πρό·φασις, εως (ἡ) [ᾰ] motif mis en avant, d’où :
      1 prétexte légitime : πρ. ἀληθής, DÉM. 279, 21 ; ἀληθεστάτη, THC. 1, 23, motif véritable, motif très véritable ; εἰκυῖα, PLAT. Leg. 772 a ; ἐπιεικής, THC. 3, 9, prétexte plausible ; ἐνδοῦναί τινι πρόφασιν, avec l’inf. ISOCR. donner à qqn comme prétexte que, etc. ;
      2 en mauv. part : prétexte simulé, mauvaise raison, p. opp. à αἰτία, THC. 3, 13 ; à λόγος εὐτράπελος, AR. Vesp. 468 ; αὕτη ἦν σοι πρ. avec l’inf. SOPH. Ph. 1034, voilà le prétexte que tu avais pour, etc. ; οὐδεμία σοι πρ. ἐστιν ὡς, XÉN. Cyr. 2, 2, 15 ; ou οὐκ ἔστιν οὐδεμία πρ. ἡμῖν τοῦ, etc. PLAT. Tim. 20 c, tu n’as, nous n’avons aucun prétexte pour, etc. ; πρόφασιν διδόναι, DÉM. 1067, 25, etc. donner prétexte de, etc. ; οὐκ ἐνδώσομεν πρόφασιν οὐδενί, avec un inf. THC. 2, 87, nous ne donnerons prétexte à personne de, etc. ; πρόφασιν ἔχειν avec un suj. de pers. avoir un prétexte, THC. 3, 13 ; EUR. I.A. 1435, etc. ; AR. Vesp. 339, etc. ; avec un suj. de chose, fournir un prétexte, PLAT. Rsp. 469 c ; πρ. ἔχειν ὥστε, avec l’inf. XÉN. Cyr. 3, 1, 27, fournir un prétexte pour, etc. ; πρόφασιν παρέχειν, offrir un prétexte, DÉM. 140, 23, ou produire de feintes raisons, AR. Av. 581 ; πρόφασιν θέσθαι, THGN. 364, s’appuyer sur un prétexte ; πρόφασιν προτείνειν, HDT. 1, 156, mettre un prétexte en avant ; κατασκευάζειν, XÉN. Cyr. 2, 4, 17, imaginer un prétexte ; πάσας προφάσεις προφασίζεσθαι, PLAT. Rsp. 474 e, mettre en avant toutes sortes de prétextes ; πρόφασιν λαμϐάνειν, DÉM. 277, 28, prendre un prétexte ; προφάσεως ἔχεσθαι, HDT. 6, 94, saisir un prétexte ; μή μοι πρόφασιν, AR. Ach. 345, pas de prétexte ! pas d’excuse ! μὴ προφάσεις, ALEX. (ATH. 170 a) au diable les excuses ! adv., προφάσει, THC. 3, 86 ; ἐπὶ προφάσει, THGN. 323 ; THC. 1, 141 ; 7, 13, etc. ; ἐπὶ προφάσεως, HDT. 7, 150 ; ἀπὸ προφάσιος, HDT. 2, 161 ; ἀπὸ προφάσεως, THC. 2, 23 ; ἐκ προφάσεως, POL. 2, 17, 3 ; διὰ πρόφασιν, HDT. 4, 145 ; 7, 230 ; κατὰ πρόφασιν, HDT. 1, 29 ; προφάσιος εἵνεκεν, HDT. 4, 135 ; ou προφάσεως χάριν, ARSTT. Pol. 4, 13, sous prétexte de, avec un gén. ou abs. soi-disant ; à l’acc. abs. πρόφασιν, IL. 19, 262, 302 ; THC. 3, 111 ; EUR. I.A. 362, etc. en apparence, soi-disant ; πρόφασιν μὲν… τὸ δὲ ἀληθές, THC. 6, 33 ; πρόφασιν μὲν… ἔργῳ δέ, LYS. 120, 35, en apparence… mais en réalité ; ἡ Πρ. le Prétexte personnifié, PD. P. 5, 35 ;
      3 ce qui explique qqe ch., occasion ou cause d’une maladie, ISOCR. Ep. 415 e.

