀπὸ ὑσμίνης, IL. 18, 244, s’éloigner du combat ; ἐκ πυλῶν, ESCHL. Sept. 476, s’éloigner des portes ; cf. SOPH. El. 1432 ; ἔξω δωμάτων, ESCHL. Eum. 180, s’éloigner de la maison ; rar. avec un dat. de pers. : τινι, IL. 13, 324, se retirer devant qqn ;
   II changer de place, se déplacer, d’où :
      1 s’avancer, en parl. de pers. : ἀλλὰ χωρῶμεν, SOPH. Ph. 635, eh bien ! allons ! χωρεῖν ἐπί τινα ou ἐπί τι, PD. N. 10, 37 ; XÉN. An. 4, 2, 15, etc. ; πρός τινα, ou πρός τι, SOPH. Tr. 285, 332, etc. ; EUR. Ph. 205, etc. ; THC. 1, 18 ; 8, 40 ; ὥς τινα, LUC. Philopatr. 19 ; παρά τινα, LUC. D. mar. 3, 2, s’avancer, d’où aller auprès de qqn ou de qqe ch. ; ἐς ναῦν, ESCHL. Pers. 379, monter sur un navire ; ἐς δαῖτα, EUR. Ion 1168, aller à un repas ; εἰς ὅπλα ou εἰς τὰ ὅπλα, EUR. Bacch. 758 ; PLUT. Rom. 18, etc. courir aux armes, d’où prendre les armes ; en poésie, avec l’acc. χωρεῖν πρύμναν, EUR. Andr. 1120, battre en retraite ; Κεκροπίαν χθόνα, EUR. Ion 1572, gagner la terre de Cécrops ; κατὰ τὴν ἁμαξιτόν, XÉN. Hell. 2, 4, 10, s’avancer par la grande route ; κατὰ γῆν, THC. 2, 45, aller par terre ; avec idée d’hostilité : πρός τινα, SOPH. Tr. 303 ; EUR. Andr. 1140, etc. s’avancer ou marcher contre qqn ; χ. ὁμόσε, THC. 6, 101, courir à l’ennemi ; fig. πρὸς ἔργον, SOPH. Aj. 116 ; AR. Ran. 884, en venir à l’action ; πρὸς ξύμϐασιν, THC. 1, 18, en venir à un accommodement ; ὁμόσε τοῖς παροῦσι, POL. 11, 2, 10, tenir tête aux événements ; χωρεῖν διὰ φόνου, EUR. Andr. 176, s’entr’égorger ; en parl. de ch. : χωρεῖ τὸ ὕδωρ, XÉN. Cyr. 3, 5, 16, l’eau s’avance, gagne du terrain ; χωρεῖν δι' ἀσπίδων, XÉN. An. 4, 2, 28, pénétrer à travers les boucliers, en parl. de traits ; νὺξ ἐχώρει, ESCHL. Pers. 384, la nuit s’avançait ; πάντα χωρεῖ καὶ οὐδὲν μένει, PLAT. Crat. 402 a, tout marche et rien ne reste immobile ; de même en parl. de ch. (eau, sueur, larmes qui coulent) EUR. Med. 411, 1174 ; Hec. 568 ; XÉN. Cyr. 7, 5, 16, etc. ; en parl. du mouvement des astres, PLAT. Phæd. 109 d ; de la marche d’un vaisseau, EUR. I.T. 1392 b ; fig. τόκοι χωροῦσι, AR. Nub. 18, les intérêts courent ; particul. en parl. d’un bruit ; ἡ φάτις κεχώρηκε, HDT. 1, 122, le bruit s’est répandu ; διὰ πάντων χωρεῖν, PLUT. Rom. 1, circuler dans toutes les bouches, en parl. d’un nom ;
