πυρός (τὸ) [ῡ aux cas monosyll., ῠ aux cas dissyll.]
   I feu, au propre, IL. 9, 211, etc. ; OD. 7, 7, etc. ; πῦρ καίειν, IL. 8, 521 ; OD. 21, 176, etc. faire ou entretenir du feu ; ἀνακαίειν, OD. 7, 13, m. sign. ; ἅπτειν, AR. Nub. 768 ; ἐξάπτειν, PLUT. M. 138 b, allumer du feu ; φυσᾶν, AR. Lys. 293, etc. souffler du feu ; ῥιπίζειν, PLUT. Flam. 21, attiser du feu ; σϐεννύναι, IL. 16, 293 ; 21, 381 ; HDT. 1, 86 ; PLUT. M. 138 b ; ἀποσϐεννύναι, XÉN. Lac. 13, 3, éteindre du feu ; νηυσὶ πῦρ ἐμϐάλλειν, IL. 15, 597, lancer du feu sur des navires ; πῦρ ἐν κλισίῃσι βάλλειν, OD. 8, 501, lancer du feu dans des tentes ;
   II particul. :
      1 feu d’un bûcher, IL. 15, 340 ; 22, 342 ; 23, 45 ; 24, 38 ;
      2 feu d’un sacrifice, IL. 9, 220 ; OD. 3, 341, 446 ; ESCHL. Ch. 863 ; SOPH. fr. 340 Dind. ; PLAT. Criti. 120 a, etc. ;
      3 feu du foyer, IL. 10, 418 ; OD. 5, 59 ; ESCHL. Ag. 1435, etc. ; en parl. du feu sacré de Vesta, POLL. 1, 7 ; à Rome, PLUT. Num. 9 ;
      4 feu du ciel, foudre ou éclair, ESCHL. Pr. 1046, SOPH. O.R. 470, etc. ;
      5 feu du soleil, p. opp. à χειμών, PD. P. 3, 87 ; PLAT. Leg. 865 b ; d’où en gén. éclat des astres, SOPH. Ant. 1146 ;
      6 lueur des torches, des flambeaux, SOPH. Ant. 964 ;
      7 feux de camp, feux de bivouac, au plur. IL. 8, 509, 554, etc. ; HDT. 4, 134 ; THC. 8, 102 ; XÉN. Cyr. 3, 3, 25, etc. ;
      8 feu du regard, éclat des yeux, IL. 13, 474 ; OD. 19, 446 ; HÉS. Sc. 145 ;
      9 feu de la fièvre, AR. (Com. fr. 2, 1191) ; πῦρ ἄγριον, HPC. 1215 h, c. ἐρυσίπελας ;
   III fig. :
      1 feu, c. symbole de force irrésistible, IL. 6, 182 ; 11, 596 ; 17, 565 ; 20, 371 ; SOPH. O.R. 177 ; XÉN. Hell. 5, 7, 12, etc. ;
      2 c. symbole de destruction, de dévastation, SOPH. Ph. 927 ; EUR. Hec. 608, etc. ;
      3 feu de la passion, ardeur d’un sentiment, SOPH. El. 888 ; CALL. Ep. 26, 5, etc. ;
      4 prov. ἐν πυρὶ γενέσθαι, IL. 2, 340, s’en aller en feu, périr ou être perdu ; φεύγοντα καπνὸν δουλείας εἰς πῦρ δεσποτείας ἐμπίπτειν, PLAT. Leg. 569 b, fuir la fumée de la servitude pour tomber dans le feu du despotisme, càd. tomber de Charybde en Scylla ; πῦρ ἐπὶ πῦρ ἐγχεῖν, ἄγειν, etc. CRAT. (Com. fr. 1, 26) ; AR. fr. 389 Dind. ; PLAT. Leg. 666 a, verser du feu sur du feu, càd. rendre le mal pour le mal ; μετά τινος διὰ πυρὸς βαδίζειν, AR. Lys. 133, aller à travers le feu avec qqn, partager avec lui tous les périls ; cf. XÉN. Œc. 21, 7 ; Conv. 4, 16 ; mais διὰ πυρὸς μολεῖν τινι, EUR. El. 1182 ; ou ἔρχεσθαί τινι, EUR. Andr. 487, avoir une haine ardente pour qqn ; εἰς πῦρ ἅλλεσθαι, XÉN. Mem. 1, 3, 9, sauter dans le feu, ne reculer devant aucun danger ; εἰς πῦρ ξαίνειν, PLAT. Leg. 780 c, frapper dans le feu, faire de vaines tentatives.

