'ατος (τὸ) :
A bouche :
   I la bouche, partie du corps, chez l’homme, OD. 11, 425 ; XÉN. Mem. 2, 6, 32, etc. ; au plur. au sens du sg. SOPH. Tr. 938 ; A.RH. 4, 1607 ; NIC. Al. 210, etc. ; et chez les animaux, HÉS. Sc. 146, 389 ; ESCHL. Pers. 193 ; SOPH. Ph. 1156 ; XÉN. Eq. 6, 9, etc. ; p. ext. face, visage : ἐξεκυλίσθη ἐπὶ στόμα, IL. 6, 43, il roula tombant sur la face ; πεσεῖν ἐπὶ στόμα, PLUT. Demetr. 29, etc. tomber sur la face ; ἐπὶ στόμα ὠθεῖν, IL. 16, 410, faire tomber qqn sur la face ; κατὰ στόμα, ESCHL. Ch. 573 ; κατὰ τὸ στόμα, PLAT. Leg. 855 d, en face ; p. anal. :
      1 face, front d’une armée, XÉN. An. 3, 4, 43, etc. ; p. opp. à οὐρά, XÉN. An. 3, 4, 42, etc. ; κατὰ στόμα, HDT. 8, 11 ; EUR. Rhes. 491, en face, de front ; p. opp. à ἐν δεξιᾷ et ἐν ἀριστερᾷ, XÉN. An. 5, 2, 26 ;
      2 en parl. d’une arme, pointe, IL. 15, 389 ; ATHÉNÉE MÉC. 24, 2 ; ou tranchant, PHILSTR. 732 ; NT. Luc. 21, 24, etc. ;
   II la bouche comme organe de l’alimentation : τι ἐς τὸ στόμα λαμϐάνειν, XÉN. Mem. 3, 14, 5, porter qqe ch. (des aliments) à sa bouche ; κορέσαι στόμα, SOPH. Ph. 1156, litt. rassasier sa bouche ; fig. ce qui sert à engloutir, à dévorer, gouffre : πόντιον, EUR. Rhes. 436, gouffre de la mer ; πολέμοιο, IL. 10, 8 ; ou ὑσμίνης, IL. 20, 359, gouffre de la guerre, du combat (càd. l’endroit où la guerre, où le combat dévorent le plus de victimes) ;
   III la bouche comme organe de la parole, IL. 2, 489 ; PD. N. 10, 35 ; Att. en gén., etc. : στόμα οἴγειν, ESCHL. Pr. 612, ouvrir la bouche ; λύειν, EUR. Hipp. 1060 ; ISOCR. 252 c, délier la bouche ; κινεῖν, SOPH. O.C. 1277, mettre la bouche en mouvement ; διαίρειν, DÉM. 375, 14, ouvrir la bouche ; κλῄειν, EUR. Ph. 865, ou συγκλῄειν, AR. Th. 40, fermer la bouche ; κοιμᾶν, ESCHL. Ag. 1247, laisser reposer sa bouche ; σῖγα ἔχειν, EUR. Hipp. 660, etc. tenir sa bouche silencieuse ; δάκνειν, ESCHL. fr. 293 ; SOPH. Tr. 977, se mordre la bouche pour ne pas parler ; ἀπὸ στόματος εἰπεῖν, XÉN. Mem. 3, 6, 9, etc. ; PLAT. Theæt. 