      2 avancer, faire des progrès, aboutir : τὸ πρᾶγμα χωρεῖ, AR. Pax 509, l’affaire marche ; οὐ χωρεῖ τοὖργον, AR. Pax 472, l’ouvrage n’avance pas ; εὖ χωρεῖν, ATT. ou εὐτυχέως χωρεῖν, HDT. 3, 39, bien marcher, bien réussir ; κακῶς χωρεῖν, PLAT. Leg. 684 e, mal marcher, ne pas réussir ; χ. εἰς τὸ πρόσω τῆς τέχνης, EL. V.H. 4, 15, faire des progrès dans un art ; abs. aboutir, réussir, HDT. 3, 42 ; 5, 89 ; 7, 10 ; 8, 68 ; AR. Pax 510, etc. ; en parl. d’un oracle, s’accomplir, HDT. 1, 120 ;
      3 aller çà et là, SOPH. Tr. 956 ; d’où aller, SOPH. O.C. 747 ;
B tr. avoir un espace suffisant pour contenir, acc. HDT. 1, 51, 70, 192 ; 4, 81 ; XÉN. An. 1, 5, 6 ; PLAT. Conv. 214 a, etc. ; χ. δύο μεδίμνους, LUC. Tim. 57, contenir deux médimnes ; ἓξ χοεῖς. AR. Nub. 1238, six conges ; ξυνελθόντας, THC. 2, 17, une troupe (d’hommes, de fuyards, etc.) venus ensemble ; ὅσον αἱ κεφαλαὶ αὐτοῖσιν ἐχώρεον, ARR. Ind. 30, 5 (ils criaient) autant que leur tête pouvait contenir de cris, càd. de toutes leurs forces ; fig. χωρεῖν φρόνημα, PLUT. Cato mi. 64, comprendre une pensée ; λόγον, NT. Matth. 19, 11, un discours ; avec un inf. οὐ χωρεῖ ἀκούειν, PHOCYL. 83, il n’est pas capable d’entendre, de comprendre ;
C impers. χωρεῖ, il y a de la place : ὅταν μηκέτι χωρῇ αὐταῖς, ARSTT. H.A. 9, 40, 44, quand la place ne leur suffit plus.

Étym. χώρα.

'

Anacr. 108, etc. ; fut. χωρήσω Il. 16.629, Hdt. 5.89, 8.68. β΄, Hp. Nat. Puer. 18, and in later Prose, as D.H. 4.9, Luc. DDeor. 20.15, etc. ; Att. only in Th. 1.82 (exc. in compds., ἀναχωρήσω Id. 7.72, ἀπο- X. Eq. Mag. 6.2, προ- Th. 3.4, προσ- Id. 2.2, συγ- Id. 1.140, etc.); elsewh. in Trag. and Att. always in med. form, χωρήσομαι, A. Th. 476, S. El. 404, Th. 2.20, etc., and freq. in compds. ; aor. ἐχώρησα, Ep. χώρησα, Il. 15.655, h.Cer. 430, Th. 4.120, etc. ; pf. κεχώρηκα Hdt. 1.120, 122, Th. 1.122, Hp. Acut. 19, etc. ; — Pass., fut. χωρηθήσομαι (συγ-) Plb. 15.17.5; aor. ἐχωρήθην (συν-) X. HG 3.2.31, D. 38.4; pf. κεχώρηται (παρα-) D.H. 11.52, (συγ-) Pl. Phlb. 15a; (< χῶρος) : — make room for another, give way, withdraw, ἐχώρησαν πάλιν αὖτις Il. 17.533; γαῖα ἔνερθε χώρησεν the earth gave way from beneath, i.e. opened, h.Cer. l.c. ; χ. πρύμναν, = κρούεσθαι πρύμναν, put back, retire, E. Andr. 1120; χωρεῖτε begone! A. Eu. 196, cf. E. Or. 1678, Med. 820, etc. — The uncom pounded word does not occur in Od. and only fut. and aor. in Il. — Construction; c. gen. rei vel loci, χώρησεν τυτθὺν ἐπάλξιος Il. 12.406; νεῶν ἐχώρησαν 15.655; νεκροῦ χωρήσουσι 16.629; also νηῶν ἄπο… ἐχώρησαν προτὶ Ἴλιον 13.724; ἀπὸ κρατερῆς ὑσμίνης χωρήσαντες 18.244; ἔξω τῶνδε δωμάτων χωρεῖτε A. Eu. 180; ἐκ πυλῶν Id. Th. 476; ἐκ προαστίου S. El. 1432. c. dat. pers., give way to one, make way for him, retire before him, οὐδ’ ἂν Ἀχιλλῆϊ χωρήσειεν Il. 13.324, cf. 17.101. after Hom., go forward, advance, τὸ πῦρ… πρόσω κεχώρηκεν Call. in PSI 11.1216.34; simply, go or come, Hdt. 1.10, etc. ; go on one΄s journey, travel, S. OT 750; χ. ἐπ’ ἀδελφεοῦ βίαν Pi. N. 10.73, etc. ; ἐς ναῦν A. Pers. 379; χ. πρὸς ἔργον come to action, S. Aj. 116, Ar. Ra. 884; χ. πρὸς ἧπαρ go to one΄s heart, S. Aj. 938; χωρῶν ἀπείλει νῦν go and threaten, Id. OC 1038; διὰ φόνου χ. E. Andr. 176; τὰ τοξεύματα ἐχώρει διὰ τῶν ἀσπίδων, of weapons, X. An. 4.2.28; τὸ ὕδωρ κατὰ τὰς τάφρους ἐχώρει it went off by…, Id. Cyr. 7.5.16; ἄνω ποταμῶν χωροῦσι παγαί E. Med. 410 (lyr.), cf. X. HG 2.4.10; χώρει κάτω go downwards, i.e. beginning from the upper parts of the body, A. Pr. 74; διὰ στόμα χωροῦντα… ἀφρόν E. Med. 1174; χ. κύκλῳ [ὁ ποταμός] Pl. Phd. 113b; ὁμόσε χ. τισί to join battle, Th. 6.101, Ar. Lys. 451, cf. ὁμόσε 1.2; χ. ὁμόσε τοῖς λόγοις E. Or. 921; χ. δειπνήσων Ar. Fr. 272; πρὸς τὸ ἱερὸν χωρῆσαι δρόμῳ Th. 1.134; χωροῖς ἂν εἴσω S. El. 1491, Ph. 674; χώρει, ξέν΄, ἔξω Id. OC 824; of Time, νὺξ ἐχώρει the night was passing, near an end, A. Pers. 384; βιοστερὴς χ.
wander about, S. OC 747; Medic., of excretions, τὰ χωρέοντα μὴ τῷ πλήθει τεκμαίρεσθαι, ἀλλ’ ὡς ἂν χωρέῃ οἷα δεῖ Hp. Aph. 1.23; also of the menses, Id. Mul. 1.2; c. acc. loci, Κεκροπίαν χθόνα χ. E. Ion 1572.
to be in motion or flux, πάντα χωρεῖ Heraclit. ap. Pl. Cra. 402a, cf. Hp. Vict. 1.5.
go forward, make progress, τοὔργον οὐ χωρεῖ πρόσω A. Dict. in PSI 11.1209.16; πῶς οὖν οὐ χωρεῖ τοὔργον· Ar. Pax 472 (lyr.); χωρεῖ… τὸ πρᾶγμα ib. 509; τόκοι χωροῦσιν Id. Nu. 18; χωρεῖ τὸ κακόν Id. V. 1483, Nu. 907 (both anap.).
come to an issue, turn out in a certain manner, παρὰ σμικρὰ… κεχώρηκε have come to little, of the event of oracles, Hdt. 1.120; εὐτυχέως χ. Id. 3.39; κακῶς χ.
turn out ill, Pl. Lg. 684e; δόξα δ’ ἐχώρει δίχα E. Hec. 117 (anap.), cf. Hel. 759; freq. abs., advance, succeed, Hdt. 3.42, 5.89; πάντα διὰ πράξεων καὶ… ἀγώνων κεχωρηκότα… Ῥωμαίοις Onos. Praef. 8; τὰ πράγματα χωρεῖ κατὰ λόγον Plb. 28.17.12; ὁ λόγος ὁ ἐμὸς οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν Ev. Jo. 8.37 (unless in signf. III. infr.); also, to be possible, οὐ γάρ οἱ χωρεῖ περιβαλεῖν κτλ. Ael. VH 1.3 (sed leg. ἐγχωρεῖ).
