Lewis Short
(adj.adv.) : hūmānus (old form: HEMONA humana et HEMONEM hominem dicebant, Paul. ex Fest. p. 100 Müll.; cf. homo
* Init.), a, um, adj.homo, of or belonging to man, human.
* In gen.: esse aliquem humana specie et figura, qui tantum immanitate bestias vicerit, ut, etc.,Cic. Rosc. Am. 22, 63: simulacra,id. Rep. 3, 9: caput,a human head,Hor. A. P. 1; Flor. 1, 7, 8: succidiae, Cato ap. Gell. 13, 24, 12: Cyclopis venter ... Carnibus humanis distentus, human flesh, Enn. ap. Prisc. p. 870 P. (Ann. v. 327 Vahl,): humana qui dape pavit equas,Ov. H. 9, 68: Athenas obsidione et fame ad humanos cibos compulit,Flor. 3, 5, 10: hostiae,human sacrifices,Cic. Font. 10 21; Tac. G. 9; Plin. 8, 22, 34, § 82; Flor. 1, 16, 7: lac,human milk,Plin. 28, 9, 33, § 123: nec distare humana carne suillam,Juv. 14, 98: carnibus humanis vesci,id. 15, 13: societas generis humani,of the human race,Cic. Lael. 5, 20; cf.: eos (deos) non curare opinor quid agat humanum genus, Enn. ap. Cic. Div. 2, 50, 104 (Trag. v. 354 Vahl.); v. genus: ubi remissa humana vita corpus requiescat malis, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107 (Trag. v. 416 ib.); cf.: humanae vitae varia reputantes mala, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 48, 115; and Cic. Rep. 6, 18; in the comp.: ergo hercules vita humanior sine sale non quit degere, Plin. 31, 7, 41, § 88: omnium divinarum humanarumque rerum,Cic. Lael. 6, 20; v. divinus: amor,id. ib. 21, 81: natura,id. Rep. 1, 14: virtus,id. ib. 1, 7 fin.: casus,id. Lael. 2, 7: cultus,id. de Or. 1, 8, 33: humanissima voluptas,id. Ac. 2, 41, 127: ignes,i. e. which men daily use,Plin. 2, 107, 111, § 239: dapes,i. e. human excrements,id. 17, 9, 6, § 51: memoria,Tac. A. 11, 14: ultra modum humanum,id. ib. 11, 21: humanum facinus factumst,customary,Plaut. Truc. 2, 1, 8: nec quisquam dixerit, in eo qui obdormivit, rem eum humanam et naturalem passum, Mos. et Rom. Coll. 12, 7, 7: major imago humana,of superhuman size,Juv. 13, 222: humanum sacrificium dicebant, quod mortui causa fiebat, Paul. ex Fest. p. 103 Müll.: scelus,committed against men,Liv. 3, 19 fin.; 29, 18 fin.: si quid mihi humanum contigerit, if any thing should happen to me, i. e. if I should die, Dig. 16, 3, 26 (for which, humanitus, q. v.): persuasit nox, amor, vinum, adulescentia: Humanum'st,Ter. Ad. 3, 4, 25: metum virgarum navarchus pretio redemit: humanum est; alius, ne condemnaretur, pecuniam dedit: usitatum est,Cic. Verr. 2, 5, 44, § 117; cf. Ter. Hec. 4, 1, 38; id. Ad. 3, 4, 25: humano quodam modo,Quint. 10, 3, 15: res humani juris, property (opp. res divini juris, things sacred or religious), Gai. Inst. 2, 2; 9 sqq.; 3, 97: ne vinum ... esse sacrum incipiat et ex usibus eripiatur humanis,Arn. adv. Gent. 7, 31.— As substt.
* Hūmāni, ōrum, m., men, mortals, Lucr. 3, 80; 837: natura humanis omnia sunt paria, Varr. ap. Non. 81, 10.
* In partic.
* Plur.: hūmā-na, ōrum, n., human affairs, the concerns of men, events of life: qui omnia humana, quaecumque accidere possunt, tolerabilia ducat,Cic. Tusc. 5, 6, 17; cf.: despicientem omnia humana,id. Rep. 1, 17; and: haec caelestia semper spectato, illa humana contemnito,id. ib. 6, 19: si quicquam humanorum certi est,Liv. 5, 33, 1: deos esse et non neglegere humana,id. 3, 56, 7.—Comp. (very rare): respiratio humanior,i. e. freer,Cael. Aur. Acut. 2, 1, 2.
* Humane, philanthropic, kind, gentle, obliging, polite (syn.: comis, urbanus): te esse humano ingenio existumo,Plaut. Most. 3, 2, 127: Cyrum minorem Persarum regem et ceteris in rebus communem erga Lysandrum atque humanum fuisse,Cic. de Sen. 17, 59; cf.: homo facillimus atque humanissimus,id. Att. 16, 16, C, 12: humani ingeni Mansuetique animi officia,Ter. And. 1, 1, 86; cf.: quod ipse moderatissimi atque humanissimi fuit sensus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 5: Catonis (praeceptum) humanissimum utilissimumque,Plin. 18, 6, 8, § 44 (cf. Cato, R. R. 4).
* Of good education, well-informed, learned, polite, refined: gentem quidem nullam video neque tam humanam atque doctam neque tam immanem atque barbaram, quae non significari futura posse censeat, Cic. Div. 1, 1, 2; cf.: homo doctissimus atque humanissimus,id. Verr. 2, 4, 44, § 98: homines periti et humani,id. ib. 2, 5, 28, § 70: haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani,id. Fin. 2, 31, 102: Praxiteles nemini est paulum modo humaniori ignotus, Varr. ap. Gell. 13, 16, 3 (eruditiori doctiorique, Gell.; see the entire chap.): humanissimussermo,Cic. Q. Fr. 2, 10, 2.—Hence, adv. in two forms: hūmānē and hūmānĭter.
* (Acc. to I.) Humanly, agreeably to human nature, in a manner becoming humanity.
* Form humane: vix humane patitur,Ter. Ad. 1, 2, 65: intervalla vides humane commoda, i. e. exceedingly, charmingly commodious, Hor. Ep. 2, 2, 70: morbos toleranter atque humane ferunt,Cic. Tusc. 2, 27, 65.
* In partic. (acc. to II. A.), humanely, pleasantly, courteously, kindly, gently, politely, etc.
* Comp.: si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius, aut si hilarius locuti sunt,Cic. Tusc. 3, 27, 64.
* Form humane: Hirtium aliquid ad te συμπαθῶς de me scripsisse facile patior: fecit enim humane,Cic. Att. 12, 44, 1.
* Form humaniter: invitus litteras tuas scinderem: ita sunt humaniter scriptae, Cic. Fragm. ap. Non. 509, 21: fecit humaniter Licinius,id. Q. Fr. 2, 1, 1.
* Sup.: quod se sua voluntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses,Cic. Q. Fr. 3, 1, 6, § 20: quam humanissime scribere,id. Fam. 2, 17, 6; 5, 20, 8; cf. Cic. Fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3: ducem se itineris humanissime promisit,Petr. 8.
Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary