ου (τὸ) [ᾰ] d’ord. au pl. ce qui marche en avant, càd. :
   I animal à quatre pieds, p. opp. à ceux qui volent, rampent ou nagent, d’où :
      1 en gén. bête apprivoisée, d’où bétail, troupeau de bétail, IL. 14, 124 ; 23, 550 ; HH. Merc. 571 ; p. opp. à ἄνθρωπος, HÉS. O. 556 ; en parl. de chevaux, HDT. 6, 56 ; de cavales, PD. fr. 305 Bgk ; d’un taureau, SIM. fr. 249 Bgk ; de bœufs, HDT. 4, 61 ; de bêtes de boucherie, HDT. 2, 41 ;
      2 d’ord. en parl. d’animaux de petit bétail (brebis, chèvres) HDT. 1, 133 ; 8, 137 ; p. opp. à ἵπποι, IL. 23, 550 ; aux bêtes de somme, THC. 2, 14 ; particul. brebis, moutons, AR. Av. 714 ; ATT. ; fig. comme emblème de douceur, débonnaire, LUC. As. 33 ; d’où prov. p. opp. au lion, POL. 5, 35, 13 ; PLUT. Cleom. 32 ; en ce sens comiq. au cp. : προϐάτου προϐατότερον, SOPHR. 96 Ahrens plus mouton qu’un mouton ; comme emblème de simplicité ou de naïveté, AR. Nub. 1203 ; de pureté, l’agneau sans tache, en parl. de J.C. ECCL. ;
   II sorte de poisson de mer, OPP. H. 1, 146 ; 3, 139 ; EL. N.A. 9, 38.

➳ Dat. plur. hétérocl. πρόϐασι, ARCAD. 138 ; cf. AR. fr. 937, 949, 1022 Dind. ; PLAT. Euthyd. 302 a, etc.

Étym. προϐαίνω.

τό, freq. in pl. πρόβατα (but also in sg., Cratin. 43, Pl. Euthd. 302a, etc.); heterocl. dat. πρόβασι Hdn. Gr. 1.414, Hsch. ; — used (among the Ionians and Dorians) of all four-footed cattle, Hdt. 2.41, etc. ; πάντων τῶν π. βόες μάλιστα ἀτονέουσι Hp. Art. 8; τὰ ἄλλα π. καὶ ἵππους μάλιστα Hdt. 4.61, cf. Pi. Fr. 316, IG 12(1).677.31 (Rhodes, iv/iii BC); of Europa΄s bull, Simon. 28; in Hom. generally of cattle, flocks and herds, Il. 14.124, 23.550, h.Merc. 571, cf. IG 12(7).62.35 (Amorgos, iv BC); τὰ π. καὶ καρταίποδα Leg. Gort. 4.35; opp. ἄνθρωποι, Hes. Op. 558, Hdt. 1.203; τὰ λεπτὰ τῶν π. small cattle, i.e. sheep and goats, ib. 133, 8.137; τὸ μὲν μέζον π.…, τὸ δὲ μεῖον IG 5(2).3.14 (Tegea, iv BC); so later, π. ἀπὸ τῶν ἀρνῶν καὶ τῶν ἐρίφων λήψεσθε LXX Ex. 12.5; but in Att. Prose and Com. (never in Trag.) almost invariably of sheep, Ar. Av. 714, Th. 2.14, IG2². 1672.289, etc. ; ὥσπερ π. βῆ βῆ λέγων βαδίζει Cratin. 43; so in later Boeot., IG 7.3171.39, 44 (Orchom. Boeot.); generally, animals for slaughter, whether for sacrifices, Hdt. 6.56; or for food, Id. 1.207; cf. Antipho 5.29.
prov. of stupid, lazy people, ἀριθμός, πρόβατ’ ἄλλως Ar. Nu. 1203, cf. V. 32; Com. Comp., προβάτου προβάτερον more sheepish than a sheep, dub. cj. in Sophr. 122; χρυσοῦν π., = Lat. pecus aurea, as nickname, D.C. 59.8; in other provs., τοὺς γευομένους κύνας τῶν π. κατακόπτειν φασὶ δεῖν D. 25.40; λέων ἐν προβάτοις Plu. Cleom. 33, cf. Plb. 5.35.13. name of a sea-fish, Oppian. H. 1.146, 3.139, Ael. NA 9.38. (Orig. of small cattle, sheep and goats, which in primitive mixed herds walk in front (< προβαίνει) of the larger animals.)

τό, gew. im plur. τὰ πρόβατα, bezeichnet meistens das Schaf, eigtl. aber und ursprünglich alle vierfüßigen Tiere, weil sie vor den ihnen mit Menschen und Vögeln gemeinsamen Hinterbeinen noch Vorderbeine haben ; Scholl. Aristonic. Il. 14.124 ἡ διπλῆ, ὅτι πρόβατα πάντα τὰ τετράποδα διὰ τὸ ἑτέραν βάσιν ἔχειν πρὸ τῆς ὀπισθίας, καθὼς καὶ Ἡσίοδός φησι (Op. 558), »χαλεπὸς προβάτοις, χαλεπὸς δ' ἀνθρώποις« ; bes. die zahmen. vierfüßigen Tiere, Haustiere, Vieh, Viehherde ; bei Hom. erscheint das Wort nur zweimal : Il. 14.124 πολλὰ δέ οἱ πρόβατ' ἔσκε, 23.550 wird als Besitz des Reichen aufgeführt χρυσὸς πολύς, χαλκὸς καὶ πρόβατα, δμωαὶ καὶ μώνυχες ἵπποι ; von hierhergehörigen stammverwandten Wörtern erscheint bei Hom. nur eins, einmal, Od. 2.75 ὑμέας ἐσθέμεναι κειμήλιά τε πρόβασίν τε, die Kleinodien und die Herden ; Schafe heißen bei Hom. ὄιες. Bei Hes. findet sich das Wort πρόβατον außer der schon erwähnten Stelle nicht. Hom. h.Merc. 571 πᾶσι δ' ἐπὶ προβάτοισιν ἀνάσσειν Ἑρμῆν ist unklar. Ar. Byz. bei Eust. Il. 11.678 p. 877.49 bezeugt, daß Pindar die Stuten des Diomedes πρόβατα genannt habe, auch den Pegasus ein πρόβατον, Simonides aber habe einen Stier πρόβατον genannt, Bergk Poet. Lyr. Gr. ed. 2 Pind. fragm. 312, 313, Simonid. Cei frgm. 247. Herodot nennt πρόβατα alle vierfüßigen Tiere, 1.203, alles vierfüßige Schlachtvieh, 1.188, 207, 6.56, alle vierfüßigen Haustiere, 7.171 ; θύουσι δὲ καὶ τἆλλα πρόβατα καὶ ἵππους μάλιστα, 4.61 ; τὰ λεπτὰ τῶν προβάτων, entgegengesetzt ἵπποι und βόες, 8.137 ; τὰ λεπτὰ τῶν προβάτων, entgegengesetzt βοῦς, ἵππος, κάμηλος, ὄνος, 1.133, τὰς βοῦς τὰς θηλέας προβάτων πάντων μάλιστα μακρῷ, 2.41. Eben so hat Hippocrat. das Wort πρόβατον gebraucht.
Bei den Attikern sind πρόβατα gew. Schafe ; Plat. vrbdt οἷον βοῦς καὶ πρόβατα Euthyd. 302a, ποίμνια καὶ πρόβατα Legg. III.694e ; οὐδὲ πρόβατα οὐδὲ ποιμένα γιγνώσκεις, Rep. I.343a ; Xen. vrbdt ἀγέλας, καὶ βοῦς καὶ ἵππους, καὶ ἄλλα πρόβατα πολλά, Cyr. 7.3.7 ; Eupol. nannte προβατικὸν χορὸν τὸν ἐξ αἰγῶν, Scholl. Il. 16.353 ; sprichw. τοὺς γευομένους κύνας τῶν προβάτων φασὶ δεῖν κατακόπτειν, Dem. 25.40 ; οὐκ ἀσφαλὲς λέοντι καὶ προβάτοις ὁμοῦ ποιεῖσθαι τὴν ἔπαυλιν, Pol. 5.35.13 ; vgl. Plut. Cleom.33, προβάτου σωφρονέστερον παρέξω, Luc. asin. 33. Auch wie bei uns »Schaf« als Schimpfwort = dummer Mensch, Ar. Nub. 1203, vgl. Vesp. 32.
Bei Opp. Hal. 1.146 ein Seefisch ; vgl. Ael. N.A. 9.38.

πρόβατον, -ου, τό
(< προβαίνω), [in LXX chiefly for צֹאן, also for שֶׂה, more rarely for כֶּבֶשׂ (כֶּשֶׂב), רָחֵל ;]
__1. in Hom., Hdt., cattle, esp. of small cattle, sheep and goats.
__2. In NT, as in Attic writers generally (cf. MM, xxi), a sheep: Mat.7:15, Mrk.6:34, al.; πρόβατα σφαγῆς, Rom.8:36 (LXX). Metaph. (in cl. of timidity, stupidity or idleness), of the followers of a leader or master, esp. of those who are subject to the care of the Good Shepherd: Mat.10:6 15:24 26:31' (LXX) Mrk.14:27 (LXX), Jhn.10:7-8, 15-16 10:26-27 21:16-17 (WH txt., προβάτια), Heb.13:20; opp. to ἐρίφια, Mat.25:33.
προβάτιον, -ου, τό,
dimin. of πρόβατον (used as a term of endearment, see El., § 27, 4), a little sheep: Jhn.21:16-17 (πρόβατα, WH, mg.).†
(AS)