to be spread abroad, ἡ φάτις κεχώρηκε a report spread, Hdt. 1.122; διὰ πάντων οὕτως ἐχώρει 'τίς ἕψεται;' X. Cyr. 3.3.62; κλαυθμὸς διὰ πάντων ἐχώρει Plu. Rom. 19; ὄνομα δόξῃ διὰ πάντων ἀνθρώπων κεχωρηκός a name spread abroad, ib. 1. of money, to be spent, τὰς μὲν δαπάνας χωρεῖν ἐντελεῖς ἐκ τῶν οἴκων, τὰ δὲ ἔργα μὴ τελείσθαι λυσιτελούντως πρὸς τὴν δαπάνην X. Oec. 20.21; τὰ προσγεινόμενα χωρήσει εἰς ἃ ἂν ὁ δῆμος θελήσῃ IG 5(1).18 B 6 (Sparta), cf. 1432.4 (Messene, i BC/i AD). trans., have room for a thing, hold, contain, freq. of measures, κρητὴρ χωρέων ἀμφορέας ἑξακοσίους Hdt. 1.51, cf. 192, 4.61, Ar. Nu. 1238, Pl. Smp. 214a; οὐκ ἐχώρησεν αὐτοὺς ἡ πόλις Th. 2.17, cf. D. 21.200, Aeschin. 3.164, E. Hipp. 941; οὐκ ἐχώρει αὐτοὺς ἡ γῆ κατοικεῖν ἅμα LXX Ge. 13.6; ποτήρια… οὐχὶ χωροῦντ’ οὐδὲ κόγχην Pherecr. 143.3 (troch.); κοτύλας χ. δέκα Men. Kol. Fr. 2, cf. Diph. 96, etc. ; χωρήσατε ἡμᾶς take us into your hearis! 2 Ep. Cor. 7.2; οὐ πάντες χωροῦσι τὸν λόγον τοῦτον find room for…, Ev. Matt. 19.11 (so perh. intr., Ev. Jo. 8.37, v. supr. 11.3); to be capable of, τὸ Κάτωνος φρόνημα Plu. Cat. Mi. 64; c. inf., to be capable of doing, οὐ χωρεῖ μεγάλην διδαχὴν ἀδίδακτος ἀκούειν (v.l. for ἀκουή) Ps.-Phoc. 89; δωρεὰν ὅσην οὐκ ἐχωρήσατε αἰτεῖσθαι IG 7.2713.11 (Acraeph., Oratio Neronis). impers., ὅταν μηκέτι χωρῇ αὐταῖς ἐργαζομέναις [ταῖς μελίτταις] when there is no more room for them, Arist. HA 626b11.

fut. gew. att. χωρήσομαι, selten χωρήσω, s. Poppo obs. in Thuc. p. 149,
1) Raum geben, Platz machen, weichen, sich zurückziehen, νηῶν ἄπο Τρῶες ἐχώρησαν προτὶ Ἴλιον Il. 13.724 ; ἀπὸ κρατερῆς ὑσμίνης χωρήσαντες 18.244 ; πάλιν αὖτις χωρεῖν 17.533 ; γαῖα ἔνερθεν χώρησεν, von unten her wich die Erde, sie tat sich voneinander, H.h. Cer. 430 ; – c. gen. des Ortes oder der Sache, vor der man zurückweicht oder weggeht, χώρησεν τυτθὸν ἐπάλξιος Il. 12.406 ; νεῶν ἐχώρησαν 15.655 ; νεκροῦ χωρήσουσι 16.629 ; u. c. dat. der Person, vor der Einer sich zurückzieht, οὐδ' ἂν Ἀχιλλῆϊ χωρήσειεν, 13.324, 17.101 (in der Od. kommt das simplex nicht vor); ἐκ πυλῶν χωρήσεται Aesch. Spt. 458.
2) von der Stelle gehen, sich fortbewegen, von Personen und Sachen ; ἔξω τῶνδε δωμάτων τάχος χωρεῖτε Aesch. Eum. 171, u. öfter, wie Soph.; auch χωρῶ πρὸς ἔργον, ich gehe ans Werk, an die Ausführung, Aj. 116 (Thuc. 1.18, 3.831 ; vom Schmerze, χωρεῖ πρὸς ᾗπαρ δύη 918 ; Eur. oft ; χωρεῖ τὸ ὕδωρ, das Wasser geht od. fließt, im Ggstz des stehenden, Xen. Cyr. 7.5.16 ; τὸ τόξευμα χωρεῖ διὰ τοῦ θώρακος, der Pfeil geht, dringt durch den Panzer, An. 4.2.28 ; auch von der Zeit, νὺξ ἐχώρει, die Nacht rückte vor od. ging zu Ende, Aesch. Pers. 382 ; ἐπί τι, wozu, woran gehen, ἐχώρησεν ἐπ' ἀδελφεοῦ βίαν Pind. N. 10.73 ; oft = marschieren, Thuc. u. Xen., ἐναντίοι ἐχώρουν τοῖς Πέρσαις, rückten ihnen entgegen, Cyr. 7.1.32. – Daher übertr., im Gange sein, gangbar sein, vom Gelde und von Gerüchten, ἡ φάτις κεχωρήκεε, das Gerücht hatte sich verbreitet, Her. 1.122 ; λόγος ἐχώρει πολὺς ἐκ Σικελίας ὡς Plat. Ep. VII.338b ; διὰ πάντων χωρεῖν, durch Alle hindurchgehen, sich unter Allen verbreiten, Xen. Cyr. 3.3.62, wie ὄνομα κεχωρηκὸς διὰ πάντων Plut. Thes. 36 ; Rom. 19, oft ; – εἴς τι, auf Etwas eingehen, sich worauf beziehen, berufen, Ar. Ran. 641.
3) von Statten gehen, Fortgang haben ; Her. 3.42, 5.89 ; auch εὖ, εὐτυχῶς, 3.39 ; οὐ χωρεῖ τοὖργον Ar. Pax 472 ; ὅταν μηκέτι χωρῇ αὐταῖς ἐργαζομέναις Arist. H.A. 9.40 ; vom Orakel, in Erfüllung gehen, Her. 1.120 ; übh. gelingen, χωρήσαντός οἱ τούτου, da ihm dies gelang, 3.43 ; κακῶς αὐτοῖς ἐχώρησεν ἡ κατοίκισις Plat. Legg. III.684e ; τὰ πράγματα χωρεῖ κατὰ λόγον Pol. 28.15.12. – Vor sich gehen, angehen, ἀγὼν χωρεῖ πρὸς ἔργον, der Kampf kommt zu Stande, Ar. Ran. 884. – Vom Gelde, eingehen, einkommen, οἱ τόκοι χωροῦσιν Ar. Nub. 18. Bei Sp. = angehen, möglich sein, Ael.
4) einen Raum, eine Stelle einnehmen, in sich fassen, enthalten, aufnehmen, bes. von Maßen, χωρέει ἀμφορέας ἑξακοσίους, Her. 1.51, 70, 192, 4.61, 81 ; γαῖα, ἣ χωρήσεται τοὺς μὴ δικαίους καὶ κακοὺς πεφυκότας Eur. Hipp. 941 ; ἓξ χοεῖς χωρήσεται Ar. Nub. 1219 ; Plat. Symp. 214a ; Xen. An. 1.5.6 ; ἡ πόλις αὐτὸν οὐ χωρεῖ Dem. 21.200 ; übertr., ὅσον αἱ κεφαλαὶ αὐτοῖσιν ἐχώρεον, sie schrieen, so Viel ihre Köpfe faßten, aus vollem Halse, Arr.; auch τὸ φρόνημα, Plut. Cat. min. 46.

χωρέω, -ῶ
[in LXX: Gen.13:6 (נָשָׂא), 3Ki.7:26 7:38 (כּוּל hi.), 2Ch.4:5 (חָזַק hi.), Wis.7:23-24, al. ;]
__I. Intrans.,
__1. to make room, give way, retire, pass: before εἰς, Mat.15:17; metaph. (EV, come), εἰς μετάνοιαν, 2Pe.3:9.
__2. to go forward, advance, progress (Plat., Polyb., al.) ὁ λόγος ὁ ἐμὸς οὐ χωρεῖ. ἐν ὑμῖν, Jhn.8:37 (R, txt., hath not free course; R, mg., hath no place, for WH. cf. Field, Notes, 94 f.).
__II. Trans., to have space for holding, to hold: Mrk.2:2 (cf. Ge, l.with), Jhn.21:25; of measures (1Ki, 2Ch, ll. with), Jhn.2:6. Metaph., of having or making room in mind or heart: Mat.19:11-12 (EV, receive), 2Co.7:2 (R, txt., open your hearts; mg., make room) (cf. ἀνα-, ἀπο-, ἐκ-, ὑπο-χωρέω).†
(AS)