'gén. χειρός, dat. pl. χερσί (ἡ) :
A main, d’où :
   I. 1 litt. la main considérée simpl. comme membre du corps : χειρὸς ἑλεῖν τινα, IL. 1, 323 ; τῆς χειρὸς λαϐέσθαι τινά, PLUT. M. 149 e, etc. ; ἔχειν τινά, IL. 4, 154, etc. ; ἀνιστάναι τινά, IL. 24, 515, etc. prendre, tenir, lever qqn par la main : ἀνέλκειν τινὰ χειρός, AR. Vesp. 569, etc., tirer qqn par la main ; ἀπὸ χειρὸς λογίζεσθαι, AR. Vesp. 656, compter de la main, càd. sur le bout des doigts ; au pl. pour le sg. IL. 23, 384 ; au sing. pour le plur. : ἀμφοτέρων ἕλε χεῖρα, OD. 3, 37, il prit la main à tous deux ; cf. NT. Joh. 10, 39 ; Luc. 1, 71 ; au plur. pour le duel, ἄμφω χεῖρας, OD. 8, 135, les deux mains ; au duel à côté d’un plur. : πόδας καὶ χεῖρε, OD. 12, 442, les pieds et les mains ; au duel avec un adj. plur. IL. 21, 115 ; OD. 11, 211 ;
      2 par pléonasme, au sens de : de ses propres mains, IL. 9, 171 ; 10, 461 ; 5, 365, etc. ; OD. 9, 108, etc. ; ESCHL. Suppl. 308, etc. ; XÉN. Œc. 5, 4 ;
   II p. anal. ou p. ext. :
      1 αἱ χεῖρες, les pattes antérieures de certains animaux, XÉN. Mem. 1, 4, 14 ; ARSTT. H.A. 2, 8, 5, etc. ; OPP. C. 3, 144 ;
      2 poing, IL. 3, 376 ; 7, 264 ; 8, 221, etc. ; OD. 21, 6, etc. ; bras : χειρὸς δεξιτερῆς πῆχυς, IL. 21, 166, le coude du bras droit ; ἀπ᾽ ὤμων χεῖρες ἀΐσσοντο, HÉS. Th. 150, des bras sortaient des épaules, càd. à leurs épaules étaient adaptés cent bras ; cf. PLUT. M. 149 c ; LGS 1, 4 ;
      3 creux ou plat de la main, IL. 15, 114 ; 16, 792 ; OD. 13, 164, 199 ; 19, 467 ; XÉN. Cyr. 1, 3, 9 ;
      4 bras pendant des épaules : περιϐάλλειν χεῖρας, AR. Th. 914, jeter ses bras autour de, embrasser ; χεῖρε πετάσσαι τινί, IL. 4, 523 ; ou εἴς τινα, OD. 11, 392, tendre les bras à qqn ; abs. χεῖρε πετάσσας, OD. 5, 374, ayant ouvert les deux bras, en parl. d’un nageur ;
   III la main, terme employé :
      1 pour marquer la direction : ἐπ᾽ ἀριστερὰ χειρός, OD. 5, 277, à main gauche ; χειρὸς ἐς τὰ δεξιά, SOPH. fr. 527, à main droite ; λαιᾶς χειρὸς οἰκεῖν, ESCHL. Pr. 714, habiter sur la gauche ; ποτέρας τῆς χερός ; EUR. Cycl. 680, de quel coté, à droite ou à gauche ? subst. ἡ ἀριστερά, ἡ δεξιά, etc. v. ἀριστερός, δεξιός, etc. ;
      2 en parl. de suppliants, χεῖρας ἀνασχεῖν θεοῖς, IL. 3, 275, tendre les mains vers les dieux ; ποτὶ γούνασι χεῖρας βάλλειν, OD. 16, 310 ; χεῖρας ἀμφιϐάλλειν γούνασι, OD. 7, 142 ; ou δείρῃ, OD. 24, 207, entourer de ses bras les genoux ou le cou de qqn ; χειρός τινος ἅπτεσθαι, PLUT. Luc. 35, prendre la main de qqn pour le supplier ;
      3 en parl. de votants : τὴν χεῖρα αἴρειν, XÉN. An. 5, 6, 33 ; AND. 28, 37, lever la main ; ἀνατείνειν τὴν χεῖρα, XÉN. An. 3, 2, 9, etc. lever et tendre la main ;
      4 pour marquer l’action (p. opp. à la parole ou à la délibération) : ἔπεσιν καὶ χερσὶν ἀρήγειν, IL. 1, 77, secourir de la parole et de la main ; βούλευμα μὲν τὸ δῖον, Ἡφαίστου δὲ χείρ, ESCHL. Pr. 619, c’est l’arrêt de Zeus, la main d’Hèphæstos (qui m’ont cloué sur ce rocher) ; avec l’idée de la main elle-même pour suj. IL. 13, 77 ; ESCHL. Sept. 536, etc. ; joint à σθένος, IL. 20, 360 ; OD. 21, 282 ; à μένος, IL. 6, 502, etc. ; OD. 11, 501, etc. ; à βίη, IL. 15, 139 ; OD. 12, 246, etc. ; prov. ἁ δὲ χεὶρ τὰν χεῖρα νίζει, EPICH. (PLAT. Ax. 366 c) ; ou simpl. ἁ χ. τὰν χεῖρα, ANTH. 5, 208, une main lave l’autre ; en gén. l’activité, l’énergie : χερσίν τε ποσίν τε καὶ σθένει, IL. 20, 361, des mains, des pieds, de toute sa force ; καὶ ποδὶ καὶ χειρὶ καὶ φωνῇ καὶ πάσῃ δυνάμει, ESCHN. 69, 9, des pieds, des mains, de la voix, par tous les moyens possibles ; et spécial, la violence : χερσὶν ἢ λόγῳ, SOPH. O.R. 883, par l’action ou par la parole : τῇ χειρὶ χρῆσθαι, litt. se servir de ses mains (pour tuer le mage) HDT. 3, 78 ; ou (pour rendre service à la Grèce) HDT. 9, 72 ; προσφέρειν χεῖρας, XÉN. Mem. 2, 6, 1, employer la force ; χειρῶν γεύσασθαι, OD. 20, 181, goûter, càd. éprouver les mains, faire l’expérience des coups qu’elles portent ; χειρῶν ἀδίκων ἄρχειν, XÉN. Cyr. 1, 5, 13, commencer la guerre, commencer une lutte, une guerre ; χειρῶν ἄρχειν, PLAT. Leg. 869 c, m. sign. ; ἐς χειρῶν νόμον ἀπικέσθαι, HDT. 9, 48, en venir à la loi de la force, càd. en venir aux mains ; ἐν νόμῳ χειρῶν, HDT. 8, 89 ; THC. 4, 57, etc. parla force, violemment ; χεῖρας ἐπιφέρειν τινί, IL. 1, 89 ; ou ἐφιέναι τινί, IL. 1, 567, porter les mains sur qqn ; χεῖρας ἀπέχειν τινός, IL. 1, 97 ; OD. 20, 263 ; ESCHL. Eum. 350, s’abstenir de toucher à qqn ;
      5 pour marquer la puissance : χ. μεγάλη, IL. 15, 695, la puissante main (de Zeus) ;
      6 pour marquer la richesse ou la pauvreté : πλειοτέρῃ σὺν χειρί, OD. 11, 359, avec les mains pleines ; κενεὰς χεῖρας, OD. 10, 42, mains vides ;
      7 pour marquer une idée de protection : χεῖρας ὀρέγειν τινί, OD. 12, 257, tendre les mains vers qqn pour implorer protection ; χεῖρα ὑπερέχειν τινός, IL. 9, 420 ; ou τινί, IL. 4, 249, tenir la main levée au-dessus de qqn (pour le protéger) ;
      8 pour marquer le contact : χεῖρας ἐπιτιθέναι τινί, NT. 1Tim. 22, imposer les mains sur la tête de qqn pour le consacrer ; χεῖρας τ' ἀλλήλων λαϐεῖν, IL. 6, 233, se prendre mutuellement les mains en signe de fidélité ; ἐμϐάλλειν χειρὸς πίστιν, SOPH. Ph. 813, mettre sa main dans la main de qqn comme gage de foi ;
