Lewis Short
(verb) : ex-ĭmo, ēmi, emptum, 3, emo; cf. adimo and demo
* To take out, take away, remove (class.; syn.: demo, adimo, eripio, furor, etc.).
* Lit.
* In gen. (with de, ex, or simple abl.; rare with dat.): eximito (acina) de dolio,Cato R. R. 112, 3: oleas, ulmos bene cum radicibus,id. ib. 28, 1: medullam e caule,Plin. 26, 11, 71, § 116: dentem alicui,Cels. 6, 9; Plin. 28, 11, 49, § 181; cf.: lienem cani viventi,id. 30, 6, 17, § 51; and: lapillos ventre crocodili,id. 28, 8, 28, § 107: telum,Quint. 9, 2, 75: gladium,Vulg. Matt. 26, 51; cf.: quid te exempta juvat spinis de pluribus una?Hor. Ep. 2, 2, 212: eximi jubet non diem ex mense, sed ex anno unum mensem,Cic. Verr. 2, 2, 52, § 139: ne tu ex reis eximerere,id. ib. 2, 2, 40, § 99; for which: aliquem de reis, id. ib. 2, 4, 19, § 41: cf.: ut auctores alios omnino exemerint numero,Quint. 1, 4, 3; with which cf.: Phraaten numero beatorum Eximit virtus,Hor. C. 2, 2, 19: qui turbae quamvis bonorum auctorum eximatur,Quint. 10, 1, 74.
* Trop.
* In gen., to take away, remove, banish: quod si exemeris ex rerum natura benevolentiae conjunctionem,Cic. Lael. 7, 23: alicui lassitudinem,Plaut. Merc. 1, 17; cf.: illud, quod me angebat, non eximis,Cic. Tusc. 2, 2, 29: hic dies vere mihi festus atras Eximet curas,Hor. C. 3, 14, 14: onus sollicitis animis,id. Ep. 1, 5, 18: eam religionem (augures),Liv. 4, 31, 4: dubitationem hujus utilitatis,Quint. 1, 10, 28: quamquam res adversae consilium eximerent,Tac. A. 11, 32; 1, 32; 13, 15: aliquid memoriae,Suet. Claud. 11 et saep.: exemptā fine patere,i. e. without end,Lucr. 1, 976; 1, 1007.—Pass. impers.: plurimis mortalium non eximitur, quin primo cujusque ortu ventura destinentur, the idea is not taken from them, i. e. they cannot be convinced but that, etc., Tac. A. 6, 22.
* In partic.
* To free, release, deliver from any thing; constr. with ex, the abl., since the Aug. per. freq. with dat., rarely with de: aliquem metu,Plaut. Rud. 1, 4, 13: ita me exemisti Philocratem fallaciis,id. Capt. 3, 5, 16; cf.: iis (rationibus) accusator ad alios ex culpa eximendos abutetur,Cic. Inv. 2, 7, 24: ex miseriis plurimis me,Plaut. Capt. 5, 1, 3: se ex catenis,id. Men. 1, 1, 8: ex servitute,Liv. 37, 56, 7; Sen. Ep. 104, 16: aliquem crimine,Liv. 6, 24, 8: cf.: qui servitute exempti fuerant,id. 34, 52 fin.: cives servitio,id. 28, 39, 18; 27, 22, 3; 33, 23, 2; Plin. Ep. 4, 24, 3: non noxae (al. noxa) eximitur C. Fabius, qui, etc.,Liv. 8, 35, 5 Drak. N. cr.; cf.: supplicio magis quam crimini exemptus est,Curt. 7, 1, 6: servitio,id. 6, 3, 3: aliquem sceleri,Val. Fl. 2, 256: morti,Tac. A. 14, 48: infamiae,id. ib. 1, 48: legiones adversae pugnae,id. ib. 1, 64: Pisonem ignominiae,id. ib. 3, 18: ut morte honesta contumeliis captivitatis eximeretur,id. ib. 12, 51: querelae,Sen. Ben. 6, 9, 1: notae jam destinatae,Gell. 4, 20, 9: poenae,Dig. 48, 10, 22, § 4: opinionibus vulgi,Quint. 12, 2, 28 et saep.: exime hunc mihi scrupulum,Plin. Ep. 3, 17, 2: 6, 8, 7: Romanis dubitationem,Liv. 34, 37, 6: de proscriptorum numero,Nep. Att. 10, 4: agrum de vectigalibus,to exempt,Cic. Phil. 2, 39, 101.—Absol.: nec sorte (opus fuisse) nisi quod se quisque eximi voluerit,Quint. 4, 2, 74.
* Of time, to consume, waste: Clodius rogatus diem dicendo eximere coepit,Cic. Q. Fr. 2, 1, 3; cf.: Metellus calumnia dicendi tempus exemit,id. Att. 4, 3, 3: diem,Liv. 1, 50, 8; so, tempus,Suet. Oth. 6: diem,Plin. Ep. 5, 21, 2: male aetatem,Sen. Q. N. 3, 1: anno exempto,Pall. 3, 17 fin.: horam eximere ullam in tali cive liberando sine scelere non possumus,lose, waste,Cic. Phil. 6, 3, 7 B. and K.
* To except, leave out of consideration: leges, si majestatis quaestio eximeretur, bono in usu,Tac. A. 4, 6.
* Law t. t., to detain, prevent from appearing in court: eum qui in jus vocatur, Gai Inst. 4, 46.
Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary