(adverb) : quam (archaic form quamde or quande:
* Quamde pro quam usos esse antiquos, cum multi veteres testimonio sunt, tum Ennius ... et Lucretius (1, 640),Fest. p. 261 Müll.; cf. Enn. Ann. v. 29, and v. 139 Vahl. So, too, Naev. ap. Fest. s. v. topper, p. 352 Müll.), qui, in what manner, how, how much, as much as: quam nihil praetermittis in consilio dando! quam nihil tamen, quod tibi placeat, explicas!Cic. Att. 9, 2, A, 1: ut se accusari nolunt! quam cupiunt laudari!id. Fin. 5, 22, 61: quam multa, quam paucis!id. Fam. 11, 24, 1: quam sint morosi, intellegi potest,id. ib. 7, 15, 1: quam vellet, cunctaretur,id. Div. 1, 26, 56: memoriā tenetis, quam valde universi admurmurarint,Cic. Verr. 2, 5, 16, § 41: quam quisque potest,as much as each one can,Ov. Tr. 3, 4, 75: quam potuit,as far as he was able,Val. Max. 4, 1, 5.—With possum and a sup.: concede huc ab isto, quam potest longissime,as far as possible,Plaut. Men. 5, 2, 81: quam possunt mollissime,as gently as possible,Cic. N. D. 2, 52, 129.—Also without possum: quam maximas, quam primum, quam saepissime gratias agere,Cic. Fam. 13, 6, 5: ut quam angustissime Pompeium contineret,Caes. B. C. 3, 45.— With posit. (post-Aug.): tum Manlius ... quam poterat clarā voce denuntiavit,Val. Max. 6, 4, 1; 3, 2, 1 ext.; 4, 5, 1: dixi de philosophiā quam breviter potui,Lact. 3, 17, 1: tusa cribrataque vino, quam possit excellenti,as excellent as possible,Plin. 20, 24, 100, § 264; 18, 28, 68, § 274.
* In dependent clauses, indirect questions, etc.: est fidei nostrae, declarare, quam memores simus,Cic. Phil. 14, 11, 29: scio, quam timida sit ambitio,id. Mil. 16, 42: quam id ratum sit, tu judicabis,id. Att. 6, 1, 7: id quam injustum esset, non videbat,id. Off. 3, 21, 82: dici non potest quam sim disputatione tuā delectatus,id. Tusc. 2, 4, 10; id. N. D. 2, 20, 52; id. Ac. 2, 17, 52; id. Fin. 1, 11, 37; 1, 20, 65; 5, 12, 35; Cic. Verr. 2, 1, 18, § 47; 2, 1, 21, § 52; 2, 4, 44, § 98: videte quam iniqui sint,Sall. J. 85, 25; 62, 9: ut sentias quam vile sit corpus,Liv. 2, 12, 3; 24, 5, 2; Nep. Timoth. 4, 2.
* In partic.
* In comparisons, as, than.
* With tam: tam ego ante fui liber, quam gnatus tuos,Plaut. Capt. 2, 2, 60; cf. id. ib. 3, 4, 11: si era me sciat tam socordem esse quam sum,id. Cist. 4, 2, 5: tua est imago: tam consimilis est, quam potest,id. Men. 5, 9, 4: tam esse clemens tyrannus quam rex importunus potest,Cic. Rep. 1, 33, 50; id. Div. 1, 6, 10 et saep.; v. tam.
* In mere intensive expressions, exceedingly, very, quite, indeed: admodum quam saevos est,very cruel indeed,Plaut. Am. 1, 3, 43: nimis quam formido, ne, etc.,id. Most. 2, 2, 79: nimis quam cupio,id. Capt. 1, 2, 17: quam familiariter,Ter. And. 1, 1, 109: nam suos valde quam paucos habet, very few indeed, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 13, 3: mire quam,Cic. Att. 1, 11, 3: sane quam refrixit,id. Q. Fr. 2, 6, 5.
* With sup. and a corresp. tam, by how much the more, the more: quam acerbissima olea oleum facies, tam oleum optimum erit, the bitterer the olives, the better will be the oil, Cato, R. R. 65, 1: quam paucissimos reliqueris, tam optimi fiunt,Varr. R. R. 2, 9: quam quisque pessume fecit, tam maxume tutus est,Sall. J. 31, 14.
* With magis: quam magis ... tam magis,the more ... the more,Plaut. Bacch. 5, 1, 5.—With tam omitted: quam magis exhausto spumaverit ubere mulctra, Laeta magis pressis manabunt flumina mammis,Verg. G. 3, 309.— With the second magis omitted: quam magis te in altum capessis, tam aestus te in portum refert,Plaut. As. 1, 3, 6.— In the reverse order: tam magis ... quam magis,the more ... the more,Verg. A. 7, 787.
* With tanto: quam magis ... tanto magis,the more ... the more,Plaut. Men. 1, 1, 19; so Lucr. 6, 460.
* With a double comp.: ne libentius haec in illum evomere videar, quam verius,with more freedom than truth,Cic. Mil. 29, 78: non acrior quam pertinacior impetus Romanorum,Liv. 31, 35: discrimen me occupavit, meliore hostium quam meo tempore,Curt. 7, 7, 9.