      9 avec une prép. : avec ἀνά : ἀνὰ χεῖρας ἔχειν τινά, POL. 21, 4, 5, vivre avec qqn sur le pied de la familiarité, de l’amitié ; τῶν ἀνὰ χεῖρα πραγμάτων, PLUT. M. 614 a, etc. les affaires qui se présentent sous la main, les affaires courantes ; cf. PLUT. M. 920 a ; ἀνὰ χεῖρα τῆς ὁδοῦ τῆς πύλης, SPT. 2Reg. 15, 2, auprès de la porte cochère ; avec ἀπό : ἀπὸ τῶν χ. ὁ βίος, LIB. 4, 1054, une vie (subsistant) du travail des mains, la vie au jour le jour ; ἀπὸ χειρὸς μεγάλα ἐργάζεσθαι, LUC. H. conscr. 29, accomplir de grandes choses par son activité personnelle ou son habileté ; ἀπὸ χειρὸς λογίζεσθαι, AR. Vesp. 656, compter sur la main, sur les doigts ; avec διά : διὰ χερῶν λαϐεῖν, SOPH. Ant. 916, saisir dans les mains ; διὰ χειρὸς ἄγειν τὸν ἵππον, PLUT. Pomp. 22, conduire le cheval à la main ; διὰ χειρὸς ἔχειν, ESCHL. Suppl. 190, tenir dans les mains ; en gén. διὰ χειρὸς ἔχειν, avoir dans sa main, sous sa direction ou en son pouvoir, protéger ou diriger : τὰ ξυμμάχων, THC. 2, 13, diriger les affaires des alliés ; τὴν πόλιν, PLUT. Per. 34, etc. administrer la cité ; τὰ πράγματα, PLUT. Fab. 2, CIC. 16, Demetr. 5, Num. 6, etc. diriger les affaires ; p. anal. : τὰς ναῦς, APP. 1, 676 Schweigh. diriger les navires ; διὰ χειρὸς ἔχειν τὰ συγγράμματα, τοὺς λόγους, etc. avoir en main ou sous la main, càd. connaître, lire avec attention les ouvrages, les discours, etc. DH. Isocr. 4 ; PLUT. M. 36 d, 1107 e, 1108 e, etc. ; ὅπλα διὰ χειρὸς ὄντα, LUC. Anach. 35, armes qui sont entre les mains de qqn, càd. avec lesquelles on s’exerce ; au plur. διὰ χειρῶν τὴν πολιτείαν ἔχειν, ARSTT. Pol. 5, 8, avoir en main le gouvernement, diriger les affaires ; διὰ τῶν χειρῶν τῶν ἀποστόλων, NT. Ap. 5, 12, par l’entremise des apôtres ; διὰ χειρὸς Βαρνάϐα, NT. Ap. 11, 30, par l’entremise de Barnabas ; ἡ διὰ χειρὸς πρᾶσις, CHARIT. 1, 12, vente immédiate de la main à la main, sans stipulation préalable ; avec εἰς : εἰς χεῖρας λαϐεῖν, SOPH. El. 1120, prendre dans ses mains ; cf. SOPH. Aj. 751 ; XÉN. Cyr. 8, 8, 22 ; τινί τινα διδόναι ἐς χέρας, remettre qqn au pouvoir de qqn, POL. 3, 52, 7, etc. ; ou remettre qqn aux mains de qqn, confier une personne à une autre, SOPH. El. 1348 ; de même, καταστῆναί τινα ἐς τὰς χεῖράς τινος, ESCHN. 32, m. sign. ; εἰς τὰς χεῖρας λαμϐάνειν τινά, POL. 1, 70, 2 ; 4, 82, 4 ; 5, 1, 9, etc. prendre qqn à part pour s’entretenir avec lui confidentiellement ; en parl. de choses, prendre dans ses mains, acc. PLUT. Per. 35 ; et εἰς τὴν χεῖρα λαμϐάνειν, LUC. Herm. 66, prendre dans sa main ; cf. EUR. Hec. 1242 ; XÉN. An. 1, 8, 2, etc. ; fig. ἐς χεῖράς τι ἄγεσθαι, HDT. 1, 126 ; 7, 16, prendre qqe ch. en main, entreprendre qqe ch. ; ἔμελλε ἐς χεῖρας ἄξεσθαι τὸ στράτευμα, HDT. 7, 8, Xerxès était sur le point de prendre en main la conduite de l’armée ; en mauv. part, εἰς χεῖρας ἱκέσθαι, ἐλθεῖν, πεσεῖν, etc. IL. 10, 448, etc. tomber dans les mains de qqn. au pouvoir de qqn ; sans idée d’hostilité : ἐς χεῖρας ἐλθεῖν τινι, ESCHL. Sept. 662 ; XÉN. An. 1, 2, 26 ; Cyr. 7, 4, 40 ; PLUT. Crass. 31, etc., ou εἰς τὰς χ. ἐλθεῖν τινι, POL. 5, 37, 11, etc. s’approcher de qqn pour s’entretenir avec lui confidentiellement et amicalement ; cf. POL. 1, 32, 4 ; 1, 78, 6 ; εἰς τάς τινος χεῖρας καταφεύγειν, PLUT. Flam. 12 se réfugier entre les mains de qqn avec idée d’hostilité : εἰς χεῖρας ἐλθεῖν τινι, THC. 4, 96 ; 7, 44 ; XÉN. Cyr. 3, 1, 12, etc. en venir aux mains avec qqn ; εἰς χεῖρας ἐλθεῖν, XÉN. Cyr. 3, 1, 2 ; Hell. 3, 4, 14, m. sign. ; εἰς χεῖρας ἰέναι, THC. 2, 3 ; 3, 10, etc. ; XÉN. Cyr. 8, 5, 12, etc. venir sous la main, à proximité pour engager le combat ; d’où en venir aux mains, XÉN. Cyr. 8, 8, 23 ; An. 4, 7, 10 ; PLUT. Marc. 20, etc. ; εἰς χεῖρας συμμιγνύναι τινί, XÉN. Cyr. 2, 1, 11 ; ἵεσθαι, PLUT. Luc. 28, m. sign. ; cf. XÉN. Cyr. 8, 8, 22 ; POL. 1, 78, 6 ; PLUT. Thes. 5, Them. 8, etc. ; εἰς χεῖρας δέχεσθαι, XÉN. An. 4, 3, 31 ; Hell. 2, 4, 34, laisser l’attaque s’approcher, en venir aux mains ; εἰς τὰς χεῖρας συνιέναι τοῖς πολεμίοις, POL. 1, 76, 6 ; ou συνάπτειν, POL. 11, 24, 3, m. sign. ; εἰς χεῖρας πτώσεως αὐτοῦ, SPT. Sir. 9, 19, litt. entre les mains de son sort, càd. par le fait de sa mauvaise destinée ; avec ἐκ : ἐκ χειρός, par la main d’un homme (et non par des bêtes féroces) SOPH. Aj. 27 ; XÉN. Cyr. 1, 2, 9 ; 4, 3, 16 ; An. 5, 4, 25 ; PLUT. Phil. 10, Cæs. 45, etc. ; p. suite : ἡ ἐκ χ. μάχη, combat à l’arme blanche, càd. sans projectiles, XÉN. Hell. 7, 2, 14 ; An. 5, 4, 25 ; POL. 13, 3, 4, etc. ; ἐκ χειρὸς βάλλειν, XÉN. An. 3, 3, 15, frapper avec l’épée, non avec la fronde ; ἡ ἐκ χειρὸς βία, force ouverte, p. opp. à ruse, POL. 9, 4, 6 ; avec idée de lieu ; ἐκ χειρός, POL. 10, 12, 6 ; 23, 13, 11, de près ; avec idée de temps : aussitôt, sur-le-champ, POL. 3, 60, 6 ; 5, 41, 7, etc. ; ἡ ἐκ χειρὸς θεωρία, DH. Isocr. 2, la lecture courante, à livre ouvert ; ἐξ αὐτῶν τῶν χειρῶν (διαφεύγειν) POL. 6, 3, 4, s’enfuir d’entre les mains ; ἐκ τῶν χ. ἀφιέναι μεγάλας πράξεις, PLUT. Demetr. c. Ant. 3, laisser échapper de grandes affaires ; ἐκ χειρός, hors de la puissance, hors de la portée, SPT. Gen. 32, 11 ; en parl. d’objets inanimés : ἐκ χειρὸς σιδήρου, SPT. Job 20, 24, hors de la portée du fer ; au contraire : ἐκ χειρὸς τίνος ; SPT. 2Reg. 19, 28, par qui ? avec ἐν : ἐν χερὶ τιθέναι τι, IL. 8, 289 ; 24, 101 ; ou ἐν χερσί, IL. 1, 446 ; 6, 482, mettre qqe ch. dans la main, dans les mains ; de même avec βάλλειν, IL. 5, 574, etc. ou διδόναι, IL. 17, 40 ; 18, 545 ; ἐν ταῖς χερσὶν ἔχειν, PLAT. Rsp. 432 d ; PLUT. M. 141 d ; ou χερσὶν ἔχειν, IL. 15, 318, avoir dans les mains, posséder, tenir ; ou en parl. de qqe ch. que l’on projette, dont on est occupé : τὸν γάμον ἐν χερσὶν ἔχοντος, HDT. 1, 35, ayant en main le mariage de son fils, càd. tout entier à ce mariage ; ἐν χειρὶ ἔχειν τὴν νίκην, PLAT. Theæt. 172 e ; PLUT. Luc. 8, être tout occupé de la victoire ; cf. PLUT. Luc. 31 ; p. suite, avoir en son pouvoir : τὴν δίκην, PLUT. Cam. 18, l’administration de la justice ; d’où gouverner, administrer, DÉMOCR. (STOB. Fl. 83, 15) ; ἐν χερσὶν ἔχειν τὴν μάχην, être à la distance voulue pour engager le combat, POL. 11, 15, 7 ; PLUT. Æmil. 18, etc. ; d’où être prêt au combat, THC. 3, 66, 108 ; PLUT. Mar. 26, etc. ; p. suite, en parl. du combat même, être près de s’engager, ou être engagé, THC. 4, 43 ; PLUT. Mar. 19, Ant. 66, etc. ; ἐν ταῖς χερσὶ λαϐεῖν, PLAT. Rsp. 517 a, recevoir dans ses mains ou en son pouvoir ; ἐν χερσί τινος εἶναι, être dans les mains de qqn, au pouvoir de qqn, HÉS. O. 192 ; XÉN. Hell. 4, 6, 11, etc. ; ou être proche, en parl. du bruit, DS. 19, 31 ; sans verbe : τοὺς ἐν χερσὶν ἤδη, PLUT. Marc. 11, ceux qui se trouvaient déjà engagés dans le combat ; τῆς ἐν χερσὶ (δυστυχίας) PLUT. Cleom. 22, du malheur présent ; τὸν ἐν χερσὶ καὶ περὶ τὸ σῶμα πλοῦτον, PLUT. Brut. 38, la fortune qui se trouve dans les mains et autour du corps, càd. qui est visible, palpable ; τῆς ἐν χερσὶ ζητήσεως, SEXT. 586, 28, la question actuelle, pendante ; ὁ ἐν χ. περιτειχισμός, DH. 8, 21, le rempart qu’on est en train de faire ; οἱ ἐν χ. καρποί, DH. 8, 16, les fruits qui se trouvent entre les mains de ceux qui font la récolte ; avec le duel : ἐν χεροῖν ἔχειν ἑορτήν, PLUT. Alex. 13, être occupé de la fête ; ἐν χεροῖν γενόμενοι, PLUT. Pyrrh. 7, se trouvant engagés dans le combat ; ἐν χειρὶ ἀγγέλου, SPT. Lev. 26, 46 ; NT. Ap. 7, 35, par l’ange ; avec ἐπί : ἐπὶ χεῖρα, dans la main, entre les mains, PLUT. M. 815 b, etc., ou près de : ἐπὶ χεῖρα αὐτῶν, SPT. Neh. 3, 4, 7, à côté d’eux ; ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί σε, SPT. Ps. 90, 12 ; NT. Matth. 4, 6, ils t’enlèveront sur leurs mains ; ἐπὶ χειρός, THGN. 490, dans les mains ; avec κατά : κατὰ χεῖρα, en ce qui regarde sa main, càd. sa bravoure, p. opp. à συνέσει, PLUT. Phil. 7 ; cf. DH. 7, 6 ; ὕδωρ κατὰ χεῖρας, eau pour le lavage des mains (à table) ATH. 641 e, 642 b, etc. ; κατὰ χειρός, AR. Vesp. 1216 ; κατὰ χειρὸς ou χειρῶν δοῦναι, PHILYLL. (ATH. 408 e) donner de la main à la main, càd. sans difficulté ; κατὰ χεῖρας αὐτῆς, SPT. Sir. 1425, à son côté, à côté d’elle ; κατὰ τὴν χεῖρά σου, SPT. Sir. 25, 34, selon ta volonté, à ton gré ; — avec μετά : μετὰ χερσὶν ἔχειν, IL. 11, 4 ; 15, 717, tenir avec les mains ; μετὰ χεῖρας ἔχειν τι, avoir entre les mains, être occupé de, HDT. 7, 16 ; THC. 1, 138 ; ou avoir volontiers, avoir souvent entre les mains, acc. POL. 15, 27, 9 ; DS. 18, 27 ; — avec παρά : παρὰ χεῖρα, près, SPT. Tob. 11, 9 ; — avec πρό : πρὸ χειρῶν, SOPH. Ant. 1279, devant les mains, càd. dans les mains devant soi ; cf. EUR. Rhes. 274 ; ou πρὸ χειρός, à la main, en main, en préparation, PLAT. COM. (ATH. 663 b) ; EUR. Tr. 1207, etc. ; — avec πρός : πρὸς χεῖρα, sur-le-champ, tout prêt, SOPH. Ph. 148 ; πρὸς χειρός, ESCHL. Suppl. 64, Ag. 1501, de la main de ; avec ὑπό : ὑπὸ χερσίν, IL. 2, 374, 860 ; 3, 352, etc. ; OD. 24, 97, sous les mains, entre les mains, au pouvoir de, etc. ; ὑπὸ χεῖρα ποιεῖσθαι, XÉN. Ages. 1, 22, soumettre à sa domination, réduire en son pouvoir ; ὑπὸ τὰς τῶν ἐχθρῶν χεῖρας πίπτειν, POL. 8, 20, 8, tomber entre (litt. sous) les mains de ses ennemis ; ὑπὸ τὴν χεῖρα ἐλθεῖν, LUC. Herm. 57, tomber sous la main de qqn, en parl. d’écrits ; ὁ ὑπὸ χεῖρα, celui qui est sous la main, DÉM. 74, 5 ; ou le serviteur, DIOSC. 5, 95 ; ὑπὸ χεῖρα, de près, aussitôt après, ARSTT. Meteor. 2, 9 ; PLUT. M. 548 e ; ou sous la main, au pied levé, accessoirement, peu à peu, joint à παρέργως, PLUT. Arat. 3, M. 56 b, etc. ;
B p. ext. ou p. anal. :
   I tout ce qu’on peut tenir dans la main, poignée :
      1 poignée d’hommes, troupe (cf. lat. manus, manipulus) : οἰκεία χείρ, EUR. El. 629, troupe de serviteurs ; pléonast. μεγάλη χεὶρ πλήθεος, HDT. 7, 20, une grande foule, une multitude ; particul. troupe de soldats, HDT. 7, 157 ; 8, 140 ; particul. au dat. : οὐ σὺν μεγάλῃ χ. avec une troupe peu nombreuse ; πολλῇ χειρί, HDT. 1, 174 ; THC. 3, 96, avec une troupe nombreuse ; cf. ESCHL. Suppl. 958 ; EUR. Her. 337, etc. ;
      2 poignée d’objets divers : χεὶρ κριθῶν, PHŒN. COL. (ATH. 359 e) une poignée d’orge ;
   II ce que la main exécute, particul. :
      1 écriture : οὔτε τὴν ἑαυτοῦ χεῖρα δυνατὸν ἀρνήσασθαι, HYPÉR. (POLL. 2, 153) et il ne lui est pas possible de nier son écriture ; cf. NT. 1Cor. 16, 21 ; COL. 4, 18 ;
      2 p. suite, tour de main, manière, style propre à un écrivain ou à un artiste, THCR. Epigr. 7, d’où au pl. œuvres d’art : σοφαὶ χέρες, A. PL. 4, 262, de belles œuvres ;
      3 travail de correction sur un manuscrit, ARSTD. t. 1, 229 ; d’où manuscrit, SPT. Sir. 48, 23 ; 49, 8 ;
   III p. anal. objet en forme de main :
      1 χεὶρ σιδηρᾶ, THC. 4, 25 ; 7, 62 ; DS. 13, 16, main de fer, sorte de crampon pour saisir un vaisseau ennemi, grappin d’abordage ;
      2 gant, XÉN. Eq. 12, 5 ; POLL. 1, 135 ;
      3 rayon de roue, SPT. 3Reg. 7, 32 ;
      4 crochet d’arrêt, doigt, main, gâchette, dans les machines de jet, HÉRON ;
      5 vis à serrer les mains, instrument de torture, SPT. 4Macc. 8, 12 ;
      6 pilier, colonne, sorte de doigt dirigé vers le ciel, SPT. 2Reg. 18, 18 ;
      7 emplâtre fait de cinq substances, A. TR. 6, p. 275 ;
      8 autre n. du chardon à foulon (v. διψακός) plante épineuse, DIOSC. 3, 12.

➳ Sel. certains grammair. la décl. att. serait χείρ, χειρός, χειρί, χεῖρα ; plur. χεῖρες, χερῶν, χερσί, χεῖρας ; duel χεῖρε, χεροῖν ; les inscr. att. ne confirment pas ce mode de déclinaison et donnent pour le gén. plur. χειρῶν, CIA. 2, 742, b, 10 (350/300 av. J.C.) ; pour le gén.-dat. duel χεροῖν, CIA. 2, 742 a, 14 (350/300 av. J.C.) ; v. Meisterh. p. 114, 17. En outre, on rencontre dans les textes les formes suiv. : gén. sg. χηρός, ALCM. 92 ; dat. pl. χείρεσι, IL. 12, 382 ; PD. O. 10, 73 ; P. 4, 128 ; Q. SM. 2, 401 ; avec élis. χείρεσ᾽, Q. SM. 5, 469 ; ou χείρεσσι, SOPH. Ant. 976, 1297, etc. ; acc. plur. éol. χέρρας, THCR. Idyl. 28, 10 ; duel nom.-acc. χεῖρε, XÉN. Cyr. 2, 3, 10 ; Mem. 2, 3, 8 ; gén. dat. χειροῖν, SOPH. El. 206, 1395 ; décl. poét. avec thème χερ-: plur. nom. χέρες, SOPH. Tr. 1089 ; dat. χέρεσσι, HÉS. Th. 519, 747 ; acc. χέρας, PD. O. 2, 135 ; HDT. 4, 64 ; gén. duel χεροῖν, PLAT. Prot. 314 d, Theæt. 155 e ; PLUT. Arist. 17.

Étym. indo-europ. *ǵ^hes-r-, main ; nom. refait sur χειρός, primit. *χέαρ, cf. ἰοχέαιρα.

'

ἡ, χειρός, χειρί, χεῖρα, dual χεῖρε, χεροῖν, pl. χεῖρες, χερῶν, χεῖρας, penult. being regularly short, when the ult. is long; dat. pl. regularly χερσί (χειρσί occurs in cod. Vat. of LXX, as Jd. 7.19, 1 Ch. 5.10, and late Inscrr. as CIG 2811b. 10 (Aphrodisias), 2942c (Tralles); but Poets used the penult. long or short in all cases, as the verse required, χερός, χερί, χέρα, χέρε, χέρες, χέρας (of which Hom. uses only χερί· χέρα h.Pan. 40); gen. dual χειροῖν S. El. 206 (lyr.), 1394 (lyr.), IG2². 1498.76; gen. pl. χειρῶν ib. 31, common in Prose. — Poet. forms, dat. pl. χείρεσι(ν) once in Hom., Il. 20.468, also Q.S. 2.401, 5.469 (v.l.); χείρεσσι Il. 12.382, Pi. O. 10 (11).62, S. Ant. 976 (lyr.), 1297 (lyr.), and once in trim., E. Alc. 756; χέρεσσι(ν) Hes. Th. 519, 747, B. 17.49; χερέεσσιν AJA 36.460 (Galatia); — Dor. nom. χέρς Timocr. 9; χήρ Sophr. in PSI 11.1214a3 (also, = δίψακος, Ps.-Dsc. 3.11); gen. χηρός Alcm. 32, IG4²(1).121.22 (Epid., iv BC); acc. pl. χῆρας ib. 96, Aeol. χέρρας Alc. Supp. 4.21, Theoc. 28.9. — On the accent and declension of these forms, v. Hdn. Gr. 2.277, 748 : — the hand, whether closed, παχεῖα Il. 3.376; βαρεῖα 11.235, al. ; or open, flat, χερσὶ καταπρηνέσσι, χειρὶ καταπρηνεῖ, 15.114, Od. 13.164, al. ; εἰς τὴν χ. ἐγχεάμενοί τι X. Cyr. 1.3.9; freq. in pl. where a single hand is meant, Il. 23.384, etc. ; reversely, sg. where more than one hand is spoken of, e.g. Od. 3.37, etc. ; dual joined with pl., ἄμφω χεῖρας 8.135; χεῖρε ἀμφοτέρας Il. 21.115.
hand and arm, arm (cf. Ruf. Onom. 11, 82, Gal. 2.347), πῆχυν χειρὸς δεξιτερῆς Il. 21.166; κατὰ χεῖρα μέσην ἀγκῶνος ἔνερθε 11.252; χεῖρες ἀπ’ ὤμων ἀΐσσοντο Hes. Th. 150; χ. εἰς ὤμους γυμναί Longus 1.4; ἐν χερσὶ γυναικῶν πεσέειν into the arms, Il. 6.81, etc. ; hence, words are added to denote the hand as distinct from the arm, ἄκρην οὔτασε χεῖρα 5.336; περὶ ἄκραις ταῖς χ. χειρῖδας ἔχουσι X. Cyr. 8.8.17, cf. Pl. Prt. 352a. of the hand or paw of animals, ὅσα [ζῷα] χεῖρας ἔχει X. Mem. 1.4.14; πορεύεσθαι ἐπὶ χειρῶν go on all fours, LXX Le. 11.27; so of monkeys, Arist. HA 502b3; of the fore-paws of the hyena, Id. Fr. 369; of the bear, Plu. 2.919a. Special usages; to denote position, ποτέρας τῆς χερός· on which hand? E. Cyc. 681; ἐπὶ δεξιὰ χειρός Pi. P. 6.19; ἐπ’ ἀριστερὰ χειρός Od. 5.277; χειρὸς εἰς τὰ δεξιά S. Fr. 598; λαιᾶς χειρός A. Pr. 714 (but χείρ is often omitted with δεξιά, ἀριστερά, as we say the right, the left). freq. in dat. of all numbers with Verbs which imply the use of hands, λάβε χειρί, χερσὶν ἑλέσθαι, Il. 5.302, 10.501; χερσὶν ἀσπάζεσθαι Od. 3.35; προκαλίζεσθαι 18.20; χειρί, χεροῖν ψαῦσαι, S. OT 1510, 1466; sts. this dat. is added pleon. by way of emphasis, ὄνυξι συλλαβὼν χερί Id. Aj. 310. gen., by the hand, χειρὸς ἔχειν τινά Il. 4.154; χειρὸς ἑλών 1.323, etc. ; γέροντα δὲ χειρὸς ἀνίστη he raised him by the hand, 24.515, cf. Od. 14.319; χερὶ χειρὸς ἑλών Pi. P. 9.122; τινὰ χειρός ἑλκειν Id. N. 11.32; ἀνέλκειν τινὰ τῆς χ. Ar. V. 569 (anap.). the acc. is used when one takes the hand of a person, χεῖρα γέροντος ἑλών Il. 24.361; χεῖρ’ ἕλε δεξιτερήν Od. 1.121; χεῖράς τ’ ἀλλήλων λαβέτην, in pledge of good faith, Il. 6.233; so ἔμβαλλε χ. δεξιὰν πρώτιστά μοι S. Tr. 1181; also ἔμβαλλε χειρὸς πίστιν Id. Ph. 813, cf. OC 1632. other uses of the acc. ; in prayer or entreaty, χεῖρας ἀνασχεῖν [θεοῖς] Il. 3.275, etc. ; ποτὶ γούνασι χεῖρας βάλλειν Od. 6.310; ἀμφὶ… Ἀρήτης βάλε γούνασι χεῖρας Ὀδυσσεύς 7.142; ἀμφὶ δὲ χεῖρας δειρῇ βάλλ’ Ὀδυσῆϊ 23.207; ἀμφί τινι χεῖρε β. 21.223; περίβαλε δὲ χέρας Ar. Th. 914, cf. A. Ag. 1559 (anap.); χεῖρας προΐσχεσθαι Th. 3.58, 66; so also χεῖρας ἀείρων Od. 11.423, cf. Il. 7.130 (tm.); χ. ἀνατείνειν (v. ἀνατείνω 1.1). τὰς χεῖρας αἴρειν to hold