(f. φείσομαι, ao. ἐφεισάμην, pf. πέφεισμαι) épargner, ménager, d’où :
   I traiter avec ménagement : τινος, IL. 21, 101 ; 24, 158, 187, etc. ; OD. 9, 277 ; 16, 185, etc. ; ESCHL. Sept. 412 ; SOPH. Aj. 844 ; HDT. 9, 139 ; XÉN. Cyr. 4, 2, 1, qqn ; φείδεσθαί τινος ὡς μὴ φονεῦσαι, HDN 2, 13, 15, épargner qqn de façon à ne pas le tuer ; φ. ἵππων, IL. 5, 202 ; XÉN. Cyr. 7, 1, 29, ménager des chevaux ; φ. Ἰλίου, IL. 15, 215, épargner Ilion ; φ. οὔτε ἰδίου οὔτε δημοσίου οἰκοδομήματος, THC. 1, 90, n’épargner aucun édifice ni privé ni public ; οὐ φ. βίου, SOPH. Ph. 749 ; ou ψυχέων, ζωᾶς, TYRT. 10, 14 ; 15, 5 Bgk, ou ψυχῆς, DÉM. 1394, 18, ne pas ménager sa vie, la risquer hardiment ou la sacrifier ; p. suite, être modéré, doux, clément, THC. 3, 59 ; τὸ φειδόμενον, PLUT. M. 972 f, ménagement, p. opp. à τὸ κολάζον ; φ. ἐπί τινι, SPT. Jer. 15, 5 ; 21, 7 ; ἐπί τινα, SPT. Jer. 28, 3 ; περί τινος, SPT. 2Reg. 12, 6 ; Sir. 13, 12 ; ὑπέρ τινος, SPT. Jon. 4, 10 ; ἀπό τινος, SPT. 1Reg. 15, 3 ; Ezech. 24, 21, être bienveillant envers qqn, user de modération à l’égard de qqe ch. ; φ. τι, SPT. Job 16, 5 ; 30, 10, m. sign. ;
   II employer avec ménagement, user avec ménagement de, être économe ou avare de, ne pas vouloir donner : δέπαος, IL. 24, 236, une coupe ; σίτου, HÉS. O. 602, de la nourriture ; cf. HDT. 8, 68 ; XÉN. Hipp. 8, 11 ; PLAT. Phæd. 78 a, etc. ; abs. :
      1 être ménager, économe, THGN. 931, DÉM. 753, 21 ;
      2 être discret, ANTH. 5, 269, etc. ;
   III s’abstenir de, d’où :
      1 éviter, gén. XÉN. Cyr. 1, 6, 19 ; 5, 5, 18, etc. ; avec un part. EUR. Med. 401 ;
      2 p. suite, se dispenser de, omettre de, s’épargner la peine de, inf. EUR. Or. 393 ; PLAT. Rsp. 574 b, etc. ;
      3 se garder de, avec μή et l’inf. LUC. Anach. 1, etc. ; A. PL. 138, 6.

➳ Prés. impér. ion. φείδεο, OD. 22, 54 ; HDT. 8, 68 ; φείδευ, THCR. Idyl. 8, 63 ; impf. 3 pl. poét. φείδοντο, SOPH. El. 716 ; fut. épq. πεφιδήσομαι [ῐ], IL. 15, 215 ; ao.1, 3 sg. épq. φείσατο, IL. 24, 236 ; ao.2 avec redoubl. πεφιδόμην, d’où opt. πεφιδοίμην, IL. 20, 464 ; 21, 101, etc. ; part. pf. épq. πεφιδημένος [ῐ] NONN. D. 11, 417, etc.

Étym. R. indo-europ. *b^heid-, fendre ; cf. sscr. bhinádmi, lat. findō, angl. bite.

Anacr. 101, etc. ; impf. φείδοντο (without augm.) even in S. El. 716 after a diphth. at the end of the preceding line; fut. φείσομαι Ar. Ach. 312 (troch.), Pl. Ap. 31a, etc., Ep. πεφιδήσομαι Il. 15.215, later fut. Pass. in med. sense φ<ε>ισθήσομαι PUniv. Giss. 21.6 (ii AD); aor.1 ἐφεισάμην Sol. 32.1, A. Th. 412, And. 2.11, etc., Ep. 3 sg. φείσατο Il. 24.236; Ep. redupl. aor.2 πεφιδόμην, used by Hom. in opt. πεφιδοίμην, πεφίδοιτο, Od. 9.277, Il. 20.464, inf. πεφιδέσθαι 21.101; pf. part. πεφεισμένος Luc. Hist. Conscr. 59 (in med. sense, D.C. 50.20); Ep. imper. πεφίδησο IG 14.1363.16; part. πεφιδημένος Nonn. D. 12.392 :
spare; spare persons and things, e.g. in war, i.e.
not destroy them, c. gen., Τρώων Il. 21.101; ἀνδρός 24.158, cf. Od. 9.277, 22.54, Pl. Ap. 31a; Ἰλίου Il. 15.215; Ἄρης οὐκ ἀγαθῶν φ. Anacr. l.c. ; ἀπ’ ἀνδρῶν ὧν Ἄρης ἐφείσατο A. Th. 412; γῆς πατρίδος Sol. l.c. ; μὴ φείσῃ βίου spare not my life, S. Ph. 749; μὴ φείδεσθε… στρατοῦ Id. Aj. 844; φ. μήτε ἰδίου μήτε δημοσίου οἰκοδομήματος Th. 1.90, cf. 3.74; abs., spare, be merciful, ib. 59.
spare persons and things in using them, use sparingly, ἵππων φειδόμενος, i.e.
taking care of them, Il. 5.202; πίθου μεσσόθι φ. Hes. Op. 369; φ. ὃν εἶχε βίον (βίον by attraction to the relat.) Thgn. 908; ἰδίᾳ μὲν τῶν <ὄντων> φείδομαι δημοσίᾳ δὲ λῃτουργῶν ἥδομαι Lys. 21.16; φείδεσθε τοὐλαίου σφόδρα Pl.Com. 190; in this sense, most freq. with a negat., οὐ φ. not to spare, i.e.
to use or give freely, οὐδέ νυ τοῦ περ [δέπαος] φείσατο Il. 24.236; μὴ φείδεο σίτου Hes. Op. 604; θνῄσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι Tyrt. 10.14; τᾶς ζωᾶς Id. 15.5; σφετέρας οὐ φείσατο νευρᾶς Pi. I. 6 (5).33; φείδεο τῶν νεῶν, μηδὲ ναυμαχίην ποιέο Hdt. 8.68. αʹ; τούτων φ. μηδενός Id. 9.41, cf. 39; φείδοντο κέντρων οὐδέν S. El. 716; οὐδὲν φ. αὐτῶν οὔτ’ ἐν πόνοις κτλ. X. Cyr. 4.2.1, cf. 7.1.29; οὔτε τοῦ σώματος οὔτε τῶν ὄντων And. 2.11; οὐδενὸς ἂν ἐφείσατο τῶν ἑαυτοῦ Lys. 19.24; οὔθ’ ἱερῶν κτεάνων οὔτε τι δημοσίων φ. Sol. 4.13; μήτε χρημάτων μήτε πόνων Pl. Phd. 78a; later also c. acc., τῶν συμμάχων and τὰ τῶν συμμάχων both in D.C. 50.20. abs., to be sparing, live thriftily, φείδεσθαι μὲν ἄμεινον Thgn. 931; τοὺς φειδομένους καὶ τοὺς ἀκριβῶς διαιτῶντας And. 4.32; οἱ γεωργοῦντες καὶ φ. D. 24.172, cf. Antipho Soph. 53; freq. in part. φειδόμενος, η, ον, thrifty, Ar. Pl. 247, 553 (anap.), etc. ; ὄμμασι φειδομένοις with shrinking, shy eyes, AP 12.21 (Strat.), cf. 5.215 (Agath.), 268 (Id.); αἱ μὴ φ. (sc. μέλισσαι) the unthrifty ones, Arist. HA 627a20; also ἔπαινοι πάνυ πεφεισμένοι Luc. Hist. Conscr. 59; πεφιδημένα δάκτυλα Nonn. D. 12.392; cf. πεφεισμένως, φειδομένως.
have consideration for, τῆς τοῦ λόγου συμμετρίας Plu. 2.114b; with neg., pay no heed to, οὔτ’ ἀνθρώπων φείδεται οὔτε θεῶν AP 5.278 (Paul. Sil.), cf. 7.706 (Diog.).
draw back from, refrain from, θαλάσσας Alc. Supp. 4.13 (prob.); κελεύθου Pi. N. 9.20; κινδύνου X. Cyr. 5.55.18; τᾶς θήρας Bion Fr. 10.12; τοῦ λέγειν, τοῦ ἀκολουθεῖν, X. Cyr. 1.6.19 (v.l.), HG 7.1.24; φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς S. Aj. 115, cf. E. Med. 401, etc. ; οὐδενὸς φεισάμενος οὔτε τῶν πρὸς τοὺς θεοὺς οὔτε τῶν πρὸς τοὺς πολίτας δικαίων SIG 708.36 (Istropolis, ii BC); (abs., μὴ φείδεσθε E. Tr. 1285; φείδου μηδέν Id. Hec. 1044; μὴ φείδου, εἴ τι ἔχεις διδάσκειν X. Cyr. 1.6.35); c. inf., spare to do, forbear from doing, dub. in E. Or. 393 (fort. abs., post φείδου δ’ distinguendum); also φ. μή τι δρᾶσαι τῶν τυραννικῶν Pl. R. 574b; τί φειδόμεσθα τῶν λίθων… μὴ οὐ καταξαίνειν τὸν ἄνδρα· Ar. Ach. 319 (troch.). in LXX, with Preps., φ. ἐπί τινι have mercy upon…, Je. 15.5, 21.7; ἐπί τινα Id. 28 (51).3; φ. περί τινος to keep one΄s hands off…, 2 Ki. 12.6 (but φ. περὶ κακώσεως spare to hurt, ib. Si. 13.12); φ. ὑπὲρ τῆς κολοκύνθης Jn. 4.10; ἀπό τινος 1 Ki. 15.3, Ez. 24.21; φ. τι ἀπό τινος keep it off, Jb. 30.10; φ. τῆς ψυχῆς ἀπὸ θανάτου ib. 33.18, cf. Ps. 18 (19).14; φειδεύμενοι (from contr. φειδέομαι) is cj. for φιλεύμεναι in Eus. Mynd. 17.

fut. φείσομαι, später auch φειδήσομαι, ep. πεφιδήσομαι, aor. ep. πεφιδόμην, πεφιδέσθαι, πεφιδοίμην, aber Il. 24.236 auch aor. I. φείσατο :
schonen, verschonen ; mit dem gen., ἵππων, λαῶν, u. vgl., Il. 5.202, 15.215, 21.101, 24.158, Od. 9.277, 22.54 ; οὐ φείσατο χερσὶν νευρᾶς Pind. I. 5.33 ; κελεύθου N. 9.20 ; ἐφείσατό τινος Aesch. Spt. 394 ; μὴ φείσῃ βίου Soph. Phil. 739, u. öfter, wie Eur. u. Ar.; φείδεο τῶν νεῶν, μηδὲ ναυμαχίην ποιέο Her. 8.68.1 ; – bes. vom Vermögen, sparen, sparsam sein ; spärlich, selten reichen ; Il. 24.236 ; σίτου Hes. O. 606, vgl. 371 ; οἱ γεωργοῦντες καὶ φειδόμενοι Dem. 24.172 ; vgl. noch φειδομένῳ βλέμματι ἰδεῖν Agath. 4 (V.210); φειδομένοις ὄμμασι νεύειν Strat. 16 (XII.71); φειδομένῳ χείλει φιλεῖν Agath. 11 (V.269); φειδομένῃ ὁρμῇ Ep.adesp. 301 (Plan. 140). – Dah. sich enthalten, vermeiden, sich entziehen, τοῦ κινδύνου, τοῦ λέγειν, Xen. Cyr. 4.6.19, 5.5.18 ; – auch c. inf., ablassen, unterlassen, Eur. Or. 393 ; ἆρ' εὐλαβηθείη ἂν καὶ φείσαιτο μή τι δρᾶσαι τῶν τυραννικῶν Plat. Rep. IX.574b ; μὴ φείδου διδάσκειν Xen. Cyr. 1.6.35 ; u. öfter in der Anth., φείδεο κόπτειν, αἰτῆσαι, Zonas 5, Philodem. 10 (IX.312. V.121); αἱμάξαι Strat. 63 (XII.221).

φείδομαι
[in LXX for חָמַל, חוּס, חָשַׂךְ, etc. ;]
to spare: 2Co.13:2; with genitive of person(s), Act.20:29, Rom.8:32 11:21, 1Co.7:28, 2Co.1:23, 2Pe.2:4-5; with inf., to forbear, 2Co.12:6.†
(AS)