* Tam ... quam, with the comp. for the posit., so ... as: per dexteram te istam oro non tam in bellis et proeliis, quam in promissis et fide firmiorem,Cic. Deiot. 3, 8.
* After comparatives or words of comparison, than: nobis nihil est tlmendum magis quam ille consul,Cic. Att. 7, 9, 3: his igitur, quam physicis potius credendum existimas?id. Div. 2, 16, 37; Cassius ap. Cic. Fam. 15, 19, 1; Cic. Pis. 26, 62: majorem pecuniam praetori polliceri, quam quantam hic dedisset,Cic. Verr. 2, 2, 29, § 70; id. de Or. 1, 36, 167: qui plures milites eorum occidisset, quam quot superessent,Liv. 35, 12.—So after verbs which imply comparison, verbs of preference, excellence, etc.; after praestat, Caes. B. G. 7, 17, 4; after malo: esse quam videri bonus malebat,Sall. C. 54, 5: an est quod ego malim quam?Cic. Par. 1; after statuo, Nep. Dat. 8, 1; after probo, Tac. A. 1, 58; after volo ( = βούλομαι ἤ), Liv. 3, 68, 11; 25, 29, 6.— Rarely quantus is used to strengthen quam, after comp.: de re majore quam quanta ea esset,Liv. 30, 23, 2: implere homines certioris spei, quam quantam fides promissi humani subicere solet,id. 26, 19, 2 Weissenb. ad loc.; 22, 2, 19.— But quam is often omitted after plus, minus, amplius, etc., without changing the case: minus duo milia hominum effugerunt,Liv. 24, 16, 4: plus partem dimidiam hominum caesam,id. 36, 40, 5; cf. id. 29, 25, 2: cum decem haud plus milibus militum,id. 28, 1, 5: ut hoc nostrum desiderium ne plus sit annuum,Cic. Att. 5, 1, 1: ferre plus dimidiati mensis cibaria,id. Tusc. 2, 16, 37: plus quingentos colaphos infregit mihi,Ter. Ad. 2, 1, 45; Prop. 2, 19, 18 (3, 17, 32); v. Zumpt, Gram. § 485.
* With sic (poet.): quam multā grandine nimbi Culminibus crepitant, sic densis ictibus heros pulsat, etc.,Verg. A. 5, 458.— With sic omitted, Verg. A. 6, 309 sqq.
* After aeque, so much ... as: nihil aeque eos terruit, quam robur ac color imperatoris,Liv. 28, 26.
* After contra, otherwise ... than, not so ... as: contra faciunt, quam professi sunt,Cic. Leg. 2, 5, 11.— So after secus: ne me secus honore honestes quam ego te,Plaut. Capt. 2, 1, 50.
* After alius, with a preceding negative, not otherwise than, no other than: nil aliud agens quam ut, etc.,nothing else than,Liv. 44, 27, 12: neque aliud totā urbe agi quam bellum apparari,id. 4, 26, 12; Nep. Hann. 10, 1: ob nullam aliam causam, quam ne,from no other cause than,Liv. 45, 25; 34, 2, 12. — Rarely with alius affirmatively (for ac): ipse me paulum in aliā quam prius habuerim opinione nunc esse confiteor,Quint. 3, 6, 63.
* After aliter, otherwise than: ne aliter, quam ego velim, meum laudet ingenium,Cic. Verr. 2, 1, 9, § 24: ne aliter quam si, etc.,Col. 4, 2, 2.
* After supra: saepe supra feret, quam fieri possit,more than,Cic. Or. 40, 139.
* After ultra: ultra, quam satis est, producitur,farther than,Cic. Inv. 1, 18, 26.
* After diversum, otherwise than: pransus quoque atque potus diversum valent quam indicant,something altogether different from what,Quint. 1, 4, 29; cf., after advorsum, only Plaut. Trin. 1, 2, 139 Brix ad loc.
* After words denoting number or quantity, which serve for comparison: dimidium tributi quam quod regibus ferre soliti erant, populo Romano pendere, the half of what, half as much as, Liv. 45, 18: multiplex, quam pro numero, damnum est,too great for, greater than,id. 7, 8: ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigit,twice as many as,Col. 1, 8, 8.—So, too, after designations of time: die vigesimā, quam creatus erat, dictaturā se abdicavit,on the twentieth day after,Liv. 6, 29: tabellarii venerunt post diem sextum, quam a vobis discesserant, Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 1: postridie venissemus, quam ... fuissemus,Cic. Ac. 2, 3, 9: postero die quam illa erant acta,id. de Or. 2, 3, 12: saeculis multis ante ... inventa sunt, quam, etc.,id. ib. 2, 5, 21.
* After the sup.: bellum gerere cum tyranno, quam qui unquam, saevissimo et violentissimo in suos,the most cruel that ever was,Liv. 34, 32.
* So with rel. and sup. after tam: tam gratum mihi id erit, quam quod gratissimum,Cic. Fam. 13, 3: tam sum amicus rei publicae quam qui maxime,id. ib. 5, 2, 6: ego sum tam mitis, quam qui lenissimus,id. Sull. 31, 87.
* Sometimes with magis or potius to be supplied, more ... than: tacita mulier semper, quam loquens,Plaut. Rud. 4, 4, 70 dub.: pacem quam bellum probabam,Tac. A. 1, 58.