Étym. προφαίνω.

εως, ἡ, (< προφαίνω) motive or cause alleged, whether truly or falsely; then, actual motive or cause, whether alleged or not; alleged motive, plea, without implication of truth or falsity, ἐπὶ σμικρῇ π. Thgn. 323; νόστου π. γλυκεροῦ κώλυεν μεῖναι Pi. P. 4.32; κατὰ θεωρίης πρόφασιν ἐκπλώσας Hdt. 1.29; π. ἔχων, ὡς… Id. 6.133; καὶ ἐπὶ μεγάλῃ καὶ ἐπὶ βραχείᾳ π. whether the plea put forward be a trifle or a weighty matter, Th. 1.141; τῆς αἰτίας τὴν π. the plea in the case, the basis of the charge, Lys. 9.7; τοιαύτας ἔχοντες π. καὶ αἰτίας pleas and motives, Th. 3.13; π. ἐπιεικής ib. 9; ἀναγκαῖαι Is. 4.20, D. 54.17; προφάσεις ἀληθεῖς λέγοντος pleading what was in fact true, And. 4.17.
falsely alleged motive (or cause), pretext, pretence, excuse, π. ἰδίης ἀβουλίης an excuse for…, Democr. 119; οὔτε τιν’ ἔχων π. οὔτε λόγον εὐτράπελον Ar. V. 468 (lyr.); καλλίστην εἶναι π., τιμωρεῖσθαι μὲν δοκεῖν, ἔργῳ δὲ χρηματίζεσθαι Lys. 12.6; abs. in acc., πρόφασιν in pretence, ostensibly, στενάχοντο γυναῖκες Πάτροκλον π., σφῶν δ’ αὐτῶν κήδε’ ἑκάστη Il. 19.302, cf. Hdt. 5.33, E. IA 362 (troch.), Ar. Eq. 466, etc. ; opp. τὸ ἀληθές, Th. 6.33; in dat., προφάσει Id. 3.86; προφάσει τῶν δημοσίων on the pretence that public debts are owing, OGI 669.15 (Egypt, i AD); προφάσιος [εἵνεκεν], προφάσεως ἕνεκα, Hdt. 4.135, Antipho 6.14; προφάσεως χάριν Arist. Pol. 1297a14; ἐκ μικρᾶς π. Plb. 2.17.3; ἐπὶ προφάσιος Hdt. 7.150; folld. by an inf., αὕτη γὰρ ἦν σοι π. ἐκβαλεῖν ἐμέ for casting me out, S. Ph. 1034; οὔτε… ἔστιν οὐδεμία π. τοῦ μὴ δρᾶν Pl. Ti. 20c; π. τοῖς δειλοῖς ἔχει μὴ ἰέναι gives them an excuse or plea for not going, Id. R. 469c; οὐδεμία σοι π. ἐστιν ὡς… X. Cyr. 2.2.15; εὑρὼν π. BGU 1024 vi 21 (iv AD). phrases, πρόφασιν διδόναι, ἐνδοῦναι, allow, afford an excuse, D. 43.53, 18.158; οὐκ ἐνδώσομεν π. οὐδενὶ κακῷ γενέσθαι Th. 2.87; π. μηδεμίαν θέμενος making no excuse, Thgn. 364; π. προτεῖναι put forward a pretext, Hdt. 1.156; π. τὴν Παυσανίεω ὕβριν προϊσχόμενοι Id. 8.3; προφάσεις παρέχειν Ar. Av. 581, cf. D. 10.35, 18.156; προφάσιας εἷλκον kept making pretences, Hdt. 6.86; πάσας π. ἕλκουσιν Ar. Lys. 726; π. δέχεσθαι Pl. Cra. 421d (cf. ἀγών III. 5); π. εὑρίσκειν τοῦ ἀδικήματος Antipho 5.65; π. καλῶς εὑρημένη Archipp. 36; ἔχθρας π. ζητήσουσιν Pl. Phdr. 234a, cf. PCair. Zen. 270.9 (iii BC); π. τινὰ πρεσβείας πορισάμενοι Pl. Ep. 350a; π. κατασκευάσαι X. Cyr. 2.4.17; ἔχει προφάσεις it is excusable, ib. 3.1.27; πρόφασιν ταύτην τῆς διαφορᾶς ποιούμενος Pl. Ep. 349d; προφάσεις εὐλόγους εἰλήφεσαν D. 18.152; ἐχόμενος προφάσιος Hdt. 6.94; ἐπιλαβέσθαι Id. 3.36, 6.49; τὰς π. ἀφελεῖν D. 2.27; προφάσεως δεῖσθαι Arist. Rh. 1373a3; personified, τὰν Ἐπιμαθέος ὀψινόου θυγατέρα Π. Pi. P. 5.28. elliptically, μή μοι πρόφασιν no excuse, no shuffling, Ar. Ach. 345; μὴ προφάσεις ἐνταῦθά μοι Alex. 127.1.
