Lewis Short
(verb) : rumpo, rūpi, ruptum (
* Inf. paragog. rumpier, Afran. Com. 127), 3, root rup, to break, burst, tear, rend, rive, rupture; to break asunder, burst in pieces, force open, etc. (very freq. and class.; a favorite word of the Aug. poets; cf. frango).
* Lit.: SI MEMBRVM RVPIT NI CVM EO PACIT TALIO ESTO, Lex XII. Tab. ap. Fest. S. V. TALIO, p. 274; and ap. Gell. 20, 1, 14; cf. Cato ap. Prisc. p. 710 P.: vincula,Lucr. 3, 83; Cic. Cat. 4, 4, 8; id. Tusc. 1, 30, 74; Prop. 4, 10, 4; Verg. A. 10, 233 al.: catenas,Prop. 3, 13, 11; Hor. S. 2, 7, 70; Ov. Am. 3, 11, 3: frena pudoris,Prop. 4, 18, 3: obstantia claustra,Hor. Ep. 1, 14, 9: teretes plagas (aper),id. C. 1, 1, 28: pontem,to break down,Liv. 7, 9; cf.: rupti torrentibus pontes,Quint. 2, 13, 16: montem aceto (Hannibal),Juv. 10, 153: Alpes,Sil. 11, 135: arcum,Phaedr. 3, 14, 10: plumbum (aqua),Hor. Ep. 1, 10, 20: carinam (sinus Noto remugiens),id. Epod. 10, 20: tenta cubilia tectaque,id. ib. 12, 12: vestes,Ov. M. 6, 131; cf.: tenues a pectore vestes,id. A. A. 3, 707: sinus pariterque capillos,id. M. 10, 722: linum ruptum aut turbata cera,Quint. 12, 8, 13: praecordia ferro,to penetrate,Ov. M. 6, 251; 5, 36; cf.: guttura cultro,to cut,id. ib. 15, 465: colla securi,id. ib. 12, 249: nubem (vis venti),to sunder, rive,Lucr. 6, 432: fulmen nubes rumpit,Sen. Q. N. 2, 58, 1: spiritus rumpit nubes,id. ib. 2, 54, 3: ruptae nubes et in pronum solutae,id. ib. 5, 12, 1: caelum,Sil. 3, 196: polum,id. 1, 135: turbo ruptus, breaking or bursting forth, Verg. A. 2, 416 et saep.: tuā causā rupi ramices,burst, ruptured,Plaut. Merc. 1, 2, 30: suos ramices,id. Poen. 3, 1, 37: inflatas vesiculas,Cic. Div. 2, 14, 33: pectora fremitu (leones),Lucr. 3, 297: illius immensae ruperunt horrea messes,filled to repletion,Verg. G. 1, 49; Col. 10, 307: frugibus rupta congestis horrea,Sid. 1, 6: ilia,Cat. 11, 20; 80, 7; Verg. E. 7, 26; cf. with a personal object: rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, Dum, etc.,Hor. Ep. 1, 19, 15.—Esp. reflexively, to burst or split one's self, to burst, split, etc.: me rupi causā currendo tuā,Plaut. Merc. 1, 2, 43; id. Capt. prol. 14; Lucil. ap. Non. 88, 11; 382, 23: ut me ambulando rumperet,Ter. Hec. 3, 4, 21: non, si te ruperis, Par eris,Hor. S. 2, 3, 319.— Mid.: ego misera risu clandestino rumpier, to burst, split, Afran. ap. Non. 382, 21 (Com. Rel. p. 154 Rib.); so, frigidus in pratis cantando rumpitur anguis,Verg. E. 8, 71: quā (licentiā audacium) ante rumpebar, nunc ne movear quidem,could have burst,Cic. Q. Fr. 3, 9, 1: et inflatas rumpi vesiculas,id. Div. 2, 14, 33; cf.: rumpantur iniqui, Vicimus,Prop. 1, 8, 27: miser Rumperis (sc. irā) et latras,Hor. S. 1, 3, 136: rumpere viam, iter, etc., to force a passage, make one's way by force: ferro rumpenda per hostes Est via, a passage must be burst or forced through, Verg. A. 10, 372; cf.: eo nisi corporibus armisque rupere cuneo viam,Liv. 2, 50: rupta via,Quint. 