up hands in token of assent or choice, of persons voting, Ar. Ec. 264; τὴν χ. αἴρειν And. 3.41; ὅτῳ δοκεῖ ταῦτα, ἀράτω τὴν χ. X. An. 5.6.33, cf. 7.3.6; ἀνατεινάτω τὴν χ. ib. 3.2.9, 33; χεῖρας ὀρεγνύς Il. 22.37; χεῖρ’ ὀρέγων εἰς οὐρανόν 15.371; χεῖρας ὀ. τινί Od. 12.257; πρός τινα Pi. P. 4.240; ποτὶ στόμα χεῖρ’ ὀρέγεσθαι Il. 24.506 (but χεῖρά τισι ὀ. to reach them one΄s hand in help, X. HG 5.2.17); also χεῖρε ἑτάροισι πετάσσας Il. 4.523, etc. ; πιτνὰς εἰς ἐμὲ χεῖρας Od. 11.392 (but χεῖρε πετάσσας abs., of one swimming, etc., 5.374, al.). [Ἰλίου] χεῖρα ἑὴν ὑπερέσχε held the hand over as a protector, Il. 9.420, etc. ; less freq. τισι, 4.249, cf. 5.433; χεῖρά θ’ ὕπερθεν ἔχεις IG 14.1003.10 (Rome). in hostile sense, χεῖρας or χεῖρα ἐπιφέρειν τινί, Il. 1.89, 19.261, al. ; χεῖρας ἐφιέναι τινί 1.567, Od. 1.254, al. ; χεῖρας ἐπιβάλλειν τισί Plb. 3.2.8, etc. ; χέρα τινὶ προσενεγκεῖν Pi. P. 9.36; χεῖρας ἐπί τινι ἰάλλειν, v. ἰάλλω 1.1. χεῖρας ἀπέχειν keep hands off, λοιμοῖο βαρείας χεῖρας ἀφέξει Il. 1.97 codd. ; κερτομίας δέ τοι… καὶ χεῖρας ἀφέξω… μνηστήρων Od. 20.263; ἀθανάτων ἀπέχειν χέρας A. Eu. 350 (lyr.); τὼ χεῖρε ἀπέχεται Pl. Smp. 213d; παύειν χεῖράς τινος Il. 21.294. χεῖρας ἐπιτιθέναι τινί, in token of consecration, 1 Ep. Ti. 5.22, etc. with Preps. ; ἀνὰ χεῖρας ἔχειν τινάς to be intimate with…, Plb. 21.6.5; αἱ ἀνὰ χεῖρά τινων ὁμιλίαι S.E. M. 1.64; τὰ ἀνὰ χεῖρα πράγματα the matters in hand, Plu. 2.614b, etc. (also οἱ ἀνὰ χ. χρόνοι the current period, PRyl. 88.21 (ii AD); τὰ ἀνὰ χ. what comes his way, Ps.-Ptol. Centil. 18; ἀνὰ χ. τῆς πύλης hard by…, LXX 2 Ki. 15.2. ἀπὸ χειρὸς λογίσασθαι to reckon off-hand, roughly, Ar. V. 656 (anap.), cf. Luc. Hist. Conscr. 29; but πότισον τὴν γῆν ἀπὸ χειρός by hand, PCair. Zen. 155 (iii BC). διὰ χερῶν ἔχειν, λαβεῖν, literally, to have or take between the hands, A. Supp. 193, S. Ant. 916; διὰ χειρὸς ἔχειν to hold in the hand, ib. 1258 (anap.), Ar. V. 597 (anap.); to have in hand, i.e.
under control, Th. 2.76; διὰ χειρῶν ἔχειν τὴν πολιτείαν Arist. Pol. 1308a27; τὰ τῶν ξυμμάχων keep under control, Th. 2.13; later, to have a work in hand, be engaged in it, Phld. Acad. Ind. p. 69M. (< χερός), D.H. Isoc. 4; τὰ ὅπλα Plu. Cor. 2, etc. (also διὰ χ. by direct payment, opp. διὰ τῆς τραπέζης by banker΄s order, BGU 1156.8 (i BC), etc. ; cf. διὰ χ. ἔσπευδε τὴν πρᾶσιν Charito 1.12); of arms, διὰ χειρὸς εἶναι Luc. Anach. 35; διὰ χ. ἔχειν, c. part., to be continually doing, Plu. 2.767c; διὰ χειρός τινος ποιεῖν τι LXX Jo. 17.4, al., cf. Act. Ap. 7.25, al. ἐς χεῖρας λαβεῖν τι literally, S. El. 1120, etc. ; to take a matter in hand, undertake it, πρᾶγμ’ ἐς χέρας λαβόντ’ E. Hec. 1242; ἄγεσθαί τι ἐς χεῖρας Hdt. 1.126, 4.79, etc. ; δοῦναί τινι ἐς χέρας, εἰς χεῖρα, S. El. 1348, X. Cyr. 8.8.22; καταστῆσαι εἰς τὰς χ. τινος Aeschin. 2.28; of persons, ἵκεο χεῖρας ἐς ἁμάς thou hast fallen into our hands, Il. 10.448 (in Hom. also simply ὅ τι χεῖρας ἵκοιτο Od. 12.331, cf. 24.172); so εἰς χεῖρας ἐλθεῖν τινι X. Cyr. 7.4.10, cf. 2.4.15; generally, to have to do with any one, converse with him, Id. An. 1.2.26 (so ἐς χεῖρα γῇ ξυνῆψαν E. Heracl. 429); most freq. ἐς χεῖρας ἐλθεῖν τισι to come to blows or close quarters with…, A. Th. 680; ἀλλήλοις Th. 7.44; abs., εἰς χ. ἐλθεῖν Id. 4.96; ἐς χ. ἰέναι Id. 2.3, 4.72, cf. PTeb. 765.6 (ii BC); συνιέναι X. Cyr. 8.8.22; also ἐς χειρῶν νόμον (fort. νομόν) ἀπικέσθαι Hdt. 9.48; ἐν χειρῶν νόμῳ (fort. νομῷ) ἀπόλλυσθαι Id. 8.89, cf. Aeschin. 1.5, SIG 167.37 (Mylasa, iv BC), Heraclid. Pol. 25, Plb. 1.34.5, 5.111.6; ἐν χειρὸς νόμῳ Arist. Pol. 1285a10, D.H. 6.26; ἐν χειρῶν νομαῖς SIG 700.29 (Lete, ii BC), v.l. in LXX 3 Ma. 1.5; ἐν χεροῖν δίκῃ cj. in E. Ba. 738; εἰς χεῖρας συμμεῖξαι τοῖς πολεμίοις X. Cyr. 2.1.11; also εἰς χεῖρας δέχεσθαί τινας to await their charge, Id. An. 4.3.31; ἐς χ. ὑπομεῖναί τινας Th. 5.72. ἐκ χειρός by hand of man, S. Aj. 27; from near at hand, at close range, ἐκ χειρὸς βάλλειν X. An. 3.3.15; ἀμύνασθαι ib. 5.44.25; μάχεσθαι Id. HG 7.2.14, cf. D.S. 19.6; πληγὰς ἐκ χ. ἀναδέξασθαι Plu. Tim. 4; οὐ μὴ σωθῇ ἐκ χ. σιδήρου LXX Jb. 20.24; ἡ ἐκ χ. δίκη lynch law, D.H. 4.37; ἡ ἐκ χ. βία Plb. 9.4.6; metaph, ἡ ἐκ χ. θεωρία closerange reading, D.H. Isoc. 2; so of time, out of hand, off-hand, forthwith, Plb. 5.41.7, al. δέπας μητρὶ ἐν χειρὶ τίθει Il. 1.585, cf. Od. 13.57, 15.120, al. (always so of a cup, hence ἐν χερσὶ τίθει δέπας, though found in most codd., was condemned by the critics in Il. l.c., Od. 3.51, 15.130); πρεσβήϊον ἐν χερὶ θήσω Il. 8.289; τόξον, ἔγχος ἔχων ἐν χειρί, 15.443, 17.604; σκῆπτρον δέ οἱ ἔμβαλε χειρί Od. 2.37; but ἐν… χειρὶ σκῆπτρον ἔθηκεν Il. 23.568; of a gift, ἐν χερσὶ τίθει 1.441, 446; ἐν ταῖς χ. ἔχειν, literally, Pl. R. 432d; τὰ ὅπλ’ ἐν ταῖς χ. ἔχων D. 9.8, etc. (metaph, ἔτι μεμνημένων ὑμῶν καὶ μόνον οὐκ ἐν ταῖς χερσὶν ἕκαστ’ ἐχόντων Id. 18.226); but ἐν χερσὶν ἔχειν also, to have in hand, be engaged in, τὸν γάμον Hdt. 1.35; ἑορτήν Plu. Alex. 13; τὴν περὶ Δημοσθένους πραγματείαν D.H. Th. 1; ἐν χειρί τινα δίκην ἔχων Pl. Tht. 172e; ὁ ἐν χερσὶ πόλεμος the war in hand, D.H. 8.87; περιτειχισμὸς ἐν χερσὶν ὤν ib. 21; ἡ ἐν χ. ζήτησις S.E. M. 11.208, etc. ; freq. of fighting, ἐν χερσί hand to hand, ἐν χ. ἦν ἡμάχη Th. 4.43; ἐν χ. ἀποκτεῖναι Id. 3.66, cf. 4.57, 96, etc. ; ἐν χ. γίγνεσθαι τοῖς ἐναντίοις Id. 5.72; ἐν χ. εἶναί τινος X. HG 4.6.11; δίκη ἐν χερσί Hes. Op. 192; ὁ ψόφος τῶν ὅπλων καὶ τῶν ἵππων ὁ φρυαγμὸς ἐν χερσὶν ἐδόκει εἶναι D.S. 19.31; ἡ ἐν χερσὶν [δυστυχία] Plu. Cleom. 