'α, ον [ῡ] qui a autorité ou plein pouvoir, d’où :
A en parl. de pers. :
   I qui est maître de, gén. PD. P. 2, 106, etc. ; ESCHL. Ag. 878 ; PLAT. Leg. 700 d, etc. ; θανάτου, PLAT. Criti. 120 d, qui a droit de vie et de mort ; avec l’inf. ESCHL. Ag. 104 ; THC. 4, 18 ; κύριος ἀπολέσαι, σῶσαι δ' ἄκυρος, AND. 30, 12, tout-puissant pour perdre, impuissant pour sauver ; ou avec un part. : κύριος ἦν πράσσων ταῦτα, THC. 8, 51, il était maître d’agir ainsi ; πριαμένους ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι, THC. 5, 34, être maîtres d’acheter et de vendre ; cf. POL. 6, 37, 8, etc. ; abs. qui est le maître, qui a plein pouvoir, PLAT. Rsp. 429 b ; ARSTT. Rhet. 2, 24, 9 ; p. suite, qui est le maître de, celui qu’une chose regarde, SOPH. Aj. 734, propre à, SOPH. O.R. 1453 ;
   II subst. ὁ κύριος :
      1 maître, souverain, ESCHL. Ch. 658 ; SOPH. Aj. 734 ; O.R. 288, etc. en parl. des dieux ; dans les Livres saints et les écriv. ecclés. le Seigneur, Dieu, SPT. Esaï. 32, 2 ;
      2 à Rome, l’empereur, NT. 25, 26 ;
      3 maître de maison, chef de famille, PLUT. M. 271 d ; postér. surt. au voc. titre honorifique ou de politesse « seigneur », « maître », analogue à notre « Monsieur », NT. Joh. 12, 21, etc. ; ἡ κυρία, maîtresse de maison, dame, PHILÉM. (Com. fr. 4, 65) ; EPICT. Ench. 40 ; au voc. « maîtresse, Madame », DC. 48, 44 ;
      4 maître d’esclaves ou de domestiques, AR. Pl. 6 ; ANT. 120, 1, etc. ; ARSTT. Pol. 2, 9, 4 ; ὁ κ. τινος, EUR. Andr. 558, le maître de qqn ;
      5 tuteur, curateur, DÉM. 1054, 18, etc. ; IS. 59, 26, etc. ;
B en parl. de choses, qui est dominant, d’où :
      1 qui a pleine autorité ; subst. ἡ κυρία, pouvoir, autorité, SPT. Esaï. 40, 10 ; POL. 6, 2, 5, etc. ; τὸ κύριον, ARSTT. Pol. 3, 10, 1, le pouvoir dirigeant (dans un État) ; τὰ κύρια, DÉM. 424, 11, les autorités ;
      2 qui a sa force propre : κυρία ἐκκλησία, AR. Ach. 19, l’assemblée par excellence, régulière, ordinaire, p. opp. à σύγκλητος, celle où l’on vient par convocation ; κύριος νόμος, DÉM. 700, 8, loi en vigueur ; κύριοι δίκαι, EUR. Her. 143, jugements qui ont force de loi ; κύριαι συνθῆκαι, LYS. 150, 35, conventions qui ont toute leur force, càd. ratifiées, confirmées ; particul. en parl. du temps, fixé, marqué : ἡ κ. ἡμέρη, HDT. 5, 50, 93, le jour marqué ; κ. ἐν ἡμέρᾳ, ESCHL. Suppl. 732, au jour fixé ; cf. κύριος μήν, PD. O. 6, 52, le mois marqué (celui de l’accouchement) ; τὸ κύριον, ESCHL. Ag. 766, le moment décisif ; ἡ κυρία, DÉM. 511, 22, le jour décisif, le terme, càd. le jour du jugement ou du paiement ;
      3 p. suite, capital, principal, le plus important, PLAT. Conv. 218 d, etc. ; ARSTT. H.A. 3, 2, etc. ; joint à μέγιστος, PLAT. Soph. 230 d ; PLUT. Cam. 21 ; à πρῶτος, TH. C.P. 1, 1, 1 ; τὸ κυριώτατον, ATT. le point principal, le plus important ;
C t. de gramm. et de rhét. qui est employé en son sens propre et primitif, p. opp. au sens dérivé, ARSTT. Rhet. 3, 2 ; p. opp. à τροπικὴ φράσις, DH. Lys. 3 ; κύριον ὄνομα, mot employé au sens propre, ARSTT. Poet. 21, 4 ; p. suite, mot ou nom s’appliquant proprement à une personne, d’où nom propre, PLUT. M. 747 e ; HDN 7, 5, 19.

• Cp. -ώτερος, THC. 4, 18 ; ESCHL. Suppl. 965 ; EUR. I.A. 318 ; PLAT. Conv. 218 d, etc. ; ARSTT. Nic. 6, 12, 3. • Sup. -ώτατος, THC. 5, 53 ; PLAT. Tim. 84 c, etc. ; ARSTT. H.A. 3, 2, etc.

➳ Fém. -ος, EUR. Her. 143 ; fém. κυρία, CIA. 2, 230 a, 4 (pas av. 336 av. J.C.), etc. (v. Meisterh. p. 116, § 58, 2).

Étym. R. indo-europ. *ḱeuh₁-, enfler, être fort ; cf. κυέω.

'

[ῡ], α, ον, also ος, ον A. Supp. 732, E. Heracl. 143, Arist. Pol. 1306b20; — Thess. κῦρρος IG 9(2).517.20 (Larissa, iii BC); (< κῦρος) (not in Hom.): of persons, having power or authority over, c. gen., Ζεὺς ὁ πάντων κ. Pi. I. 5 (4).53, cf. P. 2.58; ἐμῶν τε καὶ σῶν κ. πιστωμάτων A. Ag. 878; πρὶν ἄν σε κ. στήσω τέκνων put thee in possession of…, S. OC 1041; κύριοι πολιτείας Antipho 3.1.1; κ. καταλύσεως Th. 4.20; εἰρήνης καὶ πολέμου X. HG 2.2.18; κυριώτατοι τοῦ ἱεροῦ Th. 5.53 (but ὁ κυριώτατος θεὸς τοῦ ἱεροῦ, of the god to whom a temple is dedicated, OGI 90.39 (Rosetta, ii BC)); τῶν αὑτοὺ κ. Pl. Lg. 929d, cf. Isoc. 19.34, etc. ; θανάτου κ. τινός with power of life and death over, Pl. Criti. 120d; κ. περί τινος Arist. Pol. 1286a24. κύριός εἰμι c. inf., I have authority to do, am entitled to do, A. Ag. 104 (lyr.); οὗτος κ. ὁρκωμοτεῖν (prob. for -ῶν) E. Supp. 1189; κ. ἀπολέσαι, σῶσαι δ’ ἄκυροι And. 4.9, cf. Th. 5.63, 8.5; κυριώτεροι δοῦναι better able to give, Id. 4.18; οὐ… κ. οὔτε ἀνελέσθαι πόλεμον οὔτε καταλῦσαι X. An. 5.7.27; δοῦλοι κ. μαστιγοῦν τοὺς ἐλευθέρους Ephor. 29 J. ; αἱ ἀρχαὶ κ. κρίνειν Arist. Pol. 1287b16; also κ. τοῦ μὴ μεθυσθῆναι having power not to…, Id. EN 1113b32; c. acc. et inf., κ. εἶναι ἢ τοίαν εἶναι [πόλιν] ἢ τοίαν Pl. R. 429b. folld. by a dependent clause, κ. γενέσθαι, ὅντινα δεῖ καταστήσασθαι Is. 6.4. c. part., πριαμένους τι ἢ πωλοῦντας κυρίους εἶναι Th. 5.34; κ. ἦν πράσσων ταῦτα Id. 8.51, cf. Plb. 6.37.8, 18.37.10; κύριοι ἐόντω συλέοντες Schwyzer 337.13 (Delph.). abs., having authority, supreme, τί τῶνδε κυριωτέρους μένεις ; A. Supp. 965; κυριώτερος σέθεν E. Ba. 505; ὁ πατὴρ μέχρι τούτου κ. [ἐστι] Arist. Rh. 