(P. a.adv.) : tŭĕor, tuĭtus, 2 (
* Perf. only post-Aug., Quint. 5, 13, 35; Plin. Ep. 6, 29, 10; collat. form tūtus, in the part., rare, Sall. J. 74, 3; Front. Strat. 2, 12, 13; but constantly in the P. a.; inf. parag. tuerier, Plaut. Rud. 1, 4, 35; collat. form acc. to the 3d conj. tŭor, Cat. 20, 5; Stat. Th. 3, 151: tuĕris,Plaut. Trin. 3, 2, 82: tuimur,Lucr. 1, 300; 4, 224; 4, 449; 6, 934: tuamur,id. 4, 361: tuantur,id. 4, 1004; imper. tuĕre, id. 5, 318), v. dep. a. [etym. dub.], orig., to see, to look or gaze upon, to watch, view; hence, pregn., to see or look to, to defend, protect, etc.: tueri duo significat; unum ab aspectu, unde est Ennii illud: tueor te senex? pro Juppiter! (Trag. v. 225 Vahl.); alterum a curando ac tutela, ut cum dicimus bellum tueor et tueri villam,Varr. L. L. 7, § 12 Müll. sq.—Accordingly
* To look at, gaze at, behold, watch, view, regard, consider, examine, etc. (only poet.; syn.: specto, adspicio, intueor): quam te post multis tueor tempestatibus, Pac. ap. Non. 407, 32; 414, 3: e tenebris, quae sunt in luce, tuemur,Lucr. 4, 312: ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur,id. 4, 434: caeli templa,id. 6, 1228 al.: tuendo Terribiles oculos, vultum, etc.,Verg. A. 8, 265; cf. id. ib. 1, 713: talia dicentem jam dudum aversa tuetur,id. ib. 4, 362: transversa tuentibus hircis,id. E. 3, 8: acerba tuens,looking fiercely,Lucr. 5, 33; cf. Verg. A. 9, 794: torva,id. ib. 6, 467.
* With object-clause: quod multa in terris fieri caeloque tuentur (homines), etc.,Lucr. 1, 152; 6, 50; 6, 1163.
* Pregn., to look to, care for, keep up, uphold, maintain, support, guard, preserve, defend, protect, etc. (the predom. class. signif. of the word; cf.: curo, conservo, tutor, protego, defendo): videte, ne ... vobis turpissimum sit, id, quod accepistis, tueri et conservare non posse,Cic. Imp. Pomp. 5, 12: ut quisque eis rebus tuendis conservandisque praefuerat,Cic. Verr. 2, 4, 63, 140: omnia,id. N. D. 2, 23, 60: mores et instituta vitae resque domesticas ac familiares,id. Tusc. 1, 1, 2: societatem conjunctionis humanae munifice et aeque,id. Fin. 5, 23, 65: concordiam,id. Att. 1, 17, 10: rem et gratiam et auctoritatem suam, id. Fam. 13, 49, 1: dignitatem,id. Tusc. 2, 21, 48: L. Paulus personam principis civis facile dicendo tuebatur,id. Brut. 20, 80: personam in re publicā,id. Phil. 8, 10, 29; cf.: tuum munus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 11, 1: tueri et sustinere simulacrum pristinae dignitatis,Cic. Rab. Post. 15, 41: aedem Castoris P. Junius habuit tuendam,to keep in good order,Cic. Verr. 2, 1, 50, § 130; cf. Plin. Pan. 51, 1: Bassum ut incustoditum nimis et incautum,id. Ep. 6, 29, 10: libertatem,Tac. A. 3, 27; 14, 60: se, vitam corpusque tueri,to keep, preserve,Cic. Off. 1, 4, 11: antea majores copias alere poterat, nunc exiguas vix tueri potest,id. Deiot. 8, 22: se ac suos tueri,Liv. 5, 4, 5: sex legiones (re suā),Cic. Par. 6, 1, 45: armentum paleis,Col. 6, 3, 3: se ceteris armis prudentiae tueri atque defendere,to guard, protect,Cic. de Or. 1, 38, 172; cf.: tuemini castra et defendite diligenter,Caes. B. C. 3, 94: suos fines,id. B. G. 4, 8: portus,id. ib. 5, 8: oppidum unius legionis praesidio,id. B. C. 2, 23: oram maritimam,id. ib. 3, 34: impedimenta,to cover, protect,Hirt. B. G. 8, 2.—With ab and abl.: fines suos ab excursionibus et latrociniis,Cic. Deiot. 8, 22: domum a furibus,Phaedr. 3, 7, 10: mare ab hostibus, Auct. B. Afr. 8, 2.—With contra: quos non parsimoniā tueri potuit contra illius audaciam,Cic. Prov. Cons. 5, 11: liberūm nostrorum pueritiam contra inprobitatem magistratuum,Cic. Verr. 2, 1, 58, § 153; Quint. 5, 13, 35; Plin. 20, 14, 54, § 152; Tac. A. 6, 47 (41).—With adversus: tueri se adversus Romanos,Liv. 25, 11, 7: nostra adversus vim atque injuriam,id. 7, 31, 3: adversus Philippum tueri Athenas,id. 31, 9, 3; 42, 46, 9; 42, 23, 6: arcem adversus tres cohortes tueri,Tac. H. 3, 78; Just. 17, 3, 22; 43, 3, 4.—In part. perf.: Verres fortiter et industrie tuitus contra piratas Siciliam dicitur,Quint. 5, 13, 35 (al. tutatus): Numidas in omnibus proeliis magis pedes quam arma tuta sunt,Sall. J. 74, 3.!*?
* Act. form tŭĕo, ēre: censores vectigalia tuento,Cic. Leg. 3, 3, 7: ROGO PER SVPEROS, QVI ESTIS, OSSA MEA TVEATIS,Inscr. Orell. 4788.
* Tŭĕor, ēri, in pass. signif.: majores nostri in pace a rusticis Romanis alebantur et in bello ab his tuebantur,Varr. R. R. 3, 1, 4; Lucr. 4, 361: consilio et operā curatoris tueri debet non solum patrimonium, sed et corpus et salus furiosi,Dig. 27, 10, 7: voluntas testatoris ex bono et aequo tuebitur,ib. 28, 3, 17.—Hence, tūtus, a, um, P. a. (prop. well seen to or guarded; hence), safe, secure, out of danger (cf. securus, free from fear).
* Lit.
* Absol.: nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta ... contra tuam cupiditatem,Cic. Verr. 2, 5, 15, § 39: cum victis nihil tutum arbitrarentur,Caes. B. G. 2, 28: nec se satis tutum fore arbitratur,Hirt. B. G. 8, 27; cf.: me biremis praesidio scaphae Tutum per Aegaeos tumultus Aura feret,Hor. C. 3, 29, 63; Ov. M. 8, 368: tutus bos rura perambulat,Hor. C. 4, 5, 17: quis locus tam firmum habuit praesidium, ut tutus esset?Cic. Imp. Pomp. 11, 31: mare tutum praestare,id. Fl. 13, 31: sic existimabat tutissimam fore Galliam,Hirt. B. G. 8, 54: nemus,Hor. C. 1, 17, 5: via fugae,Cic. Caecin. 15, 44; cf.: commodior ac tutior receptus,Caes. B. C. 1, 46: perfugium,Cic. Rep. 1, 4, 8: tutum iter et patens,Hor. C. 3, 16, 7: tutissima custodia,Liv. 31, 23, 9: praesidio nostro pasci genus esseque tutum,Lucr. 5, 874: vitam consistere tutam,id. 6, 11: tutiorem et opulentiorem vitam hominum reddere,Cic. Rep. 1, 2, 3: est et fideli tuta silentio Merces, secure, sure (diff. from certa, definite, certain), Hor. C. 3, 2, 25: tutior at quanto merx est in classe secundā!id. S. 1, 2, 47: non est tua tuta voluntas,not without danger,Ov. M. 2, 53: in audaces non est audacia tuta,id. ib. 10, 544: externā vi non tutus modo rex, sed invictus,Curt. 6, 7, 1: vel tutioris audentiae est,Quint. 12, prooem. § 4: cogitatio tutior,id. 10, 7, 19: fuit brevitas illa tutissima,id. 10, 1, 39: regnum et diadema tutum Deferens uni,i. e. that cannot be taken away,Hor. C. 2, 2, 21: male tutae mentis Orestes, i. e. unsound, = male sanae, id. S. 2, 3, 137: quicquid habes, age, Depone tutis auribus, qs. carefully guarded, i. e. safe, faithful, id. C. 1, 27, 18 (cf. the opp.: auris rimosa, id. S. 2, 6, 46).—Poet., with gen.: (pars ratium) tuta fugae,Luc. 9, 346.
