αγγος (ἡ) [φᾰ]
A gros morceau de bois rond, gros bâton, HDT. 3, 97 ; A.RH. 2, 843 ; particul. :
      1 rouleau pour faire avancer de lourds fardeaux sous lesquels on glisse l’instrument, A.RH. 1, 375, 376 ; ORPH. Arg. 272 ;
      2 fléau de balance, ARSTT. Mech. 1, 20 ; 20, 1 ;
B rang ou ordre de bataille, troupe rangée, IL. 6, 6 ; d’ord. au pl. IL. 11, 90 ; 19, 158, etc. ; HÉS. Th. 935 ; ou flotte rangée, XÉN. Hell. 6, 2, 30 ; p. suite :
   I ligne de bataille, front d’une troupe (sur quatre hommes de profondeur, au temps de Xénophon) XÉN. An. 1, 2, 15 ; particul. en parl. des hoplites, XÉN. An. 6, 3, 27, etc. ; p. opp. à πελτασταί, XÉN. An. 6, 3, 25 ; à la cavalerie, XÉN. Cyr. 6, 3, 2 ; Ages. 2, 9, etc. ; ἄγειν ἐπὶ φάλαγγος, XÉN. Cyr. 1, 6, 43 ; Hell. 6, 2, 30, faire avancer en ligne de front, p. opp. à ἐπὶ κέρως ἄγειν ; ἐκ κέρατος εἰς φάλαγγα καταστῆσαι, XÉN. Cyr. 8, 5, 15, former une troupe de colonne en ligne ; ἐπὶ φάλαγγος καθίστασθαι, XÉN. Cyr. 6, 3, 21, se former en ligne ; de même ligne de bataille de l’infanterie macédonienne (cf. franç. la ligne, troupes de ligne) POL. 18, 13, 1 ; ou de la légion romaine, PLUT. Crass. 23 ; φάλαγξ ἀμφίστομος, πλαγία, ὀρθία, λοξή (v. ces différents mots) ;
   II p. ext. :
      1 armée, en gén. ; particul. centre d’une armée, p. opp. aux ailes, XÉN. Cyr. 7, 1, 5, etc. ;
      2 armée en marche, XÉN. An. 3, 3, 11 ; 3, 4, 23 ; Cyr. 6, 3, 2 ;
      3 armée campée, d’où camp, XÉN. An. 2, 1, 6 ; Lac. 12, 3 ; Ages. 2, 15 ;
      4 section de 64 éléphants de guerre, EL. TACT. 23 ;
   III p. anal. :
      1 rangée d’arbres, A. TAT. 1, 1 ;
      2 phalange, articulation des doigts, aux mains et aux pieds, ARSTT. H.A. 1, 15, 3 ;
      3 faucheux, araignée à longues pattes, AR. Vesp. 1509, Ran. 1314 ; XÉN. Mem. 3, 11, 6 ; ARSTT. H.A. 9, 1 ; d’où toile d’araignée, PLAT. COM. 2-2, 620 Mein.

Étym. pré-grec.

αγγος, ἡ, (v. sub fin.) line of battle, battle-array, Hom. only in Il., once in sg., Τρώων ῥῆξε φάλαγγα Il. 6.6; elsewh. pl.
the ranks of an army in battle, Δαναοὶ ῥήξαντο φάλαγγας 11.90; φάλαγγες ἀνδρῶν 19.158, Hes. Th. 935; τῶν κάτω Διὸς φαλάγγων S. Ichn. (lyr.) in PTeb. 692 iii 10.
heavy infantry (< ὁπλῖται) in battle-order, X. An. 1.8.17, al. ; ἡ φ. τῶν ὁπλιτῶν ib. 6.5.27, cf. D. 9.49; opp. πελτασταί, X. An. 6.5.25; opp. ἱππεῖς, Id. Cyr. 6.3.2, Ages. 2.9; τοὺς ἱππεῖς πρὸ τῆς φ. ἔστησαν D.S. 20.10, cf. Plu. Crass. 23; but οἱ Ἕλληνες ἱππεῖς ὥσπερ φ. ἐπὶ τεττάρων παρατεταγμένοι X. HG 3.4.13; esp.
line of battle, opp. κέρας (column in marching order), ἐπὶ φάλαγγος ἄγειν, opp. κατὰ κέρας or ἐπὶ κέρως ἄγειν, Id. Cyr. 1.6.43; of ships, Id. HG 6.2.30; ἐκ κέρατος εἰς φ. καταστῆσαι to form from column into line, Id. Cyr. 8.5.15; παρ’ ἀσπίδα παραγαγόντας τὴν ἐνωμοτίαν ἐπὶ φάλαγγος Id. An. 4.3.26; ἐπὶ φάλαγγος καθίστασθαι Id. Cyr. 6.3.21, cf. An. 6.5.7, 25.
main body, centre, opp. the wings (< κέρατα), Id. Cyr. 7.1.6, al.
camp, εἴσω, ἔξω φάλαγγος, Id. Ages. 2.15. Lac. 12.3, cf. Eq. 8.12. esp. of the Macedonian phalanx, Plb. 18.29 sqq., etc. in writers on Tactics; corps of 16384 ὁπλῖται, Ascl.Tact. 2.7, Ael. Tact. 8.3.
corps of 8192 ψιλοί (= ἐπίταγμα) Ascl.Tact. 2.7, Arr. Tact. 14.2.
contingent of 64 chariots (= two κέρατα), Ascl.Tact. 8, Ael. Tact. 22.2.
contingent of 64 elephants, ib. 23. metaph, λοπάδων παρατεταγμένη φ. Diph. 44.3; of a band of pupils, Lib. Ep. 145.1; of a governor΄s staff (Lat. officium), Id. Or. 46.11.
round piece of wood, trunk, log, φάλαγγες ἐβένου Hdt. 3.97; ἐκ κοτίνοιο φ. A.R. 2.843; φ. πύξιναι IG 11(2).287 B 145 (Delos, iii BC). pl., rollers for moving heavy loads, A.R. 1.375sq., Orph. A. 270; sg., Phryn. PS p. 124B.
arm of a balance, Arist. Mech. 849b36; arm of the Danish steelyard, ib. 853b25. = φάραγξ, BGU 282.18 (ii AD).
bone between two joints of the fingers and toes, Arist. HA 493b29; pl., Ruf. Onom. 84 (but metacarpals, [Ruf.] Oss. 22).
row of eyelashes, Paul.Aeg. 6.8. = φαλάγγιον 1, Ar. V. 1509, Ra. 1314 (lyr.), Pl.Com. 22, X. Mem. 3.11.6; masc. in Arist. HA 609a5. (The orig. sense was prob. log, cf. OHG balcho ΄beam΄, Lat. sufflamen (for sub-flag-men) ΄brake΄.)

ἡ,
1) die Schlachtreihe, Schlachtordnung ; Hom. im sing. nur Αἴας Τρώων ῥῆξε φάλαγγα Il. 6.6 ; gew. im plur., die Reihen od. Glieder der Schlachtordnung, Δαναοὶ ῥήξαντο φάλαγγας 11.90, u. öfter in dieser Vrbdg ; ὅθι πλεῖσται κλονέοντο φάλαγγες 11.148, 15.448, und sonst ; auch φάλαγγες ἀνδρῶν, 19.158 ; in der Od. kommt das Wort gar nicht vor ; Hes. Th. 935.
2) eine gewisse Schlachtordnung des griechischen, bes. des makedonischen Fußvolks, die auch von den Römern angenommen wurde u. gew. aus 16 Gliedern bestand, vgl. bes. Pol. 18.12, Plut. Mar. 25, aber auch von verschiedener Tiefe vorkommt, vgl. Thuc. 4.93, 5.68 ; ἐπὶ φάλαγγος ἄγειν, in einer Phalanx aufrücken lassen, Xen. Cyr. 1.6.43, καθίστασθαι, sich in Linie aufstellen, 6.3.21, τάττεσθαι, παράγειν, An. 4.3.26, ὅπως ἐπὶ φάλαγγος γένοιτο τὸ στράτευμα 4.6.6, im Ggstz von κατὰ κέρας, vgl. Hell. 6.2.30 ; dann übh. das schwere Fußvolk, bes. im Ggstz der Reiterei.
3) ein rundes Stück Holz, ein runder Stamm od. Block, Her. 3.97 ; bes. eine Rolle od. Walze zum Fortrollen einer Last, Ap.Rh. 2.843 Orph. Arg. 272 ; – ein Wagebalken, Arist. mechan. 1.20.
4) die Glieder od. Gelenke, bes. an Händen und Füßen, interpodium, Arist. H.A. 1.15.
5) die Spinne, wegen der langen Gelenke ihrer Beine ; Ar. Vesp. 1509 ; Arist. H.A. 9.1. Vgl. φαλάγγιον.