LAT

Lewis Short

(v. a.P. a.) : ex-ĭgo, ēgi, actum, 3, v. a.ago
* To drive out or forth, to thrust out, to take or turn out.
* Lit.
* In gen.: reges ex civitate,to expel,Cic. de Or. 2, 48, 199: hostem e campo,Liv. 3, 61, 8: exigor patria, Naev. ap. Non. 291, 4: aliquem domo,Liv. 39, 11, 2: aliquem campo,id. 37, 41, 12: omnes foras,Plaut. Aul. 3, 1, 7: adcolas ultra famam,Plin. 2, 68, 68, § 175: exacti reges,driven away,Cic. de Or. 1, 9, 37; cf.: Tarquinio exacto,id. Rep. 1, 40: anno post Tarquinios exactos,Tac. A. 11, 22: Orestes exactus furiis,driven, tormented,Ov. Tr. 4, 4, 70: virum a se,Plaut. Mil. 4, 6, 62: uxorem,to put away, divorce,Ter. Hec. 2, 1, 45; Suet. Caes. 50; id. Claud. 26; cf.: illam suam (uxorem) suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis; claves ademit; exegit,turned her out of the house,Cic. Phil. 2, 28, 69: aliquem vitā, i. e. to kill, Sen. de Ira, 1, 6: corpus e stratis, to raise up or out, Sil. 16, 234: maculam,to take out,Suet. Aug. 94: et sacer admissas exigit Hebrus aquas, pours out into the sea, Ov. H. 2, 114; of weapons, to thrust from one, thrust, drive: non circumspectis exactum viribus ensem Fregit,thrust, impelled,Ov. M. 5, 171; so, ensem,Luc. 8, 656; cf.: ensem per medium juvenem,plunges through the middle,Verg. A. 10, 815: gladium per viscera,Flor. 4, 2, 68: tela in aliquem,Sen. Cons. ad Marc. 16; hence: aliquem hastā,i. e. to thrust through, transfix,Val. Fl. 6, 572.—Mid.: quae (hasta) cervice exacta est,passed out, passed through,Ov. M. 5, 138: prope sub conatu adversarii manus exigenda, to be put forth, raised (for a blow), Quint. 6, 4, 8 Spald.: (capellas) a grege in campos, hircos in caprilia,to drive out,Varr. R. R. 2, 3, 8: sues pastum,id. ib. 2, 4, 6: radices altius,to send out,Cels. 5, 28, 14; cf.: vitis uvas,Col. 3, 2, 10; 3, 6, 2; Cels. 8, 1 med.
* Trop.
* A scenic t. t., to drive off, i. e. hiss off a piece or a player from the stage (rare): spectandae (fabulae) an exigendae sint vobis prius,Ter. And. prol. 27 Ruhnk.; so, fabulas, id. Hec. prol. alt. 4; id. ib. 7.
* To demand, require, enforce, exact payment of a debt, taxes, etc., or the performance of any other duty (very freq.; syn.: posco, postulo, flagito, contendo, etc.): ad eas pecunias exigendas legatos misimus,Cic. Fam. 13, 11, 1: pecunias a civitatibus, id. Div. ap. Caecil. 10, 33: acerbissime pecunias imperatas,Caes. B. C. 3, 32; cf. id. ib. 1, 6 fin.; Cic. Pis. 16, 38; id. N. D. 3, 34, 84: quaternos denarios,id. Font. 5, 9: tributa,id. Fam. 3, 7, 3: pensionem,id. ib. 6, 18, 5: nomina sua,Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28: mercedem,id. Lael. 21, 80 et saep.: equitum peditumque certum numerum a civitatibus Siciliae,Caes. B. C. 1, 30, 4: obsides ab Apolloniatibus,id. ib. 3, 12, 1: viam,to demand the construction of a road,Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; Liv. 42, 3, 7: a quoquam ne pejeret,Juv. 13, 36.—Esp.: rationem, to exact an account: ut Athenienses rationibus exigendis non vacarent,Val. Max. 3, 1, ext. 1; Plin. Ep. 10, 81, 1: libertorum nomina a quibus ratio exigi posset,Suet. Aug. 101 fin.
* In pass.: exigor aliquid, to be solicited, dunned for money, etc. (post-class.): exigor portorium, id est, exigitur de me portorium, Caecil. ap. Gell. 15, 14, 5; id. ap. Non. 106, 24: (Rib. Com. Fragm. p. 51): sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Numid. ap. Gell. 15, 14, 2; Dig. 23, 4, 32.
* To examine, inquire into (post-Aug.): nec illae (conjuges) numerare aut exigere plagas pavent,Tac. G. 7 fin. (so Ritter, Halm, with all MSS., cf. Holzmann ad loc.; al. exugere, said to have been the read. of a lost codex, the Arundelianus; cf. exsugo); cf.: exactum et a Titidio Labeone, cur omisisset, etc.,id. A. 2, 85.
* Of places, to go or pass beyond, to pass by, leave behind (poet. and in post-Aug. prose): cum primus equis exegit anhelis Phoebus Athon,Val. Fl. 2, 75; cf. Prop. 3, 20, 11 (4, 20, 3 M.): Troglodytae hibernum mare exigunt circa brumam,Plin. 12, 19, 42, § 87.
* In mercant. lang., to dispose of, sell: agrorum exigere fructus,Liv. 34, 9, 9 Drak.: mercibus exactis, Col. poët. 10, 317.
* Mathemat. t. t., to apply to a standard or measure, i. e. to examine, try, measure, weigh by any thing: ad perpendiculum columnas,Cic. Verr. 2, 1, 51, § 133: materiam ad regulam et libellam,Plin. 36, 25, 63, § 188: pondus margaritarum sua manu,Suet. Caes. 47; cf.: aliquid mensura,Plin. 17, 21, 35, § 159.
* In gen., to drive out, expel (very rare): locus, Ubi labore lassitudo exigunda ex corpore,Plaut. Capt. 5, 4, 4: frigus atque horrorem vestimentis, Lucil. ap. Non. 291, 8.—Far more freq. and class.
* In partic.
* (Acc. to I. B. 2.) To require, demand, claim any thing due: ego vero et exspectabo ea quae polliceris, neque exigam, nisi tuo commodo,Cic. Brut. 4, 17: aliquid exigere magis quam rogare,id. Fam. 2, 6, 1: longiores litteras exspectabo vel potius exigam,id. ib. 15, 16, 1: omnibus ex rebus voluptatem quasi mercedem,id. Fin. 2, 22, 73: ab hoc acerbius exegit natura quod dederat,demanded back, reclaimed,id. Tusc. 1, 39, 93 Klotz.: non ut a poëta, sed ut a teste veritatem exigunt,id. Leg. 1, 1, 4: has toties optata exegit gloria poenas,has cost,Juv. 10, 187: poenas,to take vengeance,id. 10, 84: de vulnere poenas,Ov. M. 14, 478: poenam (alicui), Sen. de Ira, 2, 22 fin.; Ov. F. 4, 230: gravia piacula ab aliquo,Liv. 29, 18, 18 et saep.—With ut: exigerem ex te cogeremque, ut responderes,Cic. Fin. 2, 35, 119; 4, 28, 80; cf.: Calypso exigit fata ducis,questions, inquires into,Ov. A. A. 2, 130: exactum a marito, cur, etc.,Tac. A. 2, 85: exigite ut mores seu pollice ducat,Juv. 7, 237 sq.—With an object-clause: exigimus potuisse eum eo tempore testamentum facere,Dig. 29, 7, 8; 24, 3, 2.— Absol.: in exigendo non acerbum,Cic. Off. 2, 18, 64: cum res exiget,Quint. 5, 11, 5; 10, 3, 3; cf.: ut res exiget,id. 12, 10, 69: si communis utilitas exegerit,id. 12, 1, 37.— Esp.: rationem, to require an account: rerum gestarum,Just. 19, 2, 6: numquid rationem exiges, cum tibi aliquis hos dixerit versus?an explanation,Sen. Ep. 94, 28; Plin. Ep. 19, 9.
* Of time, life, etc., to lead, spend, pass, complete, finish: non novisse quicum aetatem exegerim,Plaut. Trin. 4, 2, 111; id. Capt. 3, 5, 62: tecum aetatem,id. Mil. 4, 2, 48; 4, 6, 60; id. Cas. 2, 5, 12: ut te dignam mala malam aetatem exigas,id. Aul. 1, 1, 4: vitam taetre, Cat. Or. inc. 15; Ter. Heaut. 2, 3, 39: cum maerore graviorem vitam,Sall. J. 14, 15; 85, 49; Plin. 7, 44, 45, § 139; Vitr. 2, 1, 4; Val. Max. 3, 5, 4 al.: vitae tempus,Sen. Ep. 2, 2; Val. Max. 3, 3, ext. 6: jam ad pariendum temporibus exactis,Cic. Verr. 2, 1, 18, § 48: qui exacta aetate moriuntur, at the close of the vigorous period of life, Cic. Tusc. 1, 39, 93; Cic. Verr. 2, 5, 8, § 21; Sall. J. 6, 2; Liv. 2, 40, 11 al.: mediam dies exegerat horam,Ov. Am. 1, 5, 1: aevum,Lucr. 4, 1235; Verg. A. 7, 777; Ov. M. 12, 209: tristissimam noctem,Petr. 115: diem supremum noctemque,Tac. A. 3, 16: ullum tempus jucundius,Plin. Ep. 3, 1, 1: jam aestatem exactam esse,Sall. J. 61, 1: per exactos annos,at the end of every year,Hor. C. 3, 22, 6: exacto per scelera die,Tac. H. 1, 47; id. A. 3, 16; so, exacto quadriennio,Plin. 2, 47, 48, § 130; Verg. G. 3, 190; Stat. S. 2, 2, 47.
* To conduct, urge forward, superintend, drive: opus,Ov. M. 14, 218; Col. 3, 13, 11.
* To bring to an end, to conclude, finish, complete a thing (poet. and in post-Aug. prose): exegi monumentum aere perennius,Hor. C. 3, 30, 1: opus,Ov. R. Am. 811; id. M. 15, 871: exactus tenui pumice versus eat,Prop. 3, 1, 8; Verg. A. 6, 637: commentarii ita sunt exacti, ut, etc.,Quint. 10, 7, 30: eandem gracilitatem stilo exigere condiscant,to reach, attain to,id. 1, 9, 2.
* To determine, ascertain, find out: sociisque exacta referre,his discoveries,Verg. A. 1, 309: non prius exacta tenui ratione saporum,before he has ascertained,Hor. S. 2, 4, 36.—Pass. impers.: non tamen exactum, quid agat,Ov. F. 3, 637; cf. id. Am, 3, 7, 16.
* (Acc. to I. B. 3.) To weigh, try, prove, measure, examine, adjust, estimate, consider, = examinare, ponderare (class. but perh. not in Cic.): si ad illam summam veritatem legitimum jus exegeris, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 1; cf.: nolite ad vestras leges atque instituta exigere ea, quae Lacedaemone fiunt, to estimate by the standard of, etc., Liv. 34, 31, 17; so, opus ad vires suas,Ov. A. A. 2, 502: si omnia argumenta ad obrussam coeperimus exigere,Sen. Q. N. 4, 5, 1; cf.: principatus tuus ad obrussam exigitur,id. de Clem. 1, 1, 6: se ad aliquem,id. Ep. 11 fin.: regulam emendate loquendi,Quint. 1, 5, 2: illa non nisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos,are judged of,id. 1, 5, 19; cf. id. 1, 4, 7.
* To treat, consult, deliberate respecting something, = considerare, deliberare (class. but not in Cic.): de his rebus ut exigeret cum eo, Furnio mandavi, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 7: cum aliquo,Plin. Ep. 6, 12, 3; cf.: secum aliquid,Verg. A. 4, 476; Ov. M. 10, 587; Sen. Ep. 27: de aliqua re coram,Plin. Ep. 9, 26, 13: haec exigentes hostes oppressere,Liv. 22, 49, 12: quid dicendum, quid tacendum, quid differendum sit, exigere consilii est,Quint. 6, 5, 5.
* To endure, undergo: aerumnam,Plaut. Capt. 5, 4, 12. —Hence, exactus, a, um, P. a. (acc. to I. B. 5., measured; hence), precise, accurate, exact (poet and in post-Aug. prose): difficile est, quot ceciderint, exacto affirmare numero,Liv. 3, 5, 12: acies falcis,Plin. 17, 27, 42, § 251: fides,Ov. Pont. 4, 9, 46.— Comp.: cura,Suet. Tib. 18; Mart. 4, 87, 4. —Sup.: diligentia,Front. Aquaed. 89: vir,Plin. Ep. 8, 23, 5.—With gen.: Mamurius, morum fabraene exactior artis, Difficile est dicere,Ov. F. 3, 383.—Adv.: exacte, exactly, precisely, accurately: ut exacte perorantibus mos est,Sid. Ep. 7, 9.—Comp.: dicere, disserere, Mel. Prooem. § 2; Gell. 1, 3, 21.—Sup.: pascere,Sid. Ep. 5, 11.
Charlton T. Lewis, Charles Short, A Latin Dictionary

TLL

s. TLL
Thesaurus Linguae Latinae
memory