* Transf., watchful, careful, cautious, prudent (rare and not ante-Aug.; syn.: cautus, prudens): serpit humi tutus nimium timidusque procellae,Hor. A. P. 28: tutus et intra Spem veniae cautus,id. ib. 266: non nisi vicinas tutus ararit aquas,Ov. Tr. 3, 12, 36: id suā sponte, apparebat, tuta celeribus consiliis praepositurum,Liv. 22, 38, 13: celeriora quam tutiora consilia magis placuere ducibus,id. 9, 32, 3.—Hence, adv. in two forms, tūtē and tūtō, safely, securely, in safety, without danger.
* As subst.: tūtum, i, n., a place of safety, a shelter, safety, security: Tr. Circumspice dum, numquis est, Sermonem nostrum qui aucupet. Th. Tutum probe est, Plaut. Most. 2, 2, 42: tuta et parvula laudo,Hor. Ep. 1, 15, 42: trepidum et tuta petentem Trux aper insequitur,Ov. M. 10, 714: in tuto ut collocetur,Ter. Heaut. 4, 3, 11: esse in tuto,id. ib. 4, 3, 30: ut sitis in tuto,Cic. Fam. 12, 2, 3: in tutum eduxi manipulares meos,Plaut. Most. 5, 1, 7: in tutum receptus est,Liv. 2, 19, 6.
* Tutum est, with a subj. -clause, it is prudent or safe, it is the part of a prudent man: si dicere palam parum tutum est,Quint. 9, 2, 66; 8, 3, 47; 10, 3, 33: o nullis tutum credere blanditiis,Prop. 1, 15, 42: tutius esse arbitrabantur, obsessis viis, commeatu intercluso sine ullo vulnere victoriā potiri,Caes. B. G. 3, 24; Quint. 7, 1, 36; 11, 2, 48: nobis tutissimum est, auctores plurimos sequi,id. 3, 4, 11; 3, 6, 63.
* Posit.
* Form tute (very rare): crede huic tute,Plaut. Trin. 1, 2, 102: eum tute vivere, qui honeste vivat,Auct. Her. 3, 5, 9: tute cauteque agere,id. ib. 3, 7, 13.
* Form tuto (class. in prose and poetry): pervenire,Plaut. Mil. 2, 2, 70; Lucr. 1, 179: dimicare,Caes. B. G. 3, 24: tuto et libere decernere,id. B. C. 1, 2: ut tuto sim,in security,Cic. Fam. 14, 3, 3: ut tuto ab repentino hostium incursu etiam singuli commeare possent,Caes. B. G. 7, 36.
* Comp.: ut in vadis consisterent tutius,Caes. B. G. 3, 13: tutius et facilius receptus daretur,id. B. C. 2, 30: tutius ac facilius id tractatur,Quint. 5, 5, 1: usitatis tutius utimur,id. 1, 5, 71: ut ubivis tutius quam in meo regno essem,Sall. J. 14, 11.
* Sup.
* Form tutissime: nam te hic tutissime puto fore, Pomp. ap. Cic. Att. 8, 11, A.
* Form tutissimo: quaerere, ubi tutissimo essem,Cic. Att. 8, 1, 2; cf. Charis. p. 173 P.: tutissimo infunduntur oboli quattuor,Plin. 20, 3, 8, § 14.