'η, ον, premier :
   I adj. :
      1 (dans l’espace) le plus en avant : πρώτοισιν ἐνὶ προμάχοισι, OD. 18, 379, parmi les combattants les plus en avant, càd. dans la première ligne de bataille ; πρώτῃ ἐν ὑσμίνῃ, IL. 15, 340 ; 20, 395, dans le premier engagement, celui qui se fait en tête de l’ordre de bataille ; ἐνὶ πρώτῳ ὁμάδῳ, IL. 17, 380, dans la mêlée la plus en avant ; ἡ πρώτη (s.-e. τάξις) EL. N.A. 2, 6, le premier rang, la première ligne ; τῆς πρώτης τάττειν, ISOCR. 271 a ; LYS. 147, 11, mettre au premier rang, en première ligne ; ἐν πρώτῳ ῥυμῷ, IL. 6, 40 ; 16, 371, dans la première partie du timon ; πρῶται θύραι, IL. 22, 66, la porte la plus extérieure ; πρῶτον ξύλον, AR. Ach. 28, les bancs de devant dans la Pnyx, au théâtre ;
      2 (avec idée de rang et de nombre) le premier, p. opp. à τῷ δευτέρῳ…, τῷ τριτάτῳ…, τῷ δὲ τετάρτῳ…, πέμπτῳ δέ, IL. 23, 265 ; à ὕστατος, IL. 5, 703 ; OD. 9, 448 ; à τελευταῖος, ESCHL. Ag. 314 ; à μέσον καὶ τελευταῖον, PLUT. M. 5 d ; πρῶτος μετά τινα, IL. 8, 289, le premier après qqn ; avec le gén. : πρῶτοι πάντων ἀνθρώπων, HDT. 2, 2, les premiers de tous les hommes ; τῇ πρώτῃ τῶν ἡμερέων, HDT. 7, 168, dès le premier jour ; τὸν πρῶτον τοῦ χρόνου, XÉN. Lac. 1, 5, dans le premier temps, au début ; πρὸς πρώτην ἕω, SOPH. O.C. 477, (tourné) du côté de l’orient ; ἱερὰ καλὰ ἦν εὐθὺς ἐπὶ τοῦ πρώτου (s.-e. ἱερείου) XÉN. An. 4, 3, 9, le sacrifice fut favorable dès la première victime ; ἐν πρώτοις, parmi les premiers, càd. tout d’abord, en premier lieu, IS. 67, 29 et 33 ; LUC. Par. 49, etc. ; d’où comme le lat. imprimis, surtout, avant tout, PLAT. Rsp. 522 c ; πρῶτος ἀριθμός, EUCL. Elem. 7, 13, nombre premier, qui ne se divise par aucun facteur, p. opp. à σύνθετος ; πρῶτοι πρὸς ἀλλήλους ἀριθμοί, EUCL. Elem. 7, 13, nombres premiers entre eux, nombres qui en dehors de l’unité n’ont pas de diviseur commun ; qqf. au sens de πρότερος, IL. 13, 502 ; 18, 92 ; HDT. 2, 2 ; 9, 27 ; Ps.