22; also in dual, τἀν χεροῖν S. Ant. 1345 (lyr.); ἐν χειρί τινος by the hand of…, LXX Jo. 21.2, al. ; ἐν χ. ἀγγέλου Act. Ap. 7.35 (v.l.). ἐπὶ χειρὸς ἔχειν on or in one΄s hand, Thgn. 490; ἐπὶ χεῖράς τινων ἐκφέρουσι put into their hands, Plu. 2.815b; also ἐπὶ χεῖρά τινος next to, LXX Ne. 3.4. κατὰ χειρός, of washing the hands before meals, ὕδωρ κατὰ χειρός (sc. φερέτω τις), Ar. V. 1216, cf. Av. 464 (anap.), Fr. 502 (lyr.), Philox. 1, Ath. 9.408e; (without ὕδωρ) κατὰ χ. ἐδόθη Alex. 261.2, cf. Arched. 2.3; prov. of that which is easily come by, Telecl. 1.2 (anap.); πάντα μοι κατὰ χ. ἦν τὰ πράγματα at hand, Pherecr. 146.5; also κατὰ χειρῶν δοῦναι, χέειν, λαβεῖν, Philyll. 3, Antiph. 287 (v.l.), Men. 470 (troch.), cf. Phot. s.v. κατὰ χειρὸς ὕδωρ ; κατὰ χεῖρα in deed or act, κατὰ χ. γενναιότατοι D.H. 7.6; opp. συνέσει, Plu. Phil. 7; κατὰ χεῖρά σου according to thy will, LXX Si. 25.26; but κατὰ χεῖρας [τῆς σοφίας] by her side, ib. 14.25. μετὰ χερσὶν ἔχειν between, i.e.
in, the hands, Il. 11.4, 15.717; [ἄλεισον] μετὰ χ. ἐνώμα Od. 22.10; μετὰ χεῖρας ἔχειν to have in hand, be engaged in, Hdt. 7.16. β΄, Th. 1.138. λάβε παρὰ χεῖρα take in hand, LXX To. 11.4; but τὸ πὰρ χειρός the work in hand, B. 13.10. πρὸ χειρῶν close before one, S. Ant. 1279, E. Tr. 1207 (s.v.l.), Rh. 274; πρὸ χειρὸς εἶναι cj. in Pl.Com. 69.5. πρὸς χειρός τινος by his hand, A. Supp. 66 (lyr.), etc. ; πρὸς ἐμὴν χεῖρα at the signs given by my hand, S. Ph. 148 (anap.); πρὸς χεῖρα ὑποβορβορύζοντες on pressure, Hp. Epid. 4.7. ὑπὸ χερσὶ ἁλοῦσα under, i.e.
by, another΄s hands, Il. 2.374, etc. ; ὑπὸ χεῖρα ποιεῖσθαι to bring under one΄s power, X. Ages. 1.22; οἱ ὑπὸ χ. persons in one΄s power, D. 6.34; ὑπὸ τὴν χ. ἐλθεῖν to come into one΄s hand, Luc. Herm. 57, etc. ; ὑπὸ χ. in hand, i.e. in stock, Arist. Mete. 369b33; but also, at hand, i.e.
at once, Plu. 2.548e; τὰ ὑπὸ χ. ib. 56b, Dsc. 1.35; ὁ ὑπὸ χ. the attendant, Dsc. 5.75; παρέργως καὶ ὑπὸ χ.
extempore, Plu. Arat. 3, etc. ; also καθύπο χεῖρα κινῶν [τὰς οὐσίας], in Alchemy, Ps.-Democr. p. 51 B.
the hand often receives the attributes of the person using it, χ. μεγάλη, of Zeus, Il. 15.695 (χ. παγκρατής, of God, Secund. Sent. 3; χ. ὑπερμήκης, of the ΄long arm’ of the king, Hdt. 8.140. β΄)· θοὴ χ., of one throwing, Il. 12.306; ἀφνειά Pi. O. 7.1, cf. S. El. 458; εὐσεβεστέρα, εὐφιλής, A. Ch. 141, Ag. 34; κάρβανος ib. 1061; γεραιά E. Hec. 143 (anap.); πονηρά Id. Ion 1316, etc. ; to denote wealth or poverty, πλειοτέρῃ σὺν χ. Od. 11.359; κενεὰς σὺν χ. ἔχοντες 10.42, cf. E. Hel. 1280, etc. it is represented as acting of itself, χεῖρες μαιμῶσιν Il. 13.77, cf. S. Aj. 50; χεὶρ ὁρᾷ τὸ δράσιμον A. Th. 554; δήμου κρατοῦσα χ. Id. Supp. 604 (dub.l.); prov., ἁδὲ χ. τὰν χ. νίζει Epich. 273; or simply, ἁχ. τὰν χ. AP 5.207 (Mel.). pl., in theurgy, name for spiritual powers, αἱ δημιουργικαὶ [τοῦ Ἀπόλλωνος] δυνάμεις ἃς θεουργῶν παῖδες χεῖρας ἀποκαλοῦσιν Procl. in Cra. p. 101 P., cf. eund. in R. 2.252K. to denote act or deed, opp. mere words, in pl., ἔπεσιν καὶ χερσὶν ἀρήξειν Il. 1.77; μνῆμ’ Ἑλένης χειρῶν of her handiwork, her art, Od. 15.126 (so in sg., δώρημ’ ἐκείνῳ τἀνδρὶ τῆς ἐμῆς χ. S. Tr. 603); χερσὶν ἢ λόγῳ Id. OT 883 (lyr.), cf. OC 1297, etc. ; τῇ χειρὶ χρᾶσθαι to use one΄s hands, i. c. be active, stirring, opp. ἀργὸς ἐπεστάναι, Hdt. 3.78, cf. 9.72; τὰς χ. προσφέρειν to apply force, X. Mem. 2.6.31; sg., βούλευμα μὲν τὸ Δῖον, Ἡφαίστου δὲ χείρ A. Pr. 619; μιᾷ χειρί single-handed, D. 21.219; χειρὶ καὶ ποδὶ καὶ πάσῃ δυνάμει Aeschin. 3.109, cf. 2.115; χερσίν τε ποσίν τε Il. 20.360, cf. Pi. O. 10 (11).62, esp. of using the hands in a fight, cf. supr. 11.6d, e, f; of deeds of violence, πρὶν χειρῶν γεύσασθαι before we try force, Od. 20.181; ἀδίκων χ. ἄρχειν to give the first blow, X. Cyr. 1.5.13, Antipho 4.2.1, Lys. 4.11, etc. ; ἀμυνόμενος ἄρχοντα χειρῶν Pl. Lg. 869d; generally, χεῖρες violent measures, force, ἐπίσχετε θυμὸν ἐνιπῆς καὶ χειρῶν Od. 20.267; ὑπόδικος χερῶν A. Eu. 260 (lyr.); χερσὶ πεποιθώς Il. 16.624, etc. ; ἐν χειρῶν νόμῳ v. supr. 11.6d; ὅπως θανάτοιο βαρείας χ. ἀλάλκοι, v.l. for κῆρας, Il. 21.548.
