exemplum (noun N) : eximo, orig., what is taken out as a sample (cf. eximius, from eximo)
* A sample.
* Prop. (cf. exemplar, specimen): purpurae, tritici,Auct. Her. 4, 6, 9.—Hence
* Transf.
* An imitation, image, portrait taken from something; a draught, transcript, copy.
* Hic quoque exemplum reliquit, Plaut. Ps. 2, 2, 56; cf.: o Apella, o Zeuxis pictor, Cur numero estis mortui? hinc exemplum ut pingeretis: Nam alios pictores nihil moror hujusmodi tractare exempla,id. Poen. 5, 4, 102 sq.; and in a pun with the follg. signif. under B.: Th. Exempla edepol faciam ego in te. Tr. Quia placeo, exemplum expetis, id. Most. 5, 1, 67: aedes probant: sibi quisque Inde exemplum expetunt,a sketch, draught,id. ib. 1, 2, 21; cf. id. ib. 3, 2, 75 sq.: Pompeii litterarum ad consulem exemplum attulit: Litterae mihi a L. Domitio allatae sunt: earum exemplum infra scripsi ... Deinde supposuit exemplum epistolae Domitii, quod ego ad te pridie miseram,a transcript, copy,Cic. Att. 8, 6, 1 sq.; 8, 11, 6; 7, 23, 3; id. Fam. 9, 26, 3; Ov. Tr. 1, 7, 23 al.
* A sample for imitation, instruction, proof, a pattern, model, original, example, precedent, case (the predominant meaning of the word).
* In gen.: ut mutum in simulacrum ex animali exemplo veritas transferatur,from a living model, original,Cic. Inv. 2, 1, 2; cf.: feruntur enim ex optimis naturae et veritatis exemplis,id. Off. 3, 17, 69: propones illi exempla ad imitandum,id. Phil. 10, 2, 5; cf.: habere exemplum ad imitandum (corresp. to exemplar),id. Mur. 31, 66; and: nostris exemplo fuit ad imitandum,Suet. Gramm. 2: exposita ad exemplum nostra re publica,Cic. Rep. 1, 46 fin.; cf. id. ib. 2, 31 fin.: loquimur de iis amicis, qui ante oculos sunt... Ex hoc numero nobis exempla sumenda sunt,id. Lael. 11, 38: aliquem ex barbatis illis exemplum imperii veteris, imaginem antiquitatis,id. Sest. 8, 19: a sapiente petitur exemplum,id. Off. 3, 4, 16: exemplum a me petere,Liv. 7, 32, 12: ab eodem Pompeio omnium rerum egregiarum exempla sumantur,Cic. de Imp. Pomp. 15, 44: ab se ipso exemplum capi posse,Liv. 1, 49, 2; cf.: cum et ipse sis quasi unicum exemplum antiquae probitatis et fidei,Cic. Rep. 3, 5: quod in juventute habemus illustrius exemplum veteris sanctitatis?id. Phil. 3, 6, 15: innocentiae,id. de Or. 1, 53, 229: qua in muliere etiam nunc quasi exempli causa vestigia antiqui officii remanent,as a pattern, example,id. Rosc. Am. 10, 27 (cf. infra, 2.): eum virum, unde pudoris pudicitiaeque exempla peterentur,id. Deiot. 10, 28: firmare animum constantibus exemplis (for constantiae),Tac. A. 16, 35; cf.: exemplum modestum,id. H. 2, 64: vitiosi principes plus exemplo quam peccato nocent,by their example,Cic. Leg. 3, 14, 32: (Tullus Hostilius) de imperio suo, exemplo Pompilii, populum consuluit curiatim,id. Rep. 2, 17: quod autem exemplo nostrae civitatis usus sum, etc.,id. ib. 2, 39: atrox videbatur Appi sententia; rursus Vergini Larciique exemplo haud salubres,i. e. judged by the precedent,Liv. 2, 30 init.: divinare morientes etiam illo exemplo confirmat Posidonius, quo affert, etc.,by that example, that case,Cic. Div. 1, 30, 64; id. Inv. 1, 30, 49; cf.: hinc illa et apud Graecos exempla ... levitatis Atheniensium crudelitatisque in amplissimos cives exempla,id. Rep. 1, 3: datum in omnes provincias exemplum,Tac. A. 1, 78; so, dare exemplum,to set the example,id. ib. 4, 50: tertia legio exemplum ceteris praebuit,id. H. 2, 85; 4, 52; Val. Max. 3, 6, 5.
* A way, manner, kind, nature: multi more isto atque exemplo vivunt,Plaut. Bacch. 3, 6, 11; cf.: negat se more et exemplo populi Romani posse iter ulli per provinciam dare,Caes. B. G. 1, 8, 3: uno exemplo ne omnes vitam viverent,Plaut. Mil. 3, 1, 132: istoc exemplo,id. ib. 2, 4, 6: quot me exemplis ludificatust,id. Ep. 5, 2, 6: eodem exemplo, quo,Liv. 31, 12, 3: ad hoc exemplum,Plaut. Mil. 2, 4, 6: quod ad exemplum,id. Trin. 4, 2, 76 et saep.—Hence often of methods or examples of punishment (cf. 3. supra): quando ego te exemplis pessumis cruciavero,Plaut. Capt. 3, 5, 33: omnibus exemplis crucior,id. Bacch. 5, 1, 6; cf. id. Most. 1, 3, 35; 55; 5, 1, 67.—Freq. of the tenor, purport, contents of a letter, etc.: litterae uno exemplo,i. e. of the same tenor,Cic. Fam. 4, 4, 1; 10, 5, 1: scribere bis eodem exemplo,id. ib. 9, 16, 1: testamentum duplex ... sed eodem exemplo,Suet. Tib. 76: Capua litterae sunt allatae hoc exemplo: Pompeius mare transiit, etc.,Cic. Att. 9, 6, 3: (litterarum) exemplum componere,id. Agr. 2, 20, 53; Suet. Calig. 55.
* In partic., a warning example, an example, warning, punishment (rare): exemplum statuite in me, ut adolescentuli vobis placere studeant potius quam sibi,Ter. Heaut. prol. 51; cf.: quibus liberi sunt, statuite exemplum, quantae poenae in civitate sint hominibus istiusmodi comparatae,Auct. Her. 4, 35, 47: simile in superiore parte provinciae edere exemplum severitatis tuae,Cic. ad Q. Fr. 1, 2, 5; cf. Tac. A. 3, 36 fin.; so, edere exempla in aliquem,Ter. Eun. 5, 7, 21; Caes. B. G. 1, 31, 12; Liv. 29, 27, 4: ut ne viderem, quae futura exempla dicunt in eum indigna,Ter. Eun. 5, 4, 24: habet aliquid ex iniquo omne magnum exemplum,Tac. A. 14, 44: meritum quidem novissima exempla Mithridatem,i. e. the punishment of death,id. ib. 12, 20: esse in exemplo,to serve as a warning,Ov. M. 9, 454; cf. Vulg. Judae, 7 al.: exemplo supplicii reliquos deterrere,Hirt. B. G. 8, 44, 1.
* Law t. t., a precedent: ad exemplum trahere,Just. Inst. 1, 2, 6: alicui sine exemplo subvenire,id. ib.

s. TLL