142 d ; PLUT. Sol. 8, etc. ; ou ἐν στόματι λέγειν, AR. Ach. 198, parler de bouche, de mémoire ; διὰ στόματος ἔχειν, XÉN. Cyr. 1, 4, 25 ; PLUT. Fab. 26, M. 697 c, etc. ; ou ἀνὰ στόμα ἔχειν, EUR. Andr. 95 ; ou διὰ στόμα ἔχειν, AR. Lys. 855 ; ou διὰ στόμα ἄγεσθαι, IL. 14, 91 ; ou ἐν στόματι ἔχειν, IL. 2, 250, avoir sans cesse à la bouche ; διὰ στόματος εἶναι ou γίγνεσθαι, THCR. Idyl. 12, 21 ; ARSTT. (PLUT. M. 115 c) ; LUC. Lex. 23 ; au plur. διὰ στομάτων ἔρχεσθαι, THGN. 18 ; cf. PLAT. Rsp. 463 e, etc. venir sans cesse sur les lèvres, en parl. d’une parole, d’un propos, etc. ; ἐν στόμασι κεῖσθαι, THGN. 240, être dans toutes les bouches ; ἐλθεῖν ἐπὶ στόμα, ESCHL. fr. 326 ; PLAT. Rsp. 563 c, venir à la bouche, en parl. d’une pensée, d’une parole ; ἐξ ἑνὸς στόματος, AR. Eq. 670 ; PLAT. Rsp. 364 a, etc. ; ou ἀφ' ἑνὸς στόματος, ANTH. 11, 159 ; ou ἐν ἑνὶ στόματι, NT. Rom. 15, 6, d’une seule voix ; p. suite, parole, langage, SOPH. O.R. 426, 706 ; O.C. 671 ; fr. 669 Dind. ; EUR. Or. 592 ; THCR. Idyl. 8, 81, etc. ; στόμα ἀνόσιον, SOPH. O.C. 981, langage impie ; στόμα θεῖον, SOPH. O.C. 603, bouche ou voix des dieux, oracle ;
B p. anal. embouchure d’un fleuve, IL. 12, 24 ; OD. 5, 441 ; ESCHL. Pr. 846 ; HDT. 1, 202, etc. ; THC. 4, 102 ; XÉN. An. 6, 2, 1, etc. ; de la mer, PD. P. 4, 302 ; HDT. 4, 85 ; THC. 4, 75 ; XÉN. An. 6, 4, 1, etc. ; p. ext. orifice, ouverture, entrée (d’un port, OD. 10, 90 ; THC. 7, 5, 6, etc. ; XÉN. Hell. 1, 5, 15, etc. ; d’un golfe, THC. 4, 49 ; d’une ville, SOPH. Ant. 119 ; d’une rue, XÉN. Cyr. 2, 4, 4 ; d’une maison, XÉN. An. 4, 5, 25 ; d’un organe (matrice, HPC. 604, 24, etc. ; estomac, NIC. Al. 20, etc.)) ; p. suite, bord d’un rempart, EUR. Ph. 1166, etc. ; fig. στ. τοῦ βίου, XÉN. 11, 1, terme de la vie.

➳ Éol. στύμα, THCR. Idyl. 29, 25.

Étym. indo-europ. *steh₃-mn-, bouche ; cf. zend staman, bouche d’un chien ; v. στόμαχος.

'

τό, Aeol. στύμα Theoc. 29.25; gen. στόματος, but στομάτοιο Hymn.Mag. 2 (2).10, 28 : — mouth, Il. 14.467, etc. ; σύν τε στόμ’ ἐρεῖσαι Od. 11.426; ἱμείρων γλυκεροῦ σ. Sol. 25; of animals, Hes. Sc. 146, 389, S. Ph. 1156 (lyr.), etc. ; — pl. is sts. used for sg., ἀμφιπίπτων στόμασιν, of kissing, Id. Tr. 938, cf. E. Alc. 403 (lyr.), and freq. in later Poets, A.R. 4.1607, Nic. Al. 210, 240, etc. ; metaph, πτολέμοιο, ὑσμίνης στόμα, the very jaws of the battle, as of a devouring monster, Il. 10.8, 20.359 (but cf. infr. III. 1). esp.
the mouth as the organ of speech, δέκα μὲν γλῶσσαι, δέκα δὲ στόματ’ 2.489, cf. Thgn. 18; βραχύ μοι σ. πάντ’ ἀναγήσασθαι Pi. N. 10.19; freq. in Trag., σ. τὸ Δῖον the mouth of Zeus, A. Pr. 1032; τὸ Φοίβου θεῖον ἀψευδὲς σ. Id. Fr. 350.5, cf. S. OC 603; τοῦ στόματος τὸ στρογγύλον Ar. Fr. 471; Μοισᾶν καπυρὸν σ. their mouthpiece, organ, Theoc. 7.37, cf. Mosch. 3.72; Πιερίδων τὸ σοφὸν σ., of Homer, AP 7.4 (Paul. Sil.), cf. 7.6 (Antip.Sid.), 7.75 (Antip.), 9.184; τὸ μισόχρηστον σ. τῆς κωμῳδίας Phld. Piet. p. 93G. ; speech, utterance, S. OT 426, 706, OC 132 (lyr.), etc. ; εἰς τόδ’ ἐξελθόντος ἀνόσιον σ. ib. 981; κἂν καλὸν φορῇ σ. Id. Fr. 930; τὸ σὸν… σ. ἐλεινόν Id. OT 671; διδόναι σ. καὶ σοφίαν Ev. Luc. 21.15; in pl. of a single speaker, S. OT 1220 (lyr.); — special phrases; οἴγειν σ. A. Pr. 611; τοὐμὸν οὐ λύω σ. E. Hipp. 1060, cf. Isoc. 12.96; διᾶραι τὸ σ. D. 19.112; κοίμησον σ. keep silence, A. Ag. 1247; δάκνειν σ., i.e. to keep a stern silence (cf. ὀδάξ), Id. Fr. 397; ἴσχε δακὼν σ. σόν S. Tr. 977 (anap.); ὀδόντι πρῖε τὸ σ. Id. Fr. 897; so κλῄσας σ. E. Ph. 865; οὐκ ἐφέξετε σ. ; Id. Hec. 1283; σῖγ’ ἕξομεν σ. Id. Hipp. 660; εὖ ἔχειν σ., = εὐφημεῖν, Eup. 381; συγκλῄειν σ. Ar. Th. 40 (anap.); — of style, τὸ Λυσιακὸν σ. D.H. Lys. 12. with Preps., ἀνὰ στόμα ἔχειν have always in one΄s mouth, whether for good or ill, E. El. 80; ἀνὰ σ. καὶ διὰ γλώσσης ἔχειν Id. Andr. 95. ἀπὸ στόματος εἰπεῖν speak from memory (cf. ἀπὸ γλώσσης), Pl. Tht. 142d, X. Mem. 3.6.9, Philem. 48, Plu. Sol. 8, etc. διὰ στόμα λέγειν A. Th. 579, cf. E. Or. 103 (so κατὰ τὸ σ. ᾄδειν Ar. Nu. 158); διὰ στόμα ἔχειν Id. Lys. 855; οἶκτος οὔτις ἦν διὰ στόμα A. Th. 51; πᾶσι διὰ στόματος ΄tis the common talk, Theoc. 12.21. ἐν στόμασι εἶχον Hdt. 3.157, 6.136; πολλῶν κείμενος ἐν στόμασιν Thgn. 240; ἐν τῷ σ. λέγειν Ar. Ach. 198. ἐξ ἑνὸς σ. with one voice, Id. Eq. 670. Pl. R. 364a, PGiss. 36.13 (ii BC), Gal. 15.763; so ὡς ἀφ’ ἑνὸς σ. AP 11.159 (Lucill.). ἐπὶ στόμα on one΄s face, face-foremost, ἐξεκυλίσθη πρηνὴς… ἐπὶ σ. Il. 6.43, cf. 16.410; ὡς κύων ἐπὶ σ. κείμενος Archil. Supp. 2.9; ὗς ἔκειτ’ ἐπὶ σ. Men. 21; ἐπὶ σ. κεῖται lies prone, of the right ventricle, Hp. Cord. 4; ἐπὶ σ., = pronus, Gloss. ; ἐπὶ σ. πεσόντα Plu. Art. 29; ἐπὶ σ. φερόμενον ἐν πᾶσι Timae. ap. Plb. 12.8.4; also ὅ τι νῦν ἦλθ’ ἐπὶ σ. whatever came uppermost, A. Fr. 351; ἐπὶ στόματος Φαραώ by the command of P., LXX 4 Ki. 23.35. κατὰ στόμα face to face, Hdt. 8.11, E. Heracl. 801, Rh. 409, X. An. 5.2.26; οἱ κατὰ σ. θεοί (cf. ἀντήλιοι) E. Fr. 781.33; κατὰ σ. τινός confronted with him, Pl. Lg. 855d; στόμα κατὰ στόμα λαλήσω αὐτῷ LXX Nu. 12.8; στόμα πρὸς στόμα 2 Ep. Jo. 12, 3 Ep. Jo. 14, PMagBerol. 1.39.
mouth of a river, Il. 12.24, Od. 5.441, A. Pr. 847, Hdt. 2.17, etc. ; so ἠϊόνος σ. μακρόν the wide mouth of the bay, Il. 14.36, cf. Od. 10.90; σ. τοῦ Πόντου Th. 4.75; κόλπου ib. 49; τὸ σ. τῆς ἐσβολῆς Ar. Ec. 1107; τὸ ἄνω σ. [τῆς διώρυχος] the width of the trench at top, Hdt. 7.23 (but τὰ σ. τ. δ.
mouths, ib. 37).
any outlet or entrance, ἀργαλέον σ. λαύρης Od. 22.137; σ. τῆς ἀγυιᾶς X. Cyr. 2.4.4; σ. φρέατος Id. An. 4.5.25; καδίσκου Ar. Fr. 581, cf. AP 6.251 (Phil.); χθόνιον Ἄιδα σ. Pi. P. 4.44; τὰ τῶν διεξόδων σ. Pl. Phdr. 251d; ἑπτάπυλον σ. the seven gates of Thebes, S. Ant. 119 (lyr.); Medic., τῶν μητρέων, τῶν ὑστερέων, = os uteri (not distinguished from the cervix), Hp. Mul. 1.36, Aph. 5.46; τῆς κοιλίας Arist. APo. 94b15, Sor. 1.50; γαστρός Nic. Al. 20, Gal. 5.274; [ἕλκους] Arist. Pr. 863a11.
foremost part, face, front; of weapons, point, κατὰ στόμα εἱμένα χαλκῷ Il. 15.389; [ὁ κριὸς] ἔχει σ. σιδηροῦν Ath.Mech. 24.2; τὸ σ. τῆς αἰχμῆς Philostr. Her. 19.4; edge of a sword, μαχαίρας Ascl.Tact. 3.5, Ev. Luc. 21.24, etc. ; metaph, ἐθηλύνθην σ. S. Aj. 651. the front ranks of the battle, the front, ἀπὸ στόματος (opp. ἀπὸ τῆς οὐρᾶς) X. An. 3.4.42, cf. HG 4.3.4; τὸ σ. τοῦ πλαισίου Id. An. 3.4.43, cf. 5.44.22, Plb. 10.12.7 (so perh. σ. πολέμοιο, ὑσμίνης in Hom., v. supr. I. 1). τὸ τῶν λοχαγῶν τάγμα σ. καλεῖται Ascl.Tact. 2.5. ἄκρον σ. πύργων the edge or top of the towers, E. Ph. 1166; πρὸς τῷ σ. τοῦ βίου at the very verge of life, X. Ages. 11.15. = ὀμφαλός III. 3, Ael. Tact. 7.3. (Cf. Avest. staman-, m. ΄mouth (of dog)΄, Welsh safn ΄mouth΄.)

ατος, τό,
1) der Mund, von Tieren das Maul ; Hom. u. Hes. oft ; περιδρύφθη στόμα τε ῥῖνάς τε, Il. 23.395, u. öfter in dieser Vbdg ; ἄραβος δὲ διὰ στόμα γίγνετ' ὀδόντων, Il. 10.373 ; ἡμέων ἀπὸ στομάτων ὄπ' ἀκοῦσαι, sagen die Sirenen, 12.187 ; das ganze Gesicht, wie man erklärt πρηνὴς ἐπὶ στόμα, Il. 6.43, u. κὰδ δ' ἄρ' ἐπὶ στόμ' ἔωσε, 16.410, eigtl. er stieß ihn nieder, daß er auf den Mund fiel ; übertr. πτολέμοιο μέγα στόμα, 10.8, 19.313, u. στόμα ὑσμίνης, 20.359, der Rachen od. Schlund des Krieges, der Schlacht, die als gierige Ungeheuer zu denken sind ; ἀπό μοι λόγον τοῦτον, στόμα, ῥῖψον, Pind. Ol. 9.35, d.i. sprich nicht dies Wort ; κωφὸς ἀνήρ τις, ὃς Ἡρακλεῖ στόμα μὴ παραβάλλει, P. 9.87, d.i. der ihn nicht lobt ; σιγᾷ οἱ στόμα, N. 10.29, u. sonst ; Tragg.: ψευδηγορεῖν γὰρ οὐκ ἐπίσταται στόμα Διός, Aesch. Prom. 1034 ; εὔφημον κοίμησον στόμα, schweige, Ag. 1920, u. öfter ; εὐφημεῖν στόμα, Eur. Hec. 337 ; οὐκ ἐφέξετε στόμα, 1283 ; κλῄσας στόμα, Phoen. 872 ; σῖγα ἕξομεν στόμα, Hipp. 660 ; στόμα συγκλείω, Thesm. 40 ; u. in Prosa überall, οὐδὲ τὸ στόμα πρὸς τὸ στόμα προσθήσεις, vom Kusse, Xen. Mem. 2.6.39, vgl. 3.14.5 ; ἴσχε δακὼν στόμα σόν, Soph. Trach. 973 ; νῦν καλὸν ἀντίφονον κορέσαι στόμα πρὸς χάριν ἐμᾶς σαρκὸς αἰόλας, Phil. 1156 ; τὸ θεῖον αὐτοὺς ἐξαναγκάζει στόμα, O.C. 609, der Mund des Gottes, der weissagt ; στόμα Πινδάρου, Pindars Dichtermund, d.i. der Dichter Pindar, Jacobs Anth. 2.1 p. 303 ; sprichwörtlich ἀπὸ στόματος εἰπεῖν, frei vom Munde weg, auswendig hersagen, Plat. Theaet. 142d ; Xen. Mem. 3.6.9, Conv. 3.5 ; vgl. Philem. bei B.A. 436 ; ähnlich ἐν στόματι λέγειν, Ar. Ach. 198 ; διὰ στόματος u. ἀνὰ στόμα ἔχειν, stets im Munde führen, καὶ διὰ γλώσσης ἔχειν, Eur. Andr. 95, vgl. El. 80 ; Xen. Cyr. 1.4.25, Hier. 7.9 ; πᾶσιν διὰ στόματος, Theocr. 12.21 ; seltener διὰ στόμα, Aesch. Spt. 51, 579, οἶκτος ἦν διὰ στόμα, λέγει δὲ τοῦτ' ἔπος διὰ στόμα ; ἀναβοᾷ διὰ στόμα, Eur. Or. 103 ; Ar. Lys. 855 ; auch ἐν στόμασιν ἔχειν τινά, vom Lobe u. Tadel, Her. 3.157, 6.136 ; ἐξ ἑνὸς στόματος ἅπαντες ἀνέκραγον, Alle aus einem Munde, Ar. Eq. 670 ; Plat. Rep. II.364a ; ὅ τι ἦλθ' ἐπὶ στόμα, was Einem in den Mund kommt, das Erste, das Beste, VIII.563c ; s. Schaefer zu Dion.Hal. C.V. 13 ; vgl. Aesch. frg. 337. – Auch die Rede, τὸ γὰρ σὸν ἐποικτείρω στόμα ἐλεινόν, Soph. O.R. 671, vgl. O.C. 985, u. öfter bei den Tragg. vom Inhalte der Rede.