a number, band, body of men, esp. of soldiers, χεὶρ μεγάλη Hdt. 7.157; in dat., οὐ σὺν μεγάλῃ χ. Id. 5.72; πολλῇ χ. 1.174, Th. 3.96, E. Heracl. 337; pleon., χ. μεγάλῃ πλήθεος Hdt. 7.20; δεδωμάτωμαι δ’ οὐδ’ ἐγὼ σμικρᾷ χερί A. Supp. 958; οἰκεία χείρ, for χεὶρ οἰκετῶν, E. El. 629; σὺν πλήθει χερῶν S. OT 123.
handwriting, τὴν ἑαυτοῦ χεῖρα ἀρνήσασθαι Hyp. Lyc. Fr. 5, cf. IG 9(1).189 (Phocis); τῇ ἐμῇ χ. Παύλου I Ep. Cor. 16.21, Ep. Col. 4.18; copy, counterpart of a document, SIG 712.31 (Crete, ii BC); deed, instrument, ἡ χ. ἥδε κυρία ἔστω PRein. 28.18 (ii BC), cf. PCair. Zen. 477 (iii BC), etc.
handiwork of an artist or workman, γλαφυρὰ χ. Theoc. Epigr. 8.5, etc. ; αἱ Ἐφεσίου χεῖρες Herod. 4.72, cf. 6.66; σοφαὶ χέρες APl. 4.262; τὰς Φειδίου χ. Lib. Or. 30.22. of any implement resembling a hand; a kind of gauntlet, X. Eq. 12.5, Poll. 1.135 (pl.). χ. σιδηρᾶ grappling-iron, Th. 4.25, 7.62; also of an anchor, AP 6.38 (Phil.).
axle-tree, LXX 3 Ki. 7.18 (32). in LXX, pillar or cairn, as it were a finger pointing to heaven, χεὶρ Ἀβεσσαλώμ LXX 2 Ki. 18.18; also ἀνέστακεν αὐτῷ χεῖρα, i.e.
trophy, ib. 1 Ki. 15.12. χεῖρες ἐλάτιναι, of oars, Tim. Pers. 7.
catch of a trigger, Hero Aut. 13.9; χ. κατάγουσα τὴν τοξῖτιν Ph. Bel. 68.4, cf. Hero Bel. 78.2. instrument of torture, LXX 4 Ma. 8.13.
handful, κορώνῃ χεῖρα πρόσδοτε κριθέων Phoen. 2.1.
ointment containing five ingredients, Orib. Fr. 89, Alex.Trall. 7.1. (Cf. Arm. jein (dzern), Alb. dore, Tocharian (A-dialect) tsar, (B-dialect) sar, all = hand.)

ἡ (nicht χεῖρ, vgl. Arcad. 20.18, 125.11, B.A. III p. 1200), gen. χειρός, plur. χεῖρες, dat. dual. u. plur. χεροῖν, χερσίν, ion. u. poet. so durch alle Casus, χερός, χέρες usw., aber nach Meineke com. III p. 56 nicht in den com., poet. auch χειροῖν u. χείρεσι u. χείρεσσιν, χέρεσσι, Hes. Th. 519, 747, äol. χέρρας, Theocr. 28.9,
1) die Hand, die Faust, der Arm (ἀποταμὼν ἐν τῷ ὤμῳ τὴν χεῖρα Her. 2.121.5), Hom., Hes. u. Folgde ; χειρὸς ἑλών, bei der Hand fassend, Il. 1.323 u. öfter, wie χειρὸς ἔχων, 4.154 u. sonst ; γέροντα δὲ χειρὸς ἀνίστη 24.515, er hob ihn an der Hand hoch, wie χειρὸς ἀναστήσας Od. 14.319 ; χειρί τέ μιν κατέρεξεν, streichelte ihn mit der Hand, Il. 1.361 u. öfter ; ἐν δ' ἄρα οἱ φῦ χειρί 6.253 u. öfter (s. φύω); Pind. χερὶ χειρὸς ἑλών P. 9.26 ; χειρὸς ἕλκων N. 11.32 ; οὐ χερός, οὐ ποδός, οὔ τινος ἄρχων Soph. Phil. 848 ; δέχου δὲ χειρὸς ἐξ ἐμῆς βέλη τάδε 1271, u. öfter, wie Eur.; ἀνέλκειν τινὰ τῆς χειρός Ar. Vesp. 569 ; πέτρον, τόν οἱ περὶ χεὶρ ἐκάλυψεν Il. 16.735 ; βαρεῖα, στιβαρά, 13.410, 505 u. öfter ; auch παχεῖα, 3.376 u. sonst ; ἐκ δ' ἄρα χειρὸς φάσγανον ἧκε, er ließ den Degen aus der Faust fallen, Od. 22.83. – Χεῖρα ὑπερέχειν, ὑπερσχεῖν τινι, die Hand über Einen halten, um ihn zu beschützen, Il. 9.420 u. öfter ; seltener τινός, wie τίς καὶ ἐμεῖο θεῶν ὑπερέσχεθε χεῖρα 24.374 ; χεῖρας ἐπιφέρειν τινί, Hand an Einen legen, im feindlichen Sinne, 1.89 u. öfter ; auch χεῖρας ἐφιέναι τινί, od. öfter ; χεῖρας ἀνασχεῖν θεοῖς, die Hände zu den Göttern flehend od. betend erheben, Hom. oft ; auch χεῖρας ἀείρειν, ἀνατείνειν, ἀναφέρειν, immer als Ausdruck des Flehens, auch Od. 11.423, wo es nicht mit Voß als Bewegung Eines, der sich verteidigen will, zu nehmen ist, vgl. 425 ; bei Xen. aber ist χεῖρας ἀνατείνειν »die Hand emporheben«, als Zeichen der Genehmigung und Zustimmung, An. 5.6.33, 7.3.6 ; – χεῖρας ὀρέξαι, πετάσαι τινί, εἴς τινα, die Arme gegen Einen ausstrecken, ausbreiten, als Ausdruck des Flehens und der Liebe, Il. 4.523, 13.549, 15.371 ; auch χεῖρα ὀρέγειν τινί = Einem die Hand reichen, sie hilfreich nach ihm ausstrecken, ihm unter die Arme greifen, Xen. Hell. 5.2.17 ; χεῖρας ἀπέχειν τινός, die Hände von Etwas zurückhalten, es nicht antasten, sich nicht an ihm vergreifen, Hom. u. Folgde ; auch χεῖρας παύειν τινός, Il. 21.294 ; ἄγεσθαί τι ἐς χεῖρας, Etwas unternehmen, angreifen, Her. 1.126, 4.79, 7.8 ; ὤλετο πρὸς χειρὸς ἕθεν Aesch. Suppl. 64 ; Ag. 1501 ; Soph. u. Eur.; Ar. περίβαλλε χέρας, Thesm. 918 ; und in Prosa : χεῖρας ἀνταιρόμενοι Thuc. 3.32 ; προϊσχόμενοι 3.66 ; περὶ χειρὶ χρυσοῦν δακτύλιον ἔχειν Plat. Rep. II.359e ; ἁ χεὶρ τὰν χεῖρα νίζει, eine Hand wäscht die andere, Epicharm. bei Plat. Ax. 366c. – Mit Präpositionen merke man folgende Vrbdgn : εἰς χεῖρας ἐλθεῖν od. ἱκέσθαι τινί, Einem in die Hände kommen, in die Hände od. in die Gewalt Imds geraten, Hom., der auch χεῖρας ἱκέσθαι sagt, u. Folgde ; auch εἰς χεῖρας ἐλθεῖν, συνιέναι τινί, mit Einem ins Handgemenge kommen, sich tätlich an einander vergreifen, Soph. O.C. 979, Thuc. 4.33, 72, 126 u. öfter, Xen. Cyr. 8.5.12 u. sonst, wie χεῖρας συμμιγνύναι ; – ἐν χειρί, ἐν χερσίν, in der Hand, in der Gewalt, εἶναι, ἔχειν, Hom. u. Folgde ; auch μετὰ χερσὶν ἔχειν, Her. 7.16 ; ἐν χειρὶ τὴν δίκην ἔχων Plat. Theaet. 