-ERATOSTH. Cat. 42, p. 122, etc. ; fig. le plus excellent, le plus distingué, le principal : μετὰ πρώτοισιν ἐών, IL. 4, 341, étant parmi les premiers ; οἱ δοκοῦντες πρῶτοι εἶναι, XÉN. Lac. 14, 4, ceux qui passent pour être les premiers ; cf. THC. 6, 28 ; XÉN. An. 2, 6, 26 ; αἱ πρῶται πόλεις, THC. 2, 8 ; 4, 95, les cités les plus importantes ; joint à ἄριστος, PLAT. Pol. 303 b, Leg. 626 e ; avec un gén. : οἱ πρῶτοι στρατοῦ, SOPH. Ph. 1305, les premiers de l’armée, les chefs ; cf. EUR. Hec. 304, etc. ; avec un rég. : νόον ἐν πρώτοισι Μυκηναίων ἐτέτυκτο, IL. 15, 643, il se trouvait parmi les premiers des Mycéniens pour l’intelligence ; πρῶτος ἀρετῇ, SOPH. Ph. 1425, le premier par le mérite ; πρ. χρήμασι καὶ γένει, THC. 3, 65, le premier par la fortune et la naissance ; en mauv. part : μοῖρα πρώτη, SOPH. O.C. 143, le premier lot, càd. la plus grande infortune ;
   II subst. :
      1 τὸ πρῶτον, τὰ πρῶτα, le commencement : τὸ πρῶτον τοῦ ᾄσματος, PLAT. Prot. 343 c, le commencement du chant ; τὰ πρῶτα τῆς Ἰλιάδος, PLAT. Rsp. 392 c, le commencement de l’Iliade ;
      2 τὰ πρῶτα (s.-e. ἆθλα) le premier prix, SOPH. Aj. 1300, O.C. 1313, etc. ; τὰ πρῶτα λαμϐάνειν, IL. 23, 275 ; φέρεσθαι, DC. 42, 57 ; 44, 4 ; φέρειν, ANTH. 8, 111, remporter le prix ;
      3 τὰ πρῶτα, le plus haut degré, le point le plus élevé ; τὰ πρῶτα τῆς εὐδαιμονίας, LUC. Charid. 10, le comble du bonheur ; φρενῶν ἐς τὰ ἐμεωυτοῦ πρῶτα οὔκω ἀνήκω, HDT. 7, 13, litt. je ne suis pas encore arrivé au point culminant de mon esprit, càd. je ne suis pas encore arrivé à toute la prudence (que j’aurai plus tard), je suis encore jeune ; en parl. de pers. les premiers, les plus grands : τῆς γῆς τὰ πρῶτ(α), EUR. Med. 917, les premiers du pays ; τὰ πρῶτα τῶν Ἐρετριέων, HDT. 6, 100, les premiers des Érétriens ; τὰ πρ. τῆς βουλῆς, DC. 36, 13, les premiers du sénat ; en parl. d’une seule pers. ὁ μηχανικῶν ὢν τὰ πρῶτα, LUC. Hipp. 3, le plus industrieux des artisans ;
      4 t. de philosophie : τὰ πρῶτα, les premiers éléments des choses, les éléments, PLAT. ARSTT. etc. ;
   III adv. :
      1 fém. πρώτη : τὴν πρώτην, la première fois, tout d’abord, en premier lieu, au début, HDT. 1, 153 ; 3, 134 ; XÉN. Mem. 3, 6, 10 ; DÉM. 29, 1, etc. ; τήν γε πρώτην, EL. N.A. 11, 10 ; LUC. Pisc. 39, etc. m. sign. ; avec une prép. : ἀπὸ πρώτης, au commencement, de prime abord, au début, PLAT. Pol. 292 b ; κατὰ πρώτας εὐθύς, DC. 52, 19 ; et κατὰ τὴν πρώτην εὐθύς, DC. 62, 3, m. sign. ; παρὰ πρώτην, PHILSTR. V. Ap. 1, 22, la première fois ;
      2 neutre πρῶτον, πρῶτα et τὸ πρῶτον, τὰ πρῶτα, écrit aussi τοπρῶτον, ταπρῶτα : πρῶτον, d’abord, premièrement : πρῶτόν τε καὶ ὕστατον, HÉS. Th. 34, en premier et en dernier lieu ; πρῶτον μέν, p. opp. à δεύτερον αὖ…, τὸ τρίτον αὖ, IL. 6, 179 ; δεύτερον δέ, XÉN. Œc. 4, 15 ; à ἔπειτα…, τὸ τρίτον, PLAT. Leg. 669 a ; à ἔπειτα δεύτερον…, ἔπειτα τρίτον, ESCHN. 1, 34 ; d’ord. πρῶτον μὲν…, ἔπειτα, ATT. d’abord…, ensuite ; πρ. μὲν…, ἔπειτα…, ἔπειτα, PLAT. Phæd. 89 a, d’abord…, ensuite…, ensuite ; πρῶτον μὲν…, ἔπειτα δέ, SOPH. O.C. 632, etc. ; XÉN. Cyr. 2, 1, 2, etc. ; d’abord…, ensuite ; πρῶτον μὲν…, εἶτα, XÉN. An. 1, 3, 2, etc. ; ou εἶτα δέ, XÉN. An. 1, 2, 16 ; πρῶτον μὲν…, αὖ, PLAT. Leg. 935 a, m. sign. etc. ; simpl. en corrélat. avec δέ : πρῶτον μὲν…, δέ, XÉN. Cyr. 6, 4, 18, etc. ; PLAT. Phæd. 113 b, etc. ; ou sans corrélatif, ESCHL. Ag. 810 ; XÉN. Cyr. 1, 2, 13 ; PLAT. Leg. 933 b, etc. ; la première fois, c. πρότερον, EL. N.A. 3, 14 ; πρῶτον ἤ, avant que, ANTH. 12, 206 ; EL. V.H. 5, 18 ; — πρῶτα, d’abord, comme πρῶτον, ATT. ; πρῶτα μὲν…, en corrél. avec ἔπειτα, SOPH. Tr. 616 ; XÉN. Hell. 4, 1, 31, etc. ; avec ἔπειτα δέ, SOPH. Ph. 919 ; XÉN. Hell. 7, 1, 7 ; avec εἶτα, SOPH. El. 261 ; avec δέ, ESCHL. Pr. 447 ; SOPH. Tr. 763 ; trop tôt, OD. 24, 28 ; — τὸ πρῶτον, tout d’abord, premièrement, au commencement, la première fois, IL. 4, 267 ; 23, 324 ; OD. 23, 214 ; ESCHL. Ag. 1287 ; SOPH. O.C. 467 ; XÉN. Cyr. 8, 3, 1, etc. ; — τὰ πρῶτα, m. sign. IL. 1, 6 ; 17, 612 ; OD. 1, 257, etc. ; XÉN. Œc. 7, 4 ; en corrélat. avec αὐτὰρ ἔπειτα, IL. 4, 424 ; avec δέ, ESCHL. Pers. 412, etc. ; πρῶτον, πρῶτα, τὸ πρῶτον, τὰ πρῶτα peuvent être précédés de particules de temps au sens du lat. primum, dans ubi primum : ἐπεὶ πρῶτον, OD. 13, 133 ; ἐπεὶ πρῶτα, OD. 13, 228 ; 17, 573 ; ἐπεὶ τὸ πρῶτον, OD. 14, 467 ; ἐπεὶ τὰ πρῶτα, IL. 12, 420, aussitôt que, dès que ; de même : ἐπὴν τὰ πρῶτα, IL. 6, 489 ; OD. 8, 553 ; ἐπειδὴ πρῶτα, IL. 19, 9 ; OD. 3, 183 ; ὁππότε κε πρῶτον, OD. 11, 106 ; 12, 158 ; εὖτ' ἂν πρῶτον, HÉS. O. 600 ; ὡς τὸ πρῶτον, XÉN. An. 7, 8, 14 ; ὅτε πρῶτον, DÉM. 274, 30 ; ὅταν πρῶτον, PLAT. Lys. 211 b, etc. ; ou construits avec un pronom relatif : ὅντινα πρῶτον, OD. 3, 320, celui que seulement une fois.

➳ Dor. πρᾶτος, THCR. Idyl. 18, 56.

Étym. indo-europ. *prh₃-to-, premier ; cf. sscr. pū́r-va-.

'

η, ον, v. πρότερος B.