➳ Plur. τὰ πυρά, IL. 8, 509, 554 ; 9, 77, etc. ; HDT. 4, 134 ; THC. 8, 102, etc. ; dat. πυροῖς, XÉN. An. 7, 2, 18 ; poét. πυροῖσι, ESCHL. Ch. 485 ; sg. πυρόν, HDN GR. π. μ. λ. 38, rejeté par EUST. 729, 63. Par distension πύυρ, SIM. fr. 59. Orig. étrangère sel. PLAT. Crat. 410 a.

Étym. indo-europ. *peh₂-ur-, ph₂-uen-s, feu ; avec th. r/n, cf. all. Feuer, Funke.

(once πύυρ [˘ x] by ΄distraction΄, Simon. 59 codd. Hdn. Gr. (Rh.Mus. 35.101, 38.378)), τό, gen. πυρός ; not used in pl., v. πυρά, τά : — fire, π. καίειν or δαίειν to kindle fire, Il. 8.521, Od. 7.7, etc. ; π. ἀνακαίειν, ἅπτειν, ἐξάπτειν, αἴθειν, ἐναύειν, v. sub vocc. ; π. ποιεῖν, ποιήσασθαι, Anaxipp. 1.12, X. An. 5.2.27; οἴσετε π. Il. 15.718; π. προσέφερον X. An. 5.2.14; π. ἐμβαλεῖν νηυσί, κλισίῃσι, Il. 15.597, Od. 8.501 (tm.); π. φυσητέον, ῥιπίζειν, Ar. Lys. 293, Plu. Flam. 21; as exclam., 'πῦρ' βοᾷ Men. Sam. 208. π. τεχνικόν, v. τεχνικός.
funeral-fire (cf. πυρά), ὄφρα πυρός με… λελάχωσι θανόντα Il. 7.79, 22.342, cf. 15.350, 23.76; ζῶντα διδόναι τινὰ πυρί burn one alive, Hdt. 1.86.
sacrificial fire, ἐν πυρὶ βάλλε θυηλάς Il. 9.220, cf. Od. 3.341, 446; κατὰ τοῦ π. σπένδειν Pl. Criti. 120a; διὰ τοῦ π. ὀμνύναι D. 54.40.
hearthfire, πυρὸς ἐσχάραι Il. 10.418, cf. Od. 5.59; ἕως ἂν αἴθῃ πῦρ ἐφ’ ἑστίας ἐμῆς A. Ag. 1435; πυρὶ δέχεσθαί τινα E. Or. 47; τὸ π. τὸ ἀθάνατον the fire of Vesta, Plu. Num. 9, etc. ; deified, Πῦρ ἀθάνατον SIG 826 ii 14 (Delph., ii BC).
lightning, κεραυνὸς ἀενάου πυρός Pi. P. 1.6; πῦρ πνέοντος κεραυνοῦ Id. Fr. 146; πυρὸς ἀμφήκης βόστρυχος A. Pr. 1044 (anap.); πυρὶ καὶ στεροπαῖς S. OT 470 (anap.); παλτῷ ῥιπτεῖ πυρί Id. Ant. 131 (anap.); θείῳ πυρὶ παμφαής Id. Ph. 728 (lyr.).
fire, light, or heat of the sun, θερινὸν π., opp. χειμών, Pi. P. 3.50, cf. Pl. Lg. 865b; of the stars, π. πνείοντα ἄστρα S. Ant. 1146 (lyr.); summer solstice, Alcm. 79, Paul. Al. A. 3.
flame of torches, S. Ant. 964 (lyr.), etc. ; π. εὐάγγελον, ἄγγαρον, πομπόν, of the beacon fire, A. Ag. 21, 282, 299.
fever heat, violent fever, πῦρ ἔλαβέν [τινα] Hp. Epid. 1.26. ηʹ, al. ; ὁ δ’ ἔχων θέρμαν καὶ π. ἧκεν Ar. Fr. 690; τεταρταίῳ πυρί Call. Aet. 3.1.17; π. ἄγριον Hp. Epid. 7.20 (of erysipelas acc. to Gal. 19.134). phrases, ἐν πυρὶ γενέσθαι to be consumed, come to nothing, Il. 2.340; φεύγων καπνὸν εἰς πῦρ δεσποτείας ἐμπεπτωκώς ΄out of the frying pan into the fire, Pl. R. 569b, cf.