1402a1; τὸ κ. the sovereign power in a state, Id. Pol. 1281a11, cf. Pl. R. 565a, etc. ; τὰ κ. the supreme authorities, D. 19.259, Arist. Rh. 1365b27; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κ. S. OC 915; at Athens, κ. ἐκκλησία a sovereign or principal assembly, Ar. Ach. 19, Arist. Ath. 43.4, IG1². 42.22, al., 2². 493.8, etc. ; ἀγορὰ κ. ib. 1298.7. of things, ὁ τῆς ὥρας τῆς καταρχῆς κ. [ἀστήρ] Serapio in Cat.Cod.Astr. 1.99; but usu. abs., authoritative, decisive, δίκαι E. Heracl. l.c., And. 1.88, Pl. Cri. 50b; μῦθος κυριώτερος of more authority, E. IA 318 (troch.); κυριωτάτη τῶν ἐπιστημῶν [ἡ πολιτική] Arist. Pol. 1282b15; αἱ κυριώτεραι ἀρχαί Id. Cael. 285a26, cf. Metaph. 997a12; [ἡ φρόνησις] τῆς σοφίας κυριωτέρα Id. EN 1143b34; κυριωτέρα ἡ καθόλου [ἀπόδειξις] Id. APo. 86a23; τάραχος ὁ κυριώτατος Epicur. Ep. 1 p. 30U. ; of sovereign remedies, κυριωτάτη τῶν καθάρσεων Pl. Sph. 230d; κυριωτάτη κένωσις Gal. 1.299; important, principal, κ. δόξαι, of certain doctrines of Epicurus, Phld. Ir. p. 86 W. ; τὰ κυριώτατα μέρη τῆς φύσεως Epicur. Sent. 9; κυριώτερα μέρη τοῦ σώματος Philostr. Gym. 50; τὰ κυριώτατα the principal organs, Gal. 1.385 (but, the most important matters, Epicur. Sent. 16); τὸ κυριώτατον τῆς Ἐφέσου Philostr. VS 1.22.4; Gramm., κ. τόνος principal accent, D.T. Supp. 674.32. opp. ἄκυρος, valid, νόμος, δόγματα, D. 24.1, Pl. Lg. 926d; κ. ποιεῖν [τὴν γνῶσιν], opp. ἄκυρον π., D. 21.92, cf. 39.15; τὰς συνθήκας κυρίας ποιεῖν Lys. 18.15; ἡ συγγραφὴ ἥδε κ. ἔστω PEleph. 1.14 (iv BC); ἔστω τὰ κριθέντα κ. Lex ap. D. 21.94; so τὰς τῶν ἄλλων δόξας κ. ποιεῖν Pl. Tht. 179b. of times, etc., ordained, appointed, ἡ κυρίη ἡμέρη Hdt. 5.50, cf. 93 (pl.); ἡ κ. τῶν ἡμερέων Id. 1.48, 6.129; κ. ἐν ἡμέρᾳ A. Supp. 732; τόδε κ. ἦμαρ E. Alc. 105 (lyr.), etc. ; κ. μήν, of a woman with child, i.e. the ninth month, Pi. O. 6.32; ὅταν τὸ κ. μόλῃ φάος (prob.) the appointed time, A. Ag. 766 (lyr.); κ. μένει τέλος Id. Eu. 544 (lyr.); ἡ κ. [ἡμέρα] D. 21.84, cf. Test. ib. 93; but αἱ κ. [ἡμεραι], = κριτικαί, Hp. Aff. 9.
legitimate, lawful, ὕπνος πόνος τε, κ. ξυνωμόται A. Eu. 127, cf. 327; κύρι’ ἔχοντες having lawful power, ib. 960 (lyr.). ἡ κ. ἀρετή goodness proper, real goodness, Arist. EN 1144b4; [φλοιὸς] ὁ κ. Thphr. HP 4.15.1; Rhet. and Gramm., κ. ὄνομα the real or actual, hence current, ordinary, name of a thing, opp. μεταφορά, γλῶττα, Arist. Rh. 1404b6, 1410b12, Po. 1457b3, cf. D.H. Comp. 21, D.L. 10.13, etc. ; σπάνει κυρίου ὀνόματος for lack of a current term, D.H. Comp. 24; κυριώτατα ὀνόματα most ordinary terms, ib. 3 (hence also κ. ὄνομα proper, personal name, Plb. 6.46.10, A.D. Pron. 10.11, al., Hdn. 7.5.8; ὄνομα alone in this sense, Diog. Bab. Stoic. 3.213); κ. [λέξεις] Phld. Rh. 1.181 S. ; κατὰ τὸν κ. τρόπον, opp. καταχρωμένη, ib. 1.59 S. Adv. κυρίως, v. sub voc. Subst. κύριος, ὁ, lord, master, τοῖσι κ. δωμάτων A. Ch. 658, cf. 689, S. Aj. 734, etc. ; ὁ κ. alone, head of a family, master of a house (cf. Sch. Ar. Eq. 965), Antipho 2.4.7, Ar. Pl. 6, Arist. Pol. 1269b10; τοὺς κ. τῶν οἰκιῶν PTeb. 5.147 (ii BC); also, guardian of a woman, Is. 6.32, PGrenf. 2.15 i 13 (ii BC), etc. ; generally, guardian, trustee, Is. 2.10, D. 43.15, 46.19, Men. Epit. 89, etc. later κύριε, as a form of respectful address, sir, Ev. Jo. 12.21, 20.15, Act. Ap. 16.30 (pl.), PFay. 106.15 (ii AD), etc. fem. κυρία, ἡ, mistress, lady of the house, Philem. 223, LXX Is. 24.2, etc. ; κ. τῆς οἰκίας Men. 403; in voc., madam, D.C. 48.44; applied to women from fourteen years upwards, Epict. Ench. 40. (In later Gr. freq. written κυρά, PGrenf. 1.61.4 (vi AD), etc.) epith. of Ἶσις, OGI 180 (Egypt, i BC), etc. of gods, esp. in the East, Σεκνεβτῦνις ὁ κ. θεός PTeb. 284.6 (i BC); Κρόνος κ. CIG 4521 (Abila, i AD); Ζεὺς κ. Supp.Epigr. 2.830 (Damascus, iii AD); κ. Σάραπις POxy. 110.2 (ii AD); ἡ κ. Ἄρτεμις IG 4.1124 (Tibur, ii AD); of deified rulers, τοῦ κ. βασιλέος θεοῦ OGI 86.8 (Egypt, i BC); οἱ κ. θεοὶ μέγιστοι, of Ptolemy XIV and Cleopatra, Berl.Sitzb. 1902.1096; hence, of rulers in general, βασιλεὺς Ἡρώδης κ. OGI 415 (Judaea, i BC); of Roman Emperors, BGU 1200.11 (Augustus), POxy. 37 i 6 (Claudius), etc.
ὁ Κύριος, = Hebr. Yahweh, LXX Ge. 11.5, al. ; of Christ, 1 Ep. Cor. 12.3, etc.

(κῦρος), bei den attischen Dichtern auch 2 Endg., der Herr, Gebieter, Eigentümer von Etwas ist, Macht oder Gewalt darüber hat, unumschränkt darüber gebietet ; zunächst
   1) von Personen : ὁ πάντων κύριος Pind. I. 4.59 ; πρύτανι κύριε πολλᾶν ἀγυιᾶν καὶ στρατοῦ P. 2.58 ; ἄγγελλε τοῖσι κυρίοισι δωμάτων Aesch. Ch. 647, vgl. Ag. 852 ; ὅταν δ' ὁ κύριος παρῇ τις, ὑμῶν ὅστις ἐστὶν ἡγεμών Soph. O.C. 288 ; so heißt Theseus 1643 ; vgl. πρὶν ἄν σε τῶν σῶν κύριον στήσω τέκνων 1045 ; ἐγὼ τῶν ἐνθάδ' εἰμὶ. κύριος Eur. Heracl. 262 ; οὐκ ἦν ὁ δῆμός τινων κύριος Plat. Legg. III.700d ; πόλεων καὶ τόπων κύριοι Dem. 2.2 ; ὁ τῶν πραγμάτων κύριος Pol. 3.98.10 ; κύριος γενόμενος τῶν ἀντιπολιτευομένων, als er die Gegenpartei überwältigt hatte, 1.8.4 ; Sp.; – θανάτου κύριος, Herr über Leben u. Tod, Plat. Critia. 120d ; κύριον εἶναι τῆς καταλύσεως, die Macht u. das Recht dazu haben, Thuc. 4.20 ; Xen. An. 5.7.27 u. öfter. – C. inf., befugt sein, Etwas zu tun, es tun dürfen ; κύριός εἰμι θροεῖν Aesch. Ag. 104 ; vgl. Plat. Rep. IV.429b ; Ephorus bei Ath. VI.263f ; auch κύριος τοῦ μὴ μεθυσθῆναι, Arist. eth. 3.5 ; – c. partic., κύριός ἐστι καὶ ζημιῶν ὁ χιλίαρχος καὶ ἐνεχυράζων, er ist befugt zu strafen, Pol. 6.37.8, vgl. 18.20.10. – Daher ὁ κύριος, der Herr ; so heißen bes.