aus πρό gebildeter superl. (für πρόατος), wie πρότερος der Kompar. ist, dor. πρᾶτος, der vorderste, frühste, erste, vom Orte, von der Zeit, auch von der Ordnung, vom Range ; πρῶτος Ἀγαμέμνων Ὀδίον ἔκβαλε δίφρου, Il. 5.38 ; ὦρτο πολὺ πρῶτος, 7.162 ; πρώτῳ τοι μετ' ἐμέ, 8.289 ; ἐν πρώτῳ ῥυμῷ, vorn an der Deichsel, 6.40, 16.371 ; ἐνὶ πρώτῳ ὁμάδῳ Τρώεσσι μάχεσθαι, 17.380 ; u. so πρῶτοι, die Ersten, Vorkämpfer ; oft ἐν πρώτοις, μετὰ πρώτοις, unter den vordersten Kämpfern, im Vordertreffen, Il., wie ἐνὶ πρώτοισι, Hes. Th. 713 ; auch πρῶτοι πρόμαχοι, Od. 18.379 ; τὰ πρῶτα, der erste Kampfpreis, sc. ἆθλα, Il. 23.275 ; τὰ πρῶτα καλλιστεῖ' ἀριστεύσας στρατοῦ, Soph. Aj. 430 ; ὅστις στρατοῦ τὰ πρῶτ' ἀριστεύσας, 1300 ; τὰ πρῶτα φέρεσθαι, seltner φέρειν, den ersten Preis, den Vorzug davontragen, τινός, worin, Jacobs AP p. 431, 890 ; übh. erster Rang, Vorrang, erste Rolle ; ἐς τὰ πρῶτα, bis auf den höchsten Grad, Her. 7.13 ; zuweilen auch von Personen, τῶν Ἐρετριέων τὰ πρῶτα, τῶν Αἰγινητέων τὰ πρῶτα, 6.100, 9.78 ; ὁ μηχανικῶν ὢν τὰ πρῶτα, Luc. Hipp. 5, u. öfter ; τὰ πρῶτα τῆς ἐκεῖ μοχθηρίας, Ar. Ran. 721 ; τὰ πρῶτα τῆς λιμοῦ, der höchste Grad des Hungers, Ach. 743 ; vgl. noch Eur. οἶμαι ὑμᾶς τῆσδε γῆς Κορινθίας τὰ πρῶτ' ἔσεσθαι, Med. 917 ; – τὸ πρῶτον, der Anfang, τοῦ ᾄσματος, Plat. Prot. 343c. – Es folgt darauf δεύτερος, τρίτος, Il. 6.179, 23.265 ; τίνα πρῶτον, τίνα ὕστατον, 11.299, 16.692 ; Ὀλυμπιάδι πρώτᾳ, Pind. Ol. 11.58 ; ἁλικίᾳ πρώτᾳ, N. 9.42 ; πρώτοις καὶ τετράτοις, Ol. 8.45 ; ἔζευξα πρῶτος ἐν ζυγοῖσι κνώδαλα, Aesch. Prom. 460 ; Μῆδος γὰρ ἦν ὁ πρῶτος ἡγεμὼν στρατοῦ, Pers. 751 ; αὐτὸς ἐν πρώτοις ἕπει, Soph. El. 28 ; Ἑλλάδος πρῶτοι χθονός, Eur. El. 21 ; u. in Prosa : πρῶτος κατάκειται, Plat. Symp. 177d ; πολὺ πρῶτόν τε καὶ ἄριστον, Polit. 303b ; Folgde überall ; οἱ πρῶτοι ἄνδρες ἐπὶ τοῦ πολιτεύματος, Pol. 3.8.3 ; πρῶτος αὐτὸς ἕκαστος εἶναι βουλόμενος, Luc. Calumn. 10 ; – τὴν πρώτην, sc. ὥραν od. ὁδόν, das erste Mal, zuerst, Her. 1.153, 3.134 ; anfangs, fürs Erste, Xen. Mem. 3.6.10 ; Arist. Pol. 3.11 ; –τὰ πρῶτα bei den Philosophen die ersten, einfachsten Urstoffe der Dinge, die Elemente, sonst στοιχεῖα. – Selten auch Komparativisch gebraucht, eher, früher, wie man Il. 13.502 αἰνείας δὲ πρῶτος ἀκόντισεν Ἰδομενῆος nimmt, wo die Scholl. zu vergleichen ; vgl. 14.402, 18.92 ; bei Spätern auch mit folgdm ἤ u. c. gen., οἱ πρῶτοί μου ταῦτα ἀνιχνεύσαντες, Ael. H.A. 8.12 ; vgl. Wesseling Her. 2.2, 9.27 ; Schaefer ad Dion.Hal. C.V. p. 228.