172e ; ὥσπερ οἱ ἐν χερσὶν ἔχοντες ζητοῦσιν ἐνίοτε ὃ ἔχουσιν Rep. IV.432d ; ἐν χερσὶν εἶναι, γίγνεσθαι = im Handgemenge sein, Thuc. 5.72 ; ἐν χερσὶν ἀποτείνειν 3.66 ; – auch ἐν χερσί, wie μετὰ χερσὶν ἔχειν = Etwas unter Händen haben, womit beschäftigt sein, Her. 1.35, Soph. Phil. 1097 ; wie διὰ χειρῶν ἔχειν Thuc. 2.13, 76 ; handhaben, lenken, regieren, Arist. Polit. 5.8 ; ἱκετηρίας σεμνῶς ἔχουσαι διὰ χερῶν Aesch. Suppl. 190, vgl. Spt. 415 ; Soph. μνῆμ' ἐπίσημον διὰ χειρὸς ἔχων Ant. 1243 ; διὰ χειρὸς πιπράσκειν, aus freier Hand verlaufen, Charit. 1.12 ; μετὰ χεῖρας ἔχειν Thuc. 1.138, Her. 7.16.2 ; – Pol. 15.27.9 ἐκ χειρός, aus der Hand, aus freier Hand, dah. aus dem Stegreif, auch vom Kampfe in der Nähe, ἡ ἐκ χειρὸς μάχη, das Handgemenge, Xen. Hell. 7.2.14, An. 5.4.25 ; aber ἡ ἐκ χειρὸς θεωρία ist das Betrachten in der Nähe, Dion.Hal. Isocr. 2 ; oft bei Pol.; – πρὸ χειρῶν, vorhanden, in Bereitschaft, zunächst vorliegend, Eur. Troad. 1214 ; – ὑπὸ χειρός od. χειρῶν, unter den Händen, in der Gewalt, Botmäßigkeit, ὑπὸ χεῖρα ποιεῖσθαι, unter seine Botmäßigkeit bringen ; ὅσον νῦν ὑπὸ χέρα ναίεις Soph. El. 1081 ; ὁ ὑπὸ χεῖρα, der Diener, Diosc. u. a.Sp.; aber παρέργως καὶ ὑπὸ χεῖρας ist = aus dem Stegreife, Plut. Arat. 3 ; Dem. 6.34 ὁρῶ γὰρ ἐνίους οὐκ εἰς τοὺς αἰτίους, ἀλλ' εἰς τοὺς ὑπὸ χεῖρα τὴν ὀργὴν ἀφιέντας ; ὑπὸ τὰς τῶν πολεμίων χεῖρας πίπτειν Pol. 8.20.8 ; ὑπὸ χεῖρα γίγνεσθαι Dion.Hal. 6.19 ; – χεῖρας συμπλέκειν τινί, Freundschaft mit Einem schließen, Pol. 2.45.2, 47.6 ; vgl. ἀνὰ χεῖρας ἔχειν τινά 21.4.5. – Wie im Deutschen Bezeichnung der Seite durch die Hand ; ἐπ' ἀριστερὰ χειρός, zur linken Hand, Od. 5.277 ; ποτέρας τῆς χειρός ; auf welcher von beiden Seiten ? Eur. Cycl. 675 ; λαιᾶς δὲ χειρὸς οἰκοῦσι Χάλυβες Aesch. Prom. 716 ; κλῶνας ἐξ ἀμφοῖν χεροῖν τιθεὶς ἐλάας Soph. O.C. 484.
2) das Werk od. die Tat der Hände, Ggstz der Worte, gew. im plur.; ἔπεσιν καὶ χερσὶν ἀρήξειν Il. 1.77 ; βούλευμα μὲν τὸ Δῖον, Ἡφαίστου δὲ χείρ Aesch. Prom. 622, vgl. Ag. 1031 ; εἰ δέ τις ὑπέροπτα χερσὶν ἢ λόγῳ πορεύεται Soph. O.R. 883 ; übh. Tätigkeit, Kraftäußerung der Hände, τῇ χειρὶ χρῆσθαι, im Ggstz von ἀργὸν ἐπεστάναι, seine Hand brauchen, tätig sein, Her. 3.78, 9.72 ; übh. Kraft, Stärke, Gewalt, weil sie ihren Hauptsitz in den Händen haben, 8.140.2. – Gewalttat, Schlägerei, Handgemenge ; ἐς χειρῶν νόμον ἱκέσθαι, ins Handgemenge kommen, Her. 9.48 ; ἐν χειρῶν νόμῳ ἀπόλλυσθαι, im Handgemenge umkommen, 8.89 ; ἦν ἡ μάχη καρτερὰ καὶ ἐν χερσὶ πᾶσα, es wurde ganz und gar Mann gegen Mann gekämpft, Thuc. 4.43 ; ἦρχε χειρῶν ἀδίκων Lys. 4.11, er fing die tätliche Beleidigung an ; ἀμυνόμενος ἄρχοντα χειρῶν πρότερον Plat. Legg. IX.869c ; vgl. Xen. Cyr. 1.5.13 ; Pol. 2.45.6, 56.14 u. a.Sp.; ἐν χειρῶν νόμῳ τὰς πολιτείας διαλύειν, durch das Faustrecht, Aesch. 1.5. – Tapferkeit od. Kraft, εἰς ἔλεγχον χειρὸς μολών Soph. O.C. 1299, u. öfter.
3) wie das lat. manus, eine Hand voll Menschen, ein Hause, eine Schar, bes. eine Kriegerschar, Kriegsmacht ; μεγάλη χείρ, ein großes Kriegsheer, auch pleonast. μεγάλη χεὶρ πλήθεος, Her. 7.20 ; οἰκεία χείρ = χεὶρ οἰκετῶν, ein Sklavenhause, Eur. El. 624 ; πλήθει χερῶν Soph. O.R. 123 ; πολλῇ χειρὶ ἐπεβοήθουν Thuc. 3.96 ; αἱ ἄρισται χεῖρες Pol. 1.26.5 ; χειρῶν πλῆθος 3.89.9.
4) die Hand, die Einer schreibt, die Handschrift, Hyperid. bei Poll. 2.152 ; übh. die Hand eines Künstlers, die eigentümliche Behandlungsart, Kunstfertigkeit, Styl, Manier eines Künstlers, γλαφυρή, σοφή u. vgl., Theocr. 9.7, Ep.adesp. 315 (Plan. 252); vgl. Poll. 2.150 ; das Kunstwerk selbst, dann immer im plur., vgl. Jacobs AP p. 871. – Pleonastisch steht der dat. χειρί, χερσίν bei allen Zeitwörtern, die ohnehin schon eine Tätigkeit der Hände in sich schließen, χειρὶ λαβεῖν, ἑλέσθαι u. vgl., Hom. u. Folgde.

χείρ, genitive, χειρος (accusative, χεῖραν, 1Pe.5:6 T), ἡ,
[in LXX chiefly for יָד ;]
the hand: Mat.3:12, Mrk.3:1, Luk.6:6, al. mult.; ἡ χ., acting subject, Luk.22:21; pl., Act.17:25 20:34, 1Jn.1:1; τ. ἔργα τῶν χ., Act.7:41, Rev.9:20; ὁ ἀσπασμὸς τ. ἐμῇ χ., 1Co.16:21, Col.4:18, 2Th.3:17; prepositional phrases, esp. those without art., similar to Heb. constructions (Bl., §32, 4; 40, 9; 46, 9), ἐν χ.; with genitive (Lft., in l.), Gal.3:19; σὺν χ. ἀγγέλου, Act.7:35; διὰ (τῶν) χειρῶν (διὰ χειρός), Mrk.6:2, Act.5:12 7:25, al.; ἐπὶ χειρῶν, Mat.4:6, Luk.4:11; ellipse of χ. (ἡ δεξία, ἀριστερα; Bl., §44, 1), Mat.6:3, al. By meton., for the power or activity of an individual, Mat.17:22, Mrk.9:31, Luk.9:31, Jhn.10:39, Act.12:11, al.; metaph., of the activity or power of God: Luk.1:66 23:46, Jhn.10:29, Act.11:21 13:11, al.
(AS)