the actual motive, purpose, or cause, whether alleged or not, οὔτ’ εὐνῆς πρόφασιν κεχρημένος οὔτε τευ ἄλλου Il. 19.262; ἐπ’ αὐτομολίας προφάσει ἀπέρχονται Th. 7.13; τὸ ἐκ προφάσεως τῶν… στρατιωτῶν δηληγατευθὲν μέτρον ἐλαίου for the purpose of…, PLips. 64.2, cf. 8 (iv AD); τὴν ἀληθεστάτην π., ἀφανεστάτην δὲ λόγῳ Th. 1.23, cf. 6.6, D. 18.156, SIG 888.138 (Scaptopara, iii AD, pl.); esp. as a medical t. t., external exciting cause, ἐκ πάσης π. ἐκτιτρώσκουσι they miscarry on any provocation, Hp. Aph. 3.12, cf. Epid. 3.3, 3.17. ιά, Acut. (Sp.) 6; τοὺς δ’ ἄλλους ἀπ’ οὐδεμιᾶς π.… τῆς κεφαλῆς θέρμαι… ἐλάμβανε Th. 2.49; pl., Hp. Aër. 16, Fract. 15, al. ; generally, cause, σμικρὰ π. ἔξωθεν Pl. R. 556e; βραχεῖα π. Hp. Coac. 477; ἀπὸ μηδεμιᾶς π. ἔξωθεν ἀξιολόγου Diocl. Fr. 82; φανερὴ π. Hp. Aph. 2.41, cf. X. HG 6.4.33; ἐπεὶ δέ οἱ ἔδεε κακῶς γενέσθαι, ἐγένετο ἀπὸ προφάσιος τὴν ἐγὼ… ἀπηγήσομαι Hdt. 2.161, cf. 4.145, 7.230; ἄνθρωπός εἰμι, τοῦτο δ’ αὐτὸ τῷ βίῳ π. μεγίστην εἰς τὸ λυπεῖσθαι φέρει Diph. 106, cf. Men. 230, 811, Philem. 194; βραχείας προφάσεως ἔδει μόνον ἐφ’ ᾗ… δεξόμεθα… it needed but a little to move us to…, E. IA 1180.
occasion, θοἰμάτιον δεικνὺς τοδὶ πρόφασιν ἔφασκον, ὦ γύναι, λίαν σπαθᾷς I said à propos,… I took occasion to say…, Ar. Nu. 55; ἐπὶ τῇ ἐμῇ π.
à propos of me, Lys. 6.19; ἐπὶ τῇ π. τῆς ἐμαυτοῦ ἀρχῆς on the occasion of my accession, PFay. 20.11 (iii/iv AD).
persuasion, suggestion, dub.l. in S. Tr. 662 (lyr.).
preface, τὰς σημειώσεις ὑπὸ μίαν ἐκθησόμεθα π. Dsc. Ther. 3.