prov. ap. Simp. in Epict. p. 72 D. ; ἦν ἄρα πυρός γ’ ἕτερα θερμότερα Ar. Eq. 382; πῦρ ἐπὶ πῦρ ἐγχεῖν, ἄγειν, φέρειν, ἐπεισφέρειν, Cratin. 18, Ar. Fr. 453, Arist. Pr. 880a21, Plu. 2.61a; εἰς π. ξαίνειν ΄plough the sands΄, Pl. Lg. 780c; βασανίζειν χρυσὸν ἐν πυρί Id. R. 413e, cf. Plb. 21.20.7; as a type of things irresistible or terrible, ἀντίος εἶμι, καὶ εἰ πυρὶ χεῖρας ἔοικε Il. 20.371; μάρναντο δέμας πυρὸς αἰθομένοιο 11.596, al. ; Ἕκτωρ πυρὸς αἰνὸν ἔχει μένος 17.565, cf. 6.182; so τὸ πεπρωμένον οὐ π. σχήσει Pi. Fr. 232; κρεῖσσον ἀμαιμακέτου πυρός S. OT 177; οὐδὲν θηρίον γυναικὸς ἀμαχώτερον, οὐδὲ π. Ar. Lys. 1015; ἀναρχία κρείσσων πυρός E. Hec. 608; ἐχίδνης καὶ πυρὸς περαιτέρω Id. Andr. 271; so διὰ πυρὸς ἰέναι (as we say) to go through fire and water, dash through any danger, X. Smp. 4.16, cf. Oec. 21.7, Ar. Lys. 133; but διὰ πυρὸς ἦλθε ἑτέρῳ λέχεϊ she raged furiously against the other partner of the bed, E. Andr. 487 (lyr.); διὰ πυρὸς ἔμολον ματρί Id. El. 1183 (lyr.); σωθήσεται οὕτω δὲ ὡς διὰ πυρός 1 Ep. Cor. 3.15; εἰς π. ἅλλεσθαι X. Mem. 1.3.9; κἂν εἰς π. ἐμβαῖεν Lib. Ep. 314.3; π. διέρπειν S. Ant. 265; of persons, ὦ π. σύ… Id. Ph. 927; of Hannibal, Plu. Flam. 21; metaph of anxious hope, θάλπει τῷδ’ ἀνηκέστῳ πυρί S. El. 888; of love, ἀρσενικῷ θέρεται π. Call. Epigr. 27.5, cf. 45.2. (Cf. Arm. hur, OE. fyr ΄fire΄, etc.)

τό, gen. πυρός, im plur. nach der 2 Declination, τὰ πυρά, τοῖς πυροῖς, das Feuer ; πυρὶ φλεγέθοντι, Il. 21.358 ; ἀΐδηλον, ἀκάματον, θεσπιδαές, δήϊον u. ä. (s. diese Wörter); πῦρ μέγα καιόντων, anzünden, 8.521 ; auch πῦρ δὲ Μενοιτιάδης δαῖεν μέγα, 9.211, u. öfter ; u. pass., ἐπεὶ κατὰ πῦρ ἐκάη, da das Feuer niedergebrannt war, 9.212 ; bes. das Feuer des Scheiterhaufens, dah. die Leichenbestattung, ἵνα πυρὸς λελάχωσι θανόντα, 15.350, 22.342 u. öfter, daß sie den Toten teilhaftig machen des Feuers, ihn bestatten ; vgl. διδόναι τινὰ πυρί, Her. 1.86 ; das Opferfeuer, oft bei Hom.; ἐν πυρὶ γενέσθαι, in Feuer aufgehen, d.i. zu Rauch werden, zu nichte werden, Il. 2.340 ; πυρά, die Wachtfeuer, 8.509, 554, 9.77, 10.12 ; πῦρ πνέειν, Feuer schnauben, Pind. Ol. 7.71 u. A.; vom Blitz, κεραυνὸν ἀενάου πυρός, Pind. P. 1.6 ; Tragg. oft : ἐπ' ἐσχάρᾳ πυρός, Aesch. Eum. 108 ; u. plur. vom Opferfeuer, ἐν πυροῖσι κνισσωτοῖς, Ch. 478 ; πῦρ ἀνάψουσιν θεοῖς, Eur. Or. 1137 ; von Fackeln, εὔϊόν τε πῦρ, Soph. Ant. 953 ; vom Blitz, παλτῷ ῥίπτει πυρί, 131 ; τὸ πῦρ ἐγρήγορεν, Ar. Lys. 306 ; διὰ τοῦ πυρὸς βαδίζειν, 133 ; – das Feuer als Element, ἐκ γῆς καὶ πυρὸς μίξαντες, Plat. Prot. 320d, vgl. Legg. X.889b ; etwas Sprichwörtliches haben die Verbindungen βασανίζοντες πολὺ μᾶλλον ἢ χρυσὸν ἐν πυρί, Rep. III.413e ; φεύγων ἂν καπνὸν δουλείας εἰς πῦρ δεσποτείας ἂν ἐμπεπτωκὼς εἴη, II.379c, εἰς πῦρ ξαίνειν, Legg. VI.780c ; τὰ πυρά, Wachtfeuer, Xen. Hell. 1.6.20 u. sonst ; διὰ πυρὸς ἰέναι, durchs Feuer laufen, sich freiwillig in die größte Gefahr begeben, Mem. 1.3.9, vgl. Conv. 4.16 ; πῦρ ἐμβάλλειν, Pol. 5.8.9, der auch vrbdt ἐλθὼν εἰς τὰς πράξεις ὥσπερ εἰς πῦρ, 33.9.3, u. wie ἡ ἐκ πυρὸς βάσανος, 22.3.7, auch τὴν ἐκ πυρὸς παρέχεσθαι χάριν, 40.8.6, welche die Feuerprobe bestanden hat ; vgl. noch Dem. ἀξιοπιστότερος τοῦ κατὰ τῶν παίδων ὀμνύντος καὶ διὰ τοῦ πυρός, 54.40. – Auch = Fieberhitze, πυρετός, Hippocr. – Uebtr., Feuer, Heftigkeit, Leidenschaftlichkeit, Sp. bes. von der Liebe, ἀρσενικόν Callim. 9 (V.6).
[Υ ist in allen zweisilbigen Casus kurz, u. so in allen Ableitungen u. Zusammensetzungen.]
Vgl. πύϊρ.

πῦρ genitive, πυρός, τό,
[in LXX chiefly and very freq. for אֵשׁ ;]
fire: Mrk.9:22, Luk.3:9, Jhn.15:6, Act.2:10, 1Co.3:13, Jas.3:5, Rev.8:5, al; π. καὶ θεῖον, Luk.17:29; κατακαίειν (ἐν) π., Mat.13:40, Rev.17:16 18:8; καίεσθαι πυρί, Heb.12:18, Rev.8:8 21:8; φλὸξ πυρός, Act.7:30, 2Th.1:8, Heb.1:7, Rev.1:14 2:18 19:12; λαμπάδες πυρός, Rev.4:5; στῦλοι πυρός, Rev.10:1; ἄνθρακες πυρός, Rom.12:20 (LXX); γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός, Act.2:3; δοκιμάζειν (πυροῦσθαι) διὰ πυρός, 1Pe.1:7, Rev.3:18; ὡς διὰ. π. (Lft., Notes, 193), 1Co.3:15. Of the fire of hell (cf. Dalman, Words,161): Mrk.9:48 (LXX); τὸ π. τὸ αἰώνιον, Mat.18:8 25:41 (cf. 4Ma.12:12); ἄσβεστον, Mrk.9:43; πυρὸς αἰωνίου δίκην ὑπέχειν, Ju 7; γέεννα τοῦ π., Mat.5:22 18:9; κάμινος τοῦ π., Mat.13:42, 50; ἡ λίμνη τοῦ π., Rev.19:20 20:10, 14-15; πυρὶ τηρεῖσθαι, 2Pe.3:7; βασανισθῆναι ἐν π., Rev.14:10. Metaph.: βαπτίζειν πυρί, Luk.3:16; of the tongue, Jas.3:5; of strife and discord, Luk.12:49; ἐκ π. ἁρπάζειν, Ju 23; πυρὶ αλίζεσθαι, Mrk.9:49; ζῆλος πυρός, Heb.10:27; of God, π, καταναλίσκον, Heb.12:29 (LXX)
(AS)