      a) die, welche die väterliche Gewalt über Mädchen ausüben u. sie verheiraten, Isae. 6.32 ; vgl. das Gesetz Dem. 46.18 ; Hermann Gr. Staatsalterth. §.119, 122.
      b) der Ehemann, Ar. Eq. 964, wo der Schol. zu vgl., u. übh. der Hausherr in Beziehung auf Frau und Kind, während δεσπότης das Verhältnis des Herrn zu den Sklaven bezeichnet.
      c) der Vormund, Dem. 43.15 ; Isae. öfter.
      d) bei Sp. bes. ehrende Anrede u. allgemeines Höflichkeitswort ; vgl. Pol. 7.9.5. – Ἡ κυρία, die Hausfrau, Herrin, Plut. qu.Rom. 30, Epict. 40, DC. 48.44.
   2) von Sachen, entscheidend, gültig, Alles, worauf eine besondere Kraft u. Wirkung beruht ; ὁδὸν κυρίαν λόγων Pind. N. 7.51 ; κύριος μήν, der entscheidende neunte Monat der Schwangerschaft, Ol. 6.32 ; κύριον μένει τέλος, das entscheidende Ende steht bevor, Aesch. Eum. 515 ; ματρῷον ἅγνισμα κύριον φόνου 315 ; daher τὸ κύριον, die Entscheidung, ὅταν τὸ κύριον μόλῃ Aesch. Ag. 744 ; κύρι' ἔχοντες θεοί Eum. 918 ; τὰ τῆσδε τῆς γῆς κύρια, das Gesetz u. Recht des Landes, Soph. O.C. 919. Bei Dem. 19.259, τὰ κύρι' ἅττα ποτ' ἐστὶν ἐν ἑκάστῃ τῶν πόλεων, die souveränen Gewalten in jedem Staate ; vgl. Arist. Pol. 3.10 ; κυρία ἡμέρα, der entscheidende Tag, Eur. Or. 48, Alc. 156, wie Her. 5.50, 93, der anberaumte, festgesetzte Tag ; auch ἡ κυρίη τῶν ἡμερέων, 1.48, 6.129 ; ohne Zusatz, ἡ κυρία, Dem. u. a. Redner : vgl. B.A. 274 ; so κυρία ἐκκλησία, die bestimmte, festgesetzte Versammlung des Volks, im Ggstz der σύγκλητος, der außerordentlichen, zu der das Volk besonders zusammenberufen wird, Ar. Ach. 19 u. sonst ; vgl. Hermann Staatsaltertümer § 128 ; καθ' αὑτῶν κυρίους κραίνειν δίκας Eur. Heracl. 144, die gelten sollen, im Ggstz von δίκαι ἄκυροι, Plat. Crit. 50b ; συνθήκας κυρίας ποιεῖν, für gültig erklären, bestätigen, Lys. 18.15 ; δίκην ἐξούλης κυρίαν ποιησάμενος Dem. 39.15 ; νόμος κύριος γενήσεται 24.1 ; vgl. Aesch. ἀκύρους νόμους ἐν τοῖς κυρίοις ἀναγεγράφθαι 3.37 ; ähnlich κύρια δόγματα, geltende, wirksame, Plat. Legg. XI.926d ; τὰς δόξας κυρίας ποιεῖν Theaet. 179b ; ἔστω τὰ κριθέντα ὑπὸ τοῦ διαιτητοῦ κύρια, es soll Gültigkeit haben, Dem. 21.94.
