(verb) : impĕro (inp-), āvi, ātum, 1 (archaic form, imperassit, Cic. Leg. 3, 3, 6, and induperantum = imperantium, Enn. Ann. v. 413 Vahl.), and n. in-paro
* To command, order, enjoin (cf.: jubeo, praecipio, mando).
* In gen., constr. with acc., an inf. or an object-clause, a relative-clause, with ut, ne, or the simple subj., with the simple dat. or absol.
* With acc. (and dat. personae): faciendum id nobis quod parentes imperant,Plaut. Stich. 1, 1, 53: fac quod imperat,id. Poen. 5, 3, 29; Ter. Hec. 2, 2, 2: quae imperarentur, facere dixerunt,Caes. B. G. 2, 32, 3: numquid aliud imperas?Ter. Eun. 2, 1, 7; id. Heaut. 4, 3, 26: sto exspectans, si quid mihi imperent,id. Eun. 3, 5, 46: nonnumquam etiam puerum vocaret: credo, cui cenam imperaret,i. e. ordered to get him his supper,Cic. Rosc. Am. 21, 59: imperat ei nuptias,Quint. 7, 1, 14: vigilias,id. 11, 3, 26: certum modum,id. 11, 2, 27: moram et sollicitudinem initiis impero,id. 10, 3, 9: graves dominae cogitationum libidines infinita quaedam cogunt atque imperant, Cic. Fragm. ap. Non. 424, 30 (Rep. 6, 1 Mos.): utque Imperet hoc natura potens,Hor. S. 2, 1, 51.—In pass.: arma imperata a populo Romano,Liv. 40, 34, 9: quod ipsum imperari optimum est,Quint. 2, 5, 6: imperata pensa,id. 3, 7, 6: exemplar imperatae schemae,Suet. Tib. 43.
* In partic.
* With a rel.-clause (very rare): imperabat coram, quid opus facto esset puerperae,Ter. And. 3, 2, 10: quin tu, quod faciam, impera,id. Phorm. 1, 4, 46; Plaut. Curc. 1, 1, 3 and 6; id. Capt. 2, 3, 10.
* With ut, ne, or the simple subj.: ecce Apollo mihi ex oraculo imperat, Ut, etc.,Plaut. Men. 5, 2, 87: his, uti conquirerent et reducerent, imperavit,Caes. B. G. 1, 28, 1: consulibus designatis imperavit senatus, ut, etc.,Liv. 42, 28, 7: quibus negotium a senatu est imperatum, ut, etc., S. C. ap. Front. Aquaed. 104; Petr. 1: mihi, ne abscedam, imperat,Ter. Eun. 3, 5, 30: Caesar suis imperavit, ne, etc.,Caes. B. G. 1, 46, 2; 2, 32, 2; 3, 89, 4: letoque det imperat Argum,Ov. M. 1, 670; 13, 659. — (ε) With simple dat.: si huic imperabo, probe tectum habebo,Plaut. Most. 4, 1, 14 (cf. above α): aliquid alicui,Ter. Eun. 3, 5, 46; Cic. Rosc. Am. 21, 59. — (ζ) Absol.: Pa. Jubesne? Ch. Jubeo, cogo atque impero, Ter. Eun. 2, 3, 97: si quid opus est, impera,Plaut. Am. 3, 3, 1: impera, si quid vis,id. Aul. 2, 1, 23: omnia faciam: impera,Ter. Heaut. 5, 5, 11: quidvis oneris impone, impera,id. And. 5, 3, 26.
* In publicists' lang., to order to be furnished or supplied, to give orders for, make a requisition for: cum frumentum sibi in cellam imperavisset (Verrem),Cic. Div. in Caecil. 10, 30: quem (numerum frumenti) ei civitati imperas emendum,Cic. Verr. 2, 3, 74, § 173: negas fratrem meum pecuniam ullam in remiges imperasse,id. Fl. 14, 33: pecuniam,id. ib. § 32; cf.: argenti pondo ducenta milia Jugurthae,Sall. J. 62, 5: arma,Caes. B. C. 1, 6 fin.: equites civitatibus,id. B. G. 6, 4 fin.; cf.: quam maximum militum numerum provinciae toti,id. ib. 1, 7, 2: obsides reliquis civitatibus,id. ib. 7, 64, 1; so, obsides Cic. de Imp. Pomp. 12, 35; Suet. Caes. 25.
* In publicists' and milit. lang., alicui or absol., to command, govern, rule over: his (magistratibus) praescribendus est imperandi modus ... qui modeste paret, videtur, qui aliquando imperet, dignus esse,Cic. Leg. 3, 2, 5; cf.: sic noster populus in pace et domi imperat,id. Rep. 1, 40: nulla est tam stulta civitas, quae non injuste imperare malit, quam servire juste,id. ib. 3, 18; cf. also: cum is, qui imperat aliis, servit ipse nulli cupiditati,id. ib. 1, 34: omnibus gentibus ac nationibus terra marique imperare,id. de Imp. Pomp. 19, 56; cf.: jus esse belli, ut, qui vicissent, iis, quos vicissent, quemadmodum vellent imperarent,Caes. B. G. 1, 36, 1: Jugurtha omni Numidiae imperare parat,Sall. J. 13, 2: quot nationibus imperabat,Quint. 11, 2, 50: clarus Anchisae Venerisque sanguis Imperet,Hor. Carm. Sec. 51; cf. id. C. 3, 6, 5: recusabat imperare,i. e. to be emperor,Plin. Pan. 5, 5; cf.: ipsum quandoque imperaturum,Suet. Claud. 3; id. Galb. 4; id. Oth. 4; id. Vit. 14; id. Tit. 2 et saep.— Hence
* Ad imperandum, to receive orders or instructions: nunc ades ad imperandum, vel ad parendum potius: sic enim antiqui loquebantur,Cic. Fam. 9, 25, 2; cf.: cum ipse ad imperandum Tisidium vocaretur,Sall. J. 62, 8 Kritz.
* In publicists' lang., to order the citizens to assemble, to summon: dein consul eloquitur ad exercitum: Impero qua convenit ad comitia centuriata,Varr. L. L. 6, § 88 Müll.; Gell. 15, 27, 4; so comically,Plaut. Capt. 1, 2, 52; cf. id. Cist. 1, 1, 60.
* In medic. lang., to order, prescribe: non idem imperassem omnibus per diversa aegrotantibus, Sen. de Ira, 1, 16; Plin. 24, 1, 1, § 5: si vires patiuntur, imperanda tridui abstinentia est,Cels. 7, 20.
* In gram.: imperandi declinatus,i. e. inflections of the imperative,Varr. L. L. 10, § 32 Müll.— Hence, impĕ-rātum, i, n., that which is commanded, a command, order: jussus arma abicere, imperatum facit,executes the order, obeys,Caes. B. G. 5, 37, 1; freq. in plur.: imperata facere,id. ib. 2, 3, 3; 5, 20 fin.; 6, 10, 3; id. B. C. 1, 60, 1; 2, 12, 4; 3, 34, 2 al.; cf.: imperata detrectare,Suet. Caes. 54: Senones ad imperatum non venire,according to orders, as ordered,Caes. B. G. 6, 2, 3.

s. TLL