2) übh. Mündung, Oeffnung ; ποταμῶν, Il. 12.24, vgl. Od. 5.441 ; Νείλου, Aesch. Prom. 849 ; auch πόντιον, der Meeresschlund, Eur. Rhes. 438 ; τοῦ κόλπου, Thuc. 4.49 ; Πόντου, 73 ; ποταμοῦ, 102 ; λιμένος, 7.56, wie Xen. An. 5.10.1 u. öfter ; ἠϊόνος στόμα μακρόν, die geräumige Mündung det Bucht, Il. 14.36, vgl. Od. 10.90 ; Her. 2.17, 4.85 ; ein Erd- oder Felsenspalt, aus dem ein Eingang, ἀργαλέον στόμα λαύρης, der enge Ausgang des Gäßchens, Od. 22.137 ; τὸ ἄνω στόμα τοῦ ὀρύγματος, Her. 8.23 ; ἐπ' ἀξείνου στόμα, Pind. P. 4.203 ; χθόνιον ᾍδα στόμα, ib. 44 ; ἑπτάπυλον στόμα, Soph. Ant. 119, Thebens sieben Tore ; Zugang, Xen. Cyr. 2.4.4 ; zum Hause, An. 4.5.25 ; τὰ τῶν διεξόδων στόματα, Plat. Phaedr. 251d.
3) der vordere Teil, bes. von Waffen, die Spitze, ξυστὰ κατὰ στόμα εἱμένα χαλκῷ, Il. 15.589 ; die Scharfe, die Schneide des Schwertes, Soph. Aj. 651 u. dgl.; – die vordere Seite, Fronte des Heeres, κατὰ στόμα, Stirn gegen Stirn, gerade gegenüber, Her. 8.11 ; vgl. Eur. Rhes. 408 ; nach Suid. τὸ ἔμπροσθεν μέρος τοῦ στρατοῦ ; Xen. An. 3.4.42 κελεύει δέ οἱ συμπέμψαι ἀπὸ τοῦ στόματος ἄνδρας, wo οὐρά der Ggstz ist, vgl. 5.4.22, Hell. 3.1.23 ; so auch Plat. κατὰ τὸ στόμα τοῦ διώκοντός τε καὶ φεύγοντος ὁ δικαστὴς ἱζέσθω, ihnen gegenüber, vor Augen, Legg. IX.855d ; aber bei Pol. ὄντες οἱονεὶ στόμα τοῦ κατὰ τὴν πόλιν πλήθους ist = der Kern, 10.12.7.

στόμα, -τος, τό
[in LXX chiefly for פֻּם ;]
the mouth: of man, Mat.15:11, Jhn.19:29, Act.11:8, al.; of animals, Mat.17:27, 2Ti.4:17 (fig.), Heb.11:33, Jas.3:3, al.; figuratively, of inanimate things (ποταμοῦ, Hom.), ἤνοιξεν ἡ γῆ τὸ σ., Rev.12:16; σ. μαχαίρας (Heb. חֶרֶב ־פֶּה, Gen.34:26 al.), the edge of the sword, Luk.21:24, Heb.11:34; esp. of the mouth as the organ of speech: opp. to καρδία, Mat.12:34, Rom.10:8, 10; in various phrases (some cl., some resembling Hebrew; cf. Bl., § 40, 9): ἀνοίγειν τ. σ. (see: ἀνοίγω); σ. πρὸς σ. (פֶּה ־אֵל פֶּה Num.12:8; = cl., κατὰ σ., Hdt., al.), face to face, II Jn 12, 3Jn.14; διὰ τοῦ σ. (of the Holy Spirit), Luk.1:70, Act.1:16, al.; ἀπὸ (ἐκ) τοῦ σ. (cf. ἀπὸ σ. εἰπεῖν, Plat., al.), of speaking by word of mouth, Luk.22:71, Act.22:14; δόλος (ψεῦδος) ἐν τ. σ., 1Pe.2:22, Rev.14:5' (LXX) ; metaph., ἡ ῥομφαία τοῦ σ., Rev.2:16. By meton., for speech (Soph.): Mat.18:16 (LXX), Luk.19:22 21:15, 2Co.13:1
(AS)