ἡ, eigtl. das Vorscheinenlassen (προφαίνω), der Anschein, νόστου, daß man zurückkehren werde, Pind. P. 4.32 ; daher der Vorwand, hinter dem Einer seine rechte Meinung verbirgt, das Vorgeben, das Einer braucht, wenn er sich weigert, Etwas zu tun ; Hom. braucht nur den absol. accus. πρόφασιν, vorgeblich, der Aussage nach, Il. 19.262, ἐπὶ δὲ στενάχοντο γυναῖκες Πάτροκλον πρόφασιν, σφῶν δ' αὐτῶν κήδε' ἑκάστη, 302 ; u. so Ar. Eq. 469 u. Sp.; vgl. Jacobs Ach.Tat. p. 590, im Ggstz von τὸ ἀληθές, Lys. 13.12 ; welcher Gegensatz auch durch das einfache δέ bezeichnet wird, Wolf Dem. Lept. p. 270 ; vgl. Eur. Bacch. 221 u. Dem. 18.77 ; αὕτη γὰρ ἦν σοι πρόφασις ἐκβαλεῖν ἐμέ, Soph. Phil. 1023 ; Ἀχιλλεῖ πρόφασιν ὡς γαμουμένην, Eur. I.A. 362 ; ἔχεις πρόφασιν, Hec. 340, u. öfter ; προφάσεις παρέχειν, Ar. Av. 581, πρόφασιν θέσθαι, einen Vorwand brauchen, Theogn. 364 ; u. in Prosa : προφάσιας εἱλκον, Her. 6.86 ; προφάσιος ἔχεσθαι, einen Vorwand ergreifen, 6.94 ; ἵν' αὐτῷ πρόφασις εἴη τῆς ἀποστάσεως, Plat. Menex. 245b ; οἵτινες ἔχθρας πρόφασιν ζητήσουσιν, Phaedr. 234a ; πρόφασιν τοῖς δειλοῖς ἔχει μὴ πρὸς τὸν μαχόμενον ἰέναι, Rep. V.469c ; ἐν τῇ προφάσει ταύτῃ ἀπέκτειναν, Lys. 13.12 ; κατασκευάζειν πρόφασιν, Xen. Cyr. 2.4.17 u. öfter ; Entschuldigung, οὐ μέντοι μοι δοκεῖ προφάσεις ἀγὼν δέχεσθαι, Plat. Crat. 421d ; Veranlassung, Gelegenheit, Her. 3.36 u. öfter ; Antiph. 5.21 ; προφάσεως ἕνεκα, 6.14 ; Grund, οὔτ' ἔστιν οὐδεμία πρόφασις ἡμῖν τοῦ μὴ δρᾶν ταῦτα, Plat. Tim. 10c, vgl. 76e, Phaedr. 255d, u. sonst ; διὰ δύο προφάσεις, aus zwei Gründen, Isocr. 1.23 ; u. so auch Thuc. 1.23, wo ἀληθεστάτη πρόφασις der vorangehenden αἰτία entspricht ; θάνατος ἐξαπιναῖος οὐκ ἔχων φανερὰν πρόφασιν, ohne eine deutliche, bekannte Ursache. Xen. Hell. 6.4.33 ; Plut. u. A.; vgl. noch Dem. τὴν μὲν ἀληθῆ πρόφασιν τῶν πραγμάτων ἀπεκρύπτετο, 18.156, den wahren Grund. – Absolut gebraucht finden sich : προφάσιος τῆσδε, Her. 4.135 ; πρόφασιν, s. oben, ἐπὶ προφάσιος und ἐπὶ προφάσει, Theogn. 323, Her. 7.150 ; ἀπὸ προφάσιος, 2.161, διὰ πρόφασιν, 4.145, 7.230 ; κατὰ πρόφασιν, 1.29 ; μή μοι πρόφασιν, keinen Vorwand, keine Ausflucht, Ar. Ach. 345 ; auch im plur., μὴ προφάσεις, Alexis bei Ath. IV.170a. Aehnlich μή με πίῃς πρόφασιν, Ep.adesp. 197 (IX. 38).

πρό-φασις, -εως, ἡ
(< φήμι), [in LXX: Psa.141:4 (עֲלִילָה), ??עֲלִילָה), ??Dan.6:4-5(5-6) (עִלָּה) Pro.18:1, Hos.10:4 * ;]
a pretence, pretext: Mat.23:1 (WM, R, txt., om.), Mrk.12:40, Luk.20:47 Jhn.15:22, Act.27:30, Php.1:18, 1Th.2:5.†
(AS)