   3) von der Rede, eigentlich, in der ersten natürlichen Bedeutung, im Ggstz des Uebertragenen, Figürlichen, τροπικός, Arist. rhet. 3.2 ; Rhett. u. Gramm.; – ὄνομα κύριον, Eigenname, Hdn. 7.5.19 u. a.Sp.
• Adv. κυρίως, z.B. κυρίως ἔχειν Aesch. Ag. 170 ; im eigentlichen Sinne, Plat. Men. 96b ; ἡ γὰρ λέξις αὕτη τοῦτο σημαίνει κυρίως Pol. 2.22.1 ; oft bei Sp., bes. Gramm.; – genau, richtig, Plat. Parm. 136c ; ganz und gar, Pol. 1.38.2.

κύριος, -α, -ον (also -ος, -ον),
[in LXX (subst.) chiefly for יהוה, also for בַּעַל ,אָדוֹן, etc. ;]
having power (κῦρος) or authority; as subst., ὁ κ., lord, master;
__1. in general: with genitive of thing(s), Mat.9:38 20:8, Mrk.12:9 13:35, Luk.19:33; τ. σαββάτου, Mat.12:8, Mrk.2:28, Luk.6:5; with genitive of person(s), δούλου, etc., Mat.10:24, Luk.14:21, Act.16:16, al.; absol, opp. to οἱ δοῦλοι, Eph.6:5, 9 al.; of the Emperor (Deiss., LAE, 161), Act.25:26; θεοὶ πολλοὶ καὶ κ. πολλοί, 1Co.8:5; of a husband, 1Pe.3:6; in voc, as a title of respect to masters, teachers, magistrates, etc., Mat.13:27 16:22 27:63, Mrk.7:28, Luk.5:12, Jhn.4:11, Act.9:5, al.
__2. As a divine title (freq. in π.; Deiss., LAE, 353 ff.); in NT,
__(a) of God: ὁ κ., Mat.5:33, Mrk.5:19, Luk.1:6, Act.7:33, Heb.8:2, Jas.4:15, al.; anarth. (Bl., §46, 6), Mat.21:9, Mrk.13:20, Luk.1:17, Heb.7:21, 1Pe.1:25, al.; κ. τ. οὐρανοῦ καὶ τ. γῆς, Mat.11:25; τ. κυριευόντων, 1Ti.6:15; κ. ὁ θεός, Mat.4:7, 10 al.; id. before παντοκράτωρ, Rev.4:8; κ. σαβαώθ, Rom.9:29; (ὁ) ἄγγελος κυρίου, Mat.1:20 2:13, Luk.1:11, al.; πνεῦμα κυρίου, Luk.4:18, Act.8:39;
__(b) of the Christ: Mat.21:3, Mrk.11:3, Luk.1:43 20:44, al.; of Jesus after his resurrection (Dalman, Words, 330), Act.10:36, Rom.14:8, 1Co.7:22, Eph.4:5, al.; ὁ κ. μου, Jhn.20:28; ὁ κ. Ἰησοῦς, Act.1:21, 1Co.11:23, al.; id. before Χριστός, Eph.1:2, al.; ὁ κ. ἡμῶν, 1Ti.1:14, Heb.7:14, al.; id. before Ἰησοῦς, 1Th.3:11, Heb.13:20, al.; Χριστός, Rom.16:18; Ἰ Χ., 1Co.1:2, 1Th.1:3, al.; Ἰ. Χ. (Χ. Ἰ) ὁ κ. (ἡμῶν), Rom.1:4, Col.2:6, Eph.3:11, al.; ὁ κ. καὶ ὁ σωτὴρ, 2Pe.3:2; id. before Ἰ. Χ., ib. 18; anarth., 1Co.7:22, 25 Jas.5:4, al.; κ. κυρίων, Rev.19:16; with prep., ἀπὸ (κατὰ, πρὸς, σὺν, etc.) κ., Col.3:24, al.
SYN: see: δεσπότης. (AS)