Lewis Short
(adj.adv.) : ūtĭlis, e, adj.utor.
* In gen.
* Useful, serviceable, beneficial, profitable, advantageous, etc. (cf. commodus).
* In partic.
* Neutr. absol.: ūtĭle, is, n., what is useful, the useful: omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci, Hor. A. P. 343: bonus atque fidus Judex honestum praetulit utili,id. C. 4, 9, 41: utilium tardus provisor,id. A. P. 164: sententiae de utilibus honestisque,Quint. 3, 8, 13; cf. id. 1, 2, 29.
* Utile est, with a subject-clause: amicum castigare ob meritam noxiam ... est utile Et conducibile,Plaut. Trin. 1, 1, 2: numquam est utile peccare,Cic. Off. 3, 15, 64: nimirum sapere est abjectis utile nugis,Hor. Ep. 2, 2, 141: id arbitror Apprime in vitā esse utile, ut ne quid nimis,Ter. And. 1, 1, 34; cf.: ut tu, si arbitrarere utile exque re publicā esse, persequerere bello Dolabellam,Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 1: utilissimum ratus inpendentem evitare tempestatem,Nep. Alcib. 4, 4.
* With abl. instr.: ter et viciens volneratus est, ob id neutrā manu, neutro pede satis utilis,Plin. 7, 28, 29, § 104: pedibus, naribus,Ov. M. 3, 212: bis pomis utilis arbos,Verg. G. 2, 150.
* With inf. (poët.): adspirare et adesse choris erat utilis (tibia),Hor. A. P. 204.
* Fit, suitable, adapted, proper, etc.: utilissimus ad vitilia holoschoenos,Plin. 21, 18, 69, § 113: hic castrensibus utilis armis,Prop. 3, 9 (4, 8), 19: utilium bello studiosus equorum,Ov. M. 14, 321: fraxinus hastis,id. ib. 10, 93: lignum Navigiis,Verg. G. 2, 442: passo psithia utilior,id. ib. 2, 93: calamus fistulis,Plin. 16, 36, 66, § 164: ventri lactuca movendo utilis,Mart. 11, 52, 6: (lapathum) silvestre ad multa medicamina utile est,Plin. 19, 12, 60, § 185.—Poet. with gen.: radix medendi Utilis,Ov. H. 5, 147.
* In jurid. lang.: utilis actio, exceptio, interdictum, judicium, etc., i. e. which was brought on general principles of justice, in cases for which there was no express legal provision, or, as we say, in equity: actio,Dig. 13, 5, 5, § 9; 39, 3, 22 fin. al.: exceptio,ib. 4, 4, 41: interdictum,ib. 43, 20, 1, § 35 sq.: judicium,ib. 10, 2, 2, § 11.— Hence, adv.: ūtĭlĭter, usefully, profitably, beneficially, advantageously.
* In gen.: utiliter a naturā permotiones istas animis nostris datas,Cic. Ac. 2, 44, 135: modo ne laudarent iracundiam et dicerent utiliter a naturā datam,id. Off. 1, 25, 89; 2, 5, 17: utiliter in certamen respondere,Liv. 4, 6, 2 Weissenb. ad loc.; 28, 19, 3; Quint. 4, 1, 45; 6, 1, 8: serviet utiliter (captivus),Hor. Ep. 1, 16, 70 al.—Comp.: utilius starent etiam nunc moenia Phoebi,Ov. H. 1, 67.—Sup.: a Cicerone quidem utilissime praedicta sunt omnia,Quint. 4, 2, 57; Plin. 17, 14, 24, § 110.
* In partic., in jurid. lang., rightly, duly, lawfully: stipulari,Dig. 45, 1, 97; 45, 1, 45; 45, 1, 46: agere ex empto,ib. 19, 1, 30 fin.
Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary