α ou ος, ον, droit, càd. qui se dresse, particul. :
      1 qui monte en ligne droite, à pic, en parl. d’un chemin, XÉN. An. 1, 2, 21, etc. ; ὄρθιον ἰέναι, XÉN. An. 4, 6, 12, monter à pic ; κατὰ τοῦ ὀρθίου, ARR. An. 1, 1, 8, à pic en descendant ;
      2 qui se dresse, en parl. de tours, EUR. Andr. 10 ; de cheveux hérissés, ESCHL. Sept. 564 ; SOPH. O.C. 1624 ; οὖς ὄρθιον, LUC. Tim. 23, oreille dressée ; en parl. d’animaux, dressé sur les pattes de derrière, PD. P. 10, 56 ;
      3 en parl. de la voix, qui résonne en montant droit, càd. élevé, haut, clair : ὄρθια ἤϋσε, IL. 11, 11, elle poussa un cri haut et sonore ; cf. HH. Cer. 20, 432 ; de même, en parl. de lamentations, SOPH. Ant. 1206, etc. ; adv. ὄρθιον φωνεῖν, PD. N. 10, 42, parler fort ; cf. ESCHL. Pers. 289, etc. ; νόμος ὄρθιος, HDT. 1, 24 ; AR. Eq. 1279, etc. ton haut, mode aigu ;
      4 t. de tact. formé en colonnes, p. opp. à la phalange où les soldats étaient côte à côte en longueur sur le front, XÉN. An. 4, 2, 11 ; ὀρθίους τοὺς λόχους ἄγειν, XÉN. An. 4, 3, 17, faire avancer les troupes en colonnes ; cf. POL. 11, 23, 2, 3 ; EN. TACT. Pol. 30, etc. ;
      5 en droite ligne : ἴχνος, XÉN. Cyn. 6, 14, 15, piste qui se dirige en droite ligne ; φεύγειν ὄρθιον, XÉN. Cyn. 5, 29, fuir en droite ligne ; fig. ἤθη ὄρθια, PLUT. Syll. 1, caractère droit, sentiments droits.

➳ Fém. ὄρθιος, SOPH. etc.

Étym. ὀρθός.

α, ον, Att. also ος, ον Th. 5.58; (< ὀρθός) : — straight up, steep, uphill, οἶμος Hes. Op. 290 ; πάγοι S. Fr. 89 ; πρόσβασις E. El. 489 ; ὁδός X. An. 1.2.21, etc. ; ὄρθιον ἑτέραν (sc. ὁδὸν) ἐπορεύοντο Th. l.c. ; ὄρθιον or πρὸς ὄρθιον ἰέναι march uphill, X. An. 4.6.12, HG 2.4.15 ; ἡ ἀρετὴ πρὸς ὄρθιον ἄγουσα leading by a steep path, Id. Cyr. 2.2.24 ; πρὸς ὀρθίῳ on rising ground, opp. ἐν ἐπιπέδῳ, Id. HG 6.4.14 ; κατὰ τοῦ ὀ. by a steep descent, Arr. An. 1.1.8; τὰ ὄ. the country from the coast upwards, τὰ ἐς μεσόγαιαν φέροντα, Hdt. 4.101.
upright, standing, ὄ. ἦν τὰ γέρρα Id. 9.102 ; πύργοι E. Andr. 10 ; esp. of hair, ὀ. στῆσαι τρίχας S. OC 1624; τριχὸς ὀρθίας πλόκαμος ἵσταται A. Th. 564 (lyr.), cf. E. Hel. 632 (lyr.) ; also ὄ. ἐφιστὰς τὸ οὖς pricking up the ear, Luc. Tim. 23 ; of animals, rampant, Pi. P. 10.36. of the voice, high-pitched, shrill, κελεύματα A. Ch. 751 ; κωκύματα S. Ant. 1206 ; κηρύγματα Id. El. 683, Ichn. 40 ; ὀρθία σάλπιγγος ἠχώ E. Tr. 1266; more freq. the neut. as Adv., ἤϋσε… ὄρθια she cried aloud, Il. 11.11 (not found elsewh. in Hom.) ; ἰάχησε δ’ ἄρ’ ὄρθια φωνῇ h.Cer. 20, cf. 432 ; so ὄρθιον ὤρυσαι, φωνεῖν, Pi. O. 9.109, N. 10.76 ; ὄρθιον ἀντηλάλαξε… ἠχώ A. Pers. 389 ; ἐσήμην’ ὄρθιον σάλπιγγι E. Heracl. 830. νόμος ὄ. a traditional melody of very high pitch (cf. Arist. Pr. 920b20), Hdt. 1.24, Ar. Eq. 1279, etc. ; pl., ὀρθίοις ἐν νόμοις A. Ag. 1153 (lyr.); also ὁ ὄρθιος alone, Ar. Ach. 16, etc., cf. Sappho Supp. 20c. 4 (p. 78 Lobel); μελῳδία ὄ. Plu. 2.1140f. ὄρθιος, ὁ, in Metre, the foot - - ˘ ˘, Aristid.Quint. 1.16, cf. Plu. 2.1140f, Bacch. Harm. 101. in military language, formed in column, opp. in line or extended front, ὀ. ποιεῖσθαι τοὺς λόχους X. Cyr. 3.2.6, cf. An. 4.8.10 ; προσβάλλειν ὀ. τοῖς λόχοις ib. 4.2.11 ; ἄγειν τοὺς λόχους ὀ. bring them up in column, ib. 4.3.17 ; προῆγεν [αὐτοὺς] ὀ. ἐπὶ τοὺς πολεμίους Plb. 11.23.2, cf. Polyaen. 5.16.1. of stones in building, engaged lengthwise in the wall, i.e. with only the short sides showing, headers (opp. stretchers) τιθέντας τοὺς λίθους ὀρθίους ἐν γύψῳ Ph. Bel. 80.21. generally, like ὀρθός, straight, opp. crooked, φλέψ Hp. Aph. 5.68, Gal. 11.218 ; ἴχνος X. Cyn. 6.14, 15 ; τάφροι Thphr. CP 3.6.3 ; opp. πλάγιος, κάλαμοι Aen.Tact. 32.2 ; metaph, ἤθη ὄ.
straight-forwardness, Plu. Sull. 1 ; ὄ. καὶ αὐθέκαστος Id. Cat. Ma. 6. ὀρθία (sc. γωνία) a right angle, Id. 2.373f. -ία, ἡ, latus rectum of a conic, Apollon. Perg. 1.11, al. ὀ. διάμετρος conjugate diameter of a two-branched curve, Id. 1 Def. 1, al. Ὄρθιος, epith. of Asclepius, IG4²(1).459 (Epid.).

bei den Att. auch 2 Endgn,
1) grad aufwärts, bergan ; οἶμος, Hes. O. 292, Ggstz πρηνής ; ὥστε πάντας ὀρθίας στῆσαι φόβῳ δείσαντας τρίχας, Soph. O.C. 1624, das Haar aufsträuben ; vgl. Aesch. τριχὸς δ' ὀρθίας πλόκαμος ἵσταται, Spt. 546 ; ἔθειραι, Eur. Hel. 638 ; πύργος, Phoen. 1229 ; ὄρθια ἦν τὰ γέρρα, Her. 9.102 ; ὄρθιον ἰέναι steht gegenüber dem ὁμαλές, Xen. An. 4.6.12 ; πρὸς ὄρθιον ἄγειν, Cyr. 2.2.24 ; καταφέρεσθαι κατὰ τοῦ ὀρθίου, Arr. 1.1.11. – Gew. von der Stimme, gradauf tönend (oder aufregend ?), laut, hell, ἤϋσε θεὰ μέγα τε δεινόν τε ὄρθια, Il. 11.11 ; ἰάχησε, ἐβόησε ὄρθια φωνῇ, H.h. Cer. 20, 432 ; ὄρθιον ὤρυσε, φώνασε, Pind. Ol. 9.117, N. 10.76, der auch übertr. sagt ὀρθίαν ὕβριν κνωδάλων, P. 10.36 ; ὄρθια κωκύματα, Soph. Ant. 1191 ; κηρύγματα, El. 673 ; ὄρθιον δ' ἅμα ἀντηλάλαξε ἠχώ, Aesch. Pers. 381 ; κελεύσματα, Ch. 740 ; κήρυγμα, Eur. I.A. 94 ; φθέγματα, Hel. 1591 ; bes. νόμος, eine sehr hohe, helle Weise, Tonart, Her. 1.24, Ar. Ach. 16, Eq. 1276 ; ἐπιτείνουσι τὸ φθέγμα μέχρι πρὸς τὸ ὄρθιον, Luc. Bis acc. 11.
2) in gerader Richtung fortgehend ; ἴχνος, Xen. Cyn. 6.14 ; ὄρθιον φεύγειν, 5.29. Bei Her. 4.101 steht τὰ ὄρθια, τὰ ἐς τὴν μεσόγαιαν φέροντα dem τὰ ἐπικάρσια entgegen, von der Küste aufwärts, ins Land hinein. – Ἡ ὀρθία, der rechte Winkel, Plut. Is. et Os. 56 ; übertr., ἤθη ὄρθια καὶ καθαρά, Sull. 1. – In der Kriegssprache προσβάλλειν ὀρθίοις λόχοις, Xen. An. 4.2.11, mit geraden, colonnenartig aufmarschierten Lochen, wo die Soldaten einer hinter dem anderen gehen, im Ggstz zur Phalanx, wo ein Lochos mit breiterer Front eintritt, vgl. 4.3.17 u. 4.8.10, δοκεῖ παύσαντας τὴν φάλαγγα λόχους ὀρθίους ποιῆσαι, wo die verschiedene Marsch- und Kampfweise bei beiden auseinandergesetzt ist ; ὀρθίους ποιεῖσθαι τοὺς λόχους, Cyr. 3.2.6 ; s. Ael. tact. 30 ; nach Suid. heißt überhaupt πᾶν τάγμα ὄρθιον, ὃ ἂν τὸ βάθος ἔχῃ πλέον τοῦ μήκους, im Ggstz von παράμηκες. Auch Pol. sagt so : προῆγον αὐτοὺς ὀρθίους ἐπὶ τοὺς πολεμίους, 11.23.2 ; auch προσέβαλλον τοῖς κέρασιν ὀρθίαις ταῖς Ῥωμαϊκαῖς δυνάμεσι, ib. 3.