Adverbial werden πρῶτον ἐπῴχετο, Il. 1.50 ; Κύπριδα μὲν πρῶτα οὔτασε, αὐτὰρ ἔπειτα, 5.458 ; τί πρῶτον, τί δ' ὑστάτιον καταλέξω, Od. 9.14, öfter ; – auch τὸ πρῶτον u. τὰ πρῶτα, gew. τοπρῶτον, ταπρῶτα geschrieben ; ἐπὴν ταπρῶτα γένηται, Il. 6.489 ; ἴστω νῦν Ζεὺς πρῶτα θεῶν, Il. 19.258 ; τοπρῶτον, Pind. N. 3.49 ; überall bei Tragg., Ar. u. in Prosa ; ἐπεὶ τὸ πρῶτον εἶδον Ἰλίου πόλιν, Aesch. Ag. 1260 ; τὰ πρῶτα μὲν δὴ ῥεῦμα Περσικοῦ στρατοῦ ἀντεῖχεν, Pers. 404 ; οὐ νῦν πρῶτον, ἀλλὰ καὶ πάλαι, Soph. Phil. 954 ; οὗ νιν τὰ πρῶτ' ἐσεῖδον, Trach. 752 ; τὸ μὲν οὖν πρῶτον, anfangs, Plat. Prot. 333d, u. sonst ; das erste Mal, Symp. 217d ; τὰ πρῶτα, Dem. 2.8 ; – zu früh, vor der Zeit, ἦ τ' ἄρα καὶ σοὶ πρῶτα παραστήσεσθαι ἔμελλε μοῖρ' ὀλοή, Od. 24.28. – Aufzählend, πρῶτον … ἔπειτα, Plat. Prot. 722a ; … εἶτα, Phil. 15b ; … ἔτι δέ, Tim. 23b ; πρῶτον μέν … εἶτα, Xen. Cyr. 1.3.2 ; πρῶτον μέν … εἶτα δέ, 1.2.16 ; πρῶτον μέν … ἔπειτα δέ, 5.6.7. – Nach den pron. relat. ἐπεί u. ἐπειδή ist πρῶτον einmal, Od. 3.320, 4.13, 10.328, 13.133, 14.467 ; – ὁππότε κε πρῶτον, simul ac, sobald einmal, Od. 11.106 ; εὖτ' ἂν πρῶτα, Hes. O. 600 ; ὅπως πρῶτα, Th. 156 ; u. so in Prosa, ὅταν πρῶτον, Plat. Lys. 211b ; ἐπειδὴ πρῶτον, Il. 6.37.
Das eigtl.• adv. πρώτως ist selten ; τοῖς πρώτως ἀναβᾶσι, Bekker πρώτοις, Pol. 10.11.16 ; Arist. eth. 8.5 ; εἴθε πρώτως σοι ἐνέτυχον, Luc. Tyrann. 21 ; bes. bei den spätern Philosophen, τὸ πρώτως ψυχρόν, die Ursache der Kälte. Vgl. Lobeck Phryn. 311.

B. Superl., πρῶτος, -η, -ον,
[in LXX chiefly for רִאשׁוֹן, also for אֶחַד, etc. ;]
first,
__1. of Time or Place;
__(a) absol., as subst., ὁ π.., Luk.14:18, Jhn.19:32, 1Co.14:30; ὁ π. καὶ ὁ ἔσχατος, Rev.1:17 2:8 22:13; neut., τὸ π., opp. to τ. δεύτερον, Heb.10:9; τὰ π., opp. to τ. ἔσχατα, Mat.12:45, Luk.11:26, 2Pe.2:20; anarth., Mat.10:2; pl., Mat.19:30, Mrk.10:31, Luk.13:30; ἐν πρώτοις (EV, first of all), 1Co.15:3;
__(b) as adj.: πρώτῃ; (sc. ἡμέρᾳ) σαββάτου, Mk 16:[9]; φυλακή, opp. to δευτέρα, Act.12:10; equiv. to adv. in English, Jhn.8:[7] 20:4, 8 Act.27:43, Rom.10:19, 1Ti.1:16, 1Jn.4:19; = πρότερος (see infr.; cf. M, Pr., 79; Bl, §11, 5; Thackeray, Gr., 183f.): with genitive, π. μου ἦν (my chief: Abbott, Jg., 509ff.; but cf. M, Pr., 245), Jhn.1:15, 30; with art., Mrk.14:12, Act.1:1, al.; before ὁ δεύτερος, etc., Mat.22:25, Mrk.12:20, al.
__2. Of Rank or Dignity, chief, principal: Mat.20:27 22:38, Mrk.9:35, Eph.6:2, al.; with genitive, Mrk.12:28, 29 al.; πόλις (Field, Notes, 124), Act.16:12; with art., Luk.15:22 19:47, Act.13:50, al.
__3. Neut., πρῶτον, as adv., first, at the first;
__(a) of Time: Mat.8:21, Mrk.4:28, al.; τὸ π., Jhn.10:40, al.;
__(b) of Order: Rom.3:2, 1Co.11:18, al.
(AS)