'gén. ἄνακτος (ὁ) [ᾰν] maître, chef, roi :
      1 en parl. des dieux, particul. d’Apollon, avec ou sans Ἀπόλλων : ἄναξ Ἄπολλον, ESCHL. Ag. 513, etc. ; ὤναξ Ἄπολλον, SOPH. O.R. 80 ; ou abs. ὤναξ, HDT. 1, 159, etc. Apollon tout-puissant ! ô Apollon tout-puissant ! ô maître ! ἄγουσι δὲ δῶρα ἄνακτι, IL. 1, 390, ils apportent des présents à Apollon tout-puissant ; en parl. de Zeus : Ζεὺς ἄναξ, ESCHL. Pers. 762, Zeus tout-puissant ; dans les invocations : Ζεῦ ἄνα, IL. 3, 351 ; 16, 233, Zeus maître ! ἄναξ ἀνάκτων Ζεῦ, ESCHL. Suppl. 524, Zeus maître des maîtres ! μὰ τὸν Δία τὸν ἄνακτα, DÉM. 937, 12, par Zeus le maître ; qqf. en parl. d’autres divinités (Hermès, IL. 2, 104 ; EUR. Rhes. 217 ; Poséidôn, ESCHL. Sept. 130 ; les Dioscures, v. Ἄνακες, Ἄνακοι ; les dieux en gén. OD. 12, 190 ; ESCHL. Suppl. 222, etc.) ; joint à δεσπότης : ὦ δέσποτ' ἄναξ, AR. Nub. 264, etc. ; ὦναξ δέσποτα, AR. Pl. 748, ô maître tout-puissant ! ;
      2 en parl. des rois, joint à βασιλεύς, OD. 20, 194 ;
      3 en parl. des fils et frères de rois, chez les Chypriotes, ARSTT. fr. 483 ;
      4 en parl. de personnages notables (héros homériques, Agamemnon, IL. 1, 7, etc. ; Orsilokhos, IL. 5, 546 ; Eumélos, IL. 23, 228, etc. ; Tirésias, OD. 11, 144, etc.) ;
      5 en parl. du maître de maison, OD. 1, 397, etc. ;
      6 p. ext. celui qui dirige : ἄ. κώπης, ESCHL. Pers. 378, maître de la rame, rameur ; ἄ. ὑπήνης, PLAT. COM. 2-2, 657 Mein., conducteur d’un char ; ἄνακτες ὅπλων, EUR. I.A. 1260, les hoplites, p. opp. aux marins, etc. ; fig. ἄ. ψευδῶν, EUR. Andr. 447, maître en fourberie ;
      7 p. ext. en parl. de choses (un autel, PD. O. 13, 104 ; le sort, PD. N. 4, 42).

➳ ἡ ἄ. (p. ἄνασσα) PD. P. 12, 3 ; ESCHL. fr. 379. Voc. ἄναξ (v. ci-dessus) ; ou ἄνα (seul. avec les noms de divinités) (v. ci-dessus) avec ὦ : ὦ ἄναξ, p. crase poét. et ion. ὦναξ, HDT. 1, 159, etc. ; SOPH. O.R. 80 ; AR. Pl. 748.

Étym. p. *ϝάναξ, pré-grec ; cf. myc. wa-na-ka.

'

ἄνακτος (cf. Ἄνακες), ὁ, rarely fem. ὦ ἄνα for ἄνασσα, Pi. P. 12.4, cf. A. Fr. 342; (Ϝάναξ IG 4.236 (Corinth), etc., cf. Ϝάνακες 4.564 (Argos)): — lord, master, of the gods, esp. Apollo, ἄγουσι δὲ δῶρα Ἄνακτι Il. 1.390, al. ; ὁ Πύθιος ἄναξ A. Ag. 509; ἄναξ Ἄπολλον ib. 513, Eu. 85, etc. ; ὦναξ Ἄπ. S. OT 80; ὦναξ without Ἄπολλον, Hdt. 1.159, 4.150, al. ; of Zeus, Hom. only in voc., Ζεῦ ἄνα Il. 3.351, 16.233; Ζεὺς ἄναξ A. Pers. 762; ἄναξ ἀνάκτων… Ζεῦ Id. Supp. 524; μὰ τὸν Δία τὸν Ἄνακτα D. 35.40; Poseidon, A. Th. 130; ὦ δέσποτ’ ἄναξ, of Ἀήρ, Ar. Nu. 264; of Apollo Ἀγυιεύς, Id. V. 875; ὦναξ δέσποτα, of Πλοῦτος, Id. Pl. 748; esp. of the Dioscuri, cf. Ἄνακες, Ἄνακοι; of all the gods, πάντων ἀνάκτων… κοινοβωμίαν A. Supp. 222, cf. Pi. O. 10 (11).49. — The irreg. voc. ἄνα is never addressed save to gods; ὦναξ is freq. in Trag. and Com. of the Homeric heroes, esp. of Agamemnon, as general-in-chief ἄναξ ἀνδρῶν Ἀ. Il. 1.442, al. (so Euphetes 15.532, while Ortilochos is called πολέεσσ’ ἄνδρεσσιν ἄνακτα 5.546); — also as a title of rank, e.g. of Teiresias, Od. 11.144, 151, S. OT 284; of the sons or brothers of kings (υἱεῖς τοῦ βασιλέως καὶ οἱ ἀδελφοὶ καλοῦνται ἄνακτες Arist. Fr. 526, cf. Isoc. 9.72, Clearch. 25, and so of Creon, S. OT 85, cf. 911), and esp. of kings, as Xerxes, A. Pers. 5, Darius, ib. 787, cf. Ag. 42, E. Ph. 17, Or. 349, etc. ; βασιλῆι ἄνακτι lord king, Od. 20.194; of the emperors, θεοὶ ἄνακτες IG 14.2012A 2, 4.1475 (Epid.).
master of the house, οἴκοιο ἄναξ Od. 1.397; ἀμφὶ ἄνακτα κύνες 10.216; as denoting the relation of master to slave, freq. in Od. ; ἄναξ, θεοὺς γὰρ δεσπότας καλεῖν χρεών E. Hipp. 88; of the Cyclops, as owner of flocks, Od. 9.440. metaph, κώπης, ναῶν ἄνακτες lords of the oar, of ships, A. Pers. 378, 383; πύλης ἄ. θυρωρέ, of a porter, S. Fr. 775; ἄ. ὅπλων E. IA 1260; ψευδῶν Id. Andr. 447; ὑπήνης Pl.Com. 122; κέντρων, of planets holding cardinal points, Man. 1.66. — Poet. word.

ἄνακτος, ὁ (vgl. ἀνά, ἄνω), der Oberste, Herr, der Befehlende, im Ggstz der δμῶες, die fremdem Willen unterworfen sind,
1) gewöhnliches Prädicat der Götter bei Hom.; Pind. δώδεκα ἄνακτες θεοί Ol. 11.51, u. sonst, wie Tragg. Bei Sp. vorzugsweise die Dioskuren, s. ἄνακες, auch ἄνακοι. Der unregelmäßige voc. ὦ ἄνα steht nur in dem Anruf an Götter, ebenso ep. u. ion. ὦ 'ναξ, vgl. Eur. Hipp. 88 ἄναξ, θεοὺς γὰρ δεσπότας καλεῖν χρεών.
2) von Menschen, die über Land und Leute gebieten, wenn ihr Besitztum auch gering ist ; auch Tiresias, Od. 11.144, wie die Söhne und Verwandten der Herrscher haben diesen Titel (der bes. nach Arist. bei den Zypriern, zum Unterschiede des βασιλεύς, den Brüdern und Söhnen des Königs gegeben ward, Prinzen, vgl. Isocr. 9.72), der bei den Tragg. auf alle Angesehenen und Edlen einer Stadtausgedehnt wird, s. Musgr. Soph. O.R. 85, 904. Bei Homer heißt Agamemnon oft ἄναξ ἀνδρῶν, vgl. Il. 9.98 οὕνεκα πολλῶν λαῶν ἐσσὶ ἄναξ ; Il. 15.532 ἄναξ ἀνδρῶν Εὐφήτης ; 23.288 ἄναξ ἀνδρῶν Εὔμηλος ; 5.546 ὃς τέκετ' Ὀρσίλοχον πολέεσσ' ἄνδρεσσιν ἄνακτα ; 13.452 Δευκαλίων δ' ἐμὲ τίκτε πολέσσ' ἄνδρεσσιν ἄνακτα.
3) Hausherr, οἴκοιο Od. 1.397, der Gebieter, im Ggstz der Diener und Sklaven ; 9.440 der Zyclop im Ggstz seiner Herden, also Besitzer ; s. Theocr. 7.79 ; auffallender Opp. Hal. 2.245, 477.
4) übh. Besorger, Verwalter, Lenker, κώπης, = νεῶν, Befehlshaber der Schiffe, Aesch. Pers. 370, 375 ; aber Eur. Cycl. 86 ist κώπης ἄναξ Ruderer ; ὅπλων, Führer der Waffen, I.A. 1260 ; ψευδῶν, Lügner, Andr. 449 ; ἄναξ βασιλεύς vrbdn Or. 342. – Selten ist ἡ ἄναξ für ἄνασσα, Pind. P. 12.3 ; Hermann H.h. Cer. 58. – In Prosa treten βασιλεύς u. δεσπότης an die Stelle dieses Wortes.