9, 4, 63: viam igne,Stat. Th. 8, 469: iter ferro,Sil. 4, 196 (with reserare viam); 15, 782: Alpes,id. 11, 135: rupto sonuit sacer aequore Titan,Val. Fl. 2, 37: cursus,id. ib. 1, 3; Sil. 7, 568 et saep.: rumpere media agmina,to burst through, break through,Verg. A. 12, 683; cf.: proelia misso equo,Prop. 3, 11, 64 (4, 10, 62): ruptā mersum caput obruit undā,Ov. M. 11, 569: mediam aciem,Liv. 26, 5: pugnantibus acies rumpenda,Just. 1, 6, 11: ordines,Liv. 6, 13: aditus,Verg. A. 2, 494: parvos hiatus,Sil. 5, 616: fontem,to break open, cause to break forth,Ov. M. 5, 257: fontes abyssae magnae,Vulg. Gen. 7, 11: se rumpere, to break out, burst forth ( = erumpere): ubi sub lucem densa inter nubila sese Diversi rumpent radii,Verg. G. 1, 446: tantus se nubibus imber Ruperat,id. A. 11, 548: unde altus primum se erumpit Enipeus,id. G. 4, 368; so, rumpi, in mid. force: dum amnes ulli rumpuntur fontibus,id. ib. 3, 428: alicui reditum,to cut off,Hor. Epod. 13, 15.—Absol.: offendit, fregit, rumpit, icit poculo, wounds, Afran. ap. Non. 124, 6 (Com. Rel. p. 173 Rib.); so, si quis rumpet occidetve insciens ne fraus esto, an ancient form of rogation in Liv. 22, 10, 5; cf. Dig. 9, 2, 27, § 17.
* Trop., to break, violate, destroy, annul, make void, interrupt, etc.: hunc quisquam ... foedera scientem neglexisse, violasse, rupisse dicere audebit?Cic. Balb. 5, 13; so, foedera,Lucr. 2, 254; Auct. Her. 4, 14, 20; Liv. 9, 1; 21, 10; Hor. Ep. 1, 3, 35: foedus,Liv. 3, 25, 5; 42, 40, 3: imperium,Curt. 10, 2, 15; Tac. A. 13, 36; id. H. 3, 19: sacramenti religionem,Liv. 28, 27: reverentiam sacramenti,Tac. H. 1, 12: fidem induciarum, pacis, etc.,Liv. 9, 40 fin.; 24, 29; Verg. G. 4, 213; Flor. 4, 2, 16: jus gentium,Liv. 4, 17: hostium jus et sacra legationis et fas gentium,Tac. A. 1, 42: rogationes vos rogatas rumpitis,Plaut. Curc. 4, 2, 24: edicta,Hor. C. 4, 15, 22: decreta,Ov. M. 15, 780: leges,Luc. 4, 175: constat, agnascendo rumpi testamentum,is made void,Cic. de Or. 1, 57, 241; cf.: jura testamentorum ruptorum aut ratorum,id. ib. 1, 38, 173: nuptias,Hor. C. 1, 15, 7: amores,Verg. A. 4, 292: condiciones pacis,Vell. 2, 48, 5: obsequium,Suet. Galb. 16: fata aspera,Verg. A. 6, 882: fati necessitatem humanis consiliis,Liv. 1, 42: ne me e somno excitetis et rumpatis visum,break in upon, interrupt,Cic. Rep. 6, 12, 12; so, somnum,Verg. A. 7, 458; cf. Sen. Ep. 51, 12: sacra,Verg. A. 8, 110: carmina,Tib. 2, 3, 20: novissima verba,Ov. A. A. 1, 539: ut vero amplexus fessi rupere supremos,Val. Fl. 5, 32: strepitu silentia rumpi,Lucr. 4, 583: silentia (verbis),Verg. A. 10, 64; Ov. M. 1, 208; 11, 598; Hor. Epod. 5, 85; Val. Fl. 3, 509; Plin. Pan. 55, 4: diutinum silentium,App. M. 10, p. 239, 14: taciturnitatem,Tac. A. 1, 74: patientiam,Suet. Tib. 24: en age, segnes Rumpe moras,break off, end delay,Verg. G. 3, 43; so, rumpe moras,id. A. 4, 569; 9, 13; Ov. M. 15, 583 Bach, N. cr.; Val. Fl. 1, 306; Mart. 2, 64, 9; Plin. Ep. 5, 11, 2; cf.: rumpunt moras,Luc. 1, 264: otia,Verg. A. 6, 813.—Poet.: rumpit has imo pectore voces, breaks forth, breaks out in, gives vent to, utters, etc., Verg. A. 11, 377; so, vocem,id. ib. 2, 129; 3, 246; Sil. 8, 301; Tac. A. 6, 20: questus,Verg. A. 4, 553; Claud. Rapt. Pros. 2, 249: gemitum,Sil. 4, 458.
Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary