'(ὁ) [ᾰ, mais v. ci-dessous] (voc. ἄνερ, gén. etc. ἀνδρός, ἀνδρί, ἄνδρα ; pl. ἄνδρες, ἀνδρῶν, ἀνδράσι, ἄνδρας ; duel ἄνδρε, ἀνδροῖν) litt. celui qui engendre, d’où :
   I mâle, en parl. de personnes (hommes, enfants) : ἀνδρῶν ἄπαις, PLAT. Leg. 877 e, sans enfants mâles ; en parl. d’animaux, ARSTT. H.A. 10, 6, 2 ; p. suite :
      1 homme, p. opp. à femme, IL. 17, 435 ; OD. 21, 323, etc. ; au plur. ἄνδρες γυναῖκες (sans καί) hommes et femmes, SOPH. Ant. 1079 ; AR. Ran. 156 ;
      2 époux, mari, IL. 19, 291 ; OD. 1, 292, etc. ; HDT. 1, 146, etc. ; εἰς ἀνδρὸς ὥραν ἥκειν, PLAT. Criti. 113 d, être arrivée à l’âge de prendre un mari ; ἄνδρας ἀρτιζυγεῖς, ESCHL. Pers. 542, les époux récemment unis à elles ; qqf. amant, SOPH. Tr. 551 ; EUR. Hipp. 491 ; THCR. Idyl. 15, 131 ; en parl. d’animaux, THCR. Idyl. 8, 49 (cf. lat. vir gregis) ;
   II homme :
      1 p. opp. aux dieux (en ce sens, d’ord. au plur.) : πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε, HOM. père des hommes et des dieux ; qqf. au sg. IL. 13, 321 ; 18, 432, 433 ; SOPH. Aj. 77 ; souv. avec un adj. : βροτὸς ou θνητὸς ἀ. HOM. un mortel ; ἄνδρες ἡμίθεοι, IL. 12, 23, demi-dieux ; κατ' ἀνδρὸς βίοτον, EUR. Hipp. 938, de génération en génération ; avec une nuance d’ironie : τοῦ ποτε φίλων κυρεῖ τόδε πάλαιον ἀνδρὸς λείψανον ; EUR. El. 553, à quel ami appartient donc ce vieux débris d’homme ? ;
      2 homme fait, p. opp. à jeune homme : παῖς, μειράκιον, ἀνήρ, πρεσϐύτης, XÉN. Conv. 4, 17, enfant, jeune homme, homme fait, vieillard ; de même, p. opp. à παῖς, THC. 1, 115 ; à παῖς et à μειράκιον, PLUT. Alc. 1 ; εἰς ἄνδρας ἐγγράφεσθαι, DÉM. 412, 25, ou συντελεῖν, ISOCR. 277 b, être inscrit ou passer dans la classe des hommes faits ;
      3 homme, avec l’idée de qualités morales ou extérieures ; au sens moral avec l’idée des qualités viriles (honneur, courage, vertu, etc.) : ἀνέρες (épq. p. ἄνδρες) ἔστε, φίλοι, IL. 5, 529, soyez hommes, amis ! πολλοὶ μὲν ἄνθρωποι, ὀλίγοι δὲ ἄνδρες, HDT. 7, 210, beaucoup d’êtres humains, mais peu d’hommes ; de même, p. opp. à ἄνθρωπος, XÉN. Hier. 7, 3 ; souv. en ce sens chez les Att. : ἄνδρα γίγνεσθαί σε χρή, EUR. El. 693, il te faut être un homme ; εἰ ἄνδρες εἶεν οἱ στρατηγοί, THC. 4, 27, si les généraux étaient des hommes ; Μενέλεως δ' ἐν ἀνδράσιν, EUR. I.A. 945, mais Ménélas compte parmi les hommes ; cf. XÉN. Cyr. 4, 2, 25, etc. ; PLAT. Rsp. 359 b, etc. ;
      4 p. ext. joint aux titres ou professions : ἀνὴρ βασιλεύς, HOM. roi ; ἀνὴρ μάντις, HDT. 6, 83, devin ; ἀνὴρ νομεύς, SOPH. O.R. 1118, pâtre ; ἄνδρες δικασταί, ATT. juges, etc. ; aux noms de peuples : ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ORAT. Athéniens ! comiq. ἄνδρες θεοί, LUC. J. tr. 15, messieurs les dieux ! ὦ ἄνδρες κύνες, ATH. 160 b, messieurs les chiens ! ;
      5 p. ext. homme, individu : ὁ ἀν. PLAT. Phæd. 57 a, etc. l’homme, c. synon. de αὐτός ou ἐκεῖνος, celui-ci, celui-là ; πᾶς ἀνήρ, PLAT. Leg. 736 c, etc. tout homme, chaque homme ; κατ' ἄνδρα, ISOCR. 271 a, homme par homme ; particul. en parl. de combattants, IL. 15, 328 ; ESCHL. Sept. 346 ; de prisonniers qu’on échange, THC. 2, 103 ; en gén. de soldats, THC. 1, 107 ; 7, 43 et 76, etc. ; XÉN. An. 4, 8, 4, etc. ; simple particulier, p. opp. à homme d’État, XÉN. An. 1, 9, 8.

➳ Par crase att. ὁ ἀνήρ devient ἁνήρ, XÉN. Cyr. 2, 2, 29 ; ion. ὡνήρ, HDT. 4, 161 ; τοῦ ἀνδρός = τἀνδρός, XÉN. Hell. 3, 1, 12 ; PLAT. Lach. 179 e, 181 a ; Soph. 221 d ; τῷ ἀνδρί = τἀνδρί, SOPH. Tr. 60, 603, etc. ; PLUT. M. 775 c, etc. ; οἱ ἄνδρες = ἅνδρες, ion. ὧνδρες, HDT. 4, 134. Décl. épq. : voc. ἆνερ ; gén. et dat. ἀνέρος, ἀνέρι ; pl. ἀνέρες, etc. ; dat. ἄνδρεσσι, OD. 1, 358, etc. Chez les Épq. [ᾱ] dans ἀνήρ à l’arsis, et dans les formes trisyll. ἀνέρος, etc., qqf. chez les Trag. (chœurs) SOPH. O.R. 869, Tr. 1010.

Étym. R. indo-europ. *h₂ner-, homme ; cf. sscr. nā́, nár-, lat. Nerō.

'

ὁ, ἀνδρός, ἀνδρί, ἄνδρα, voc. ἄνερ ; pl. ἄνδρες, δρῶν, -δράσι [α], -δρας ; Aeol. dat. pl. ἄνδρεσι Alc. Supp. 14.8; late nom. sg. ἄνδρας Cat.Cod.Astr. 7.109.7; in Att. the Art. often forms a crasis with the Noun, ἁνήρ for ὁ ἀνήρ, τἀνδρός, τἀνδρί for τοῦ ἀνδρός, etc., ἅνδρες for οἱ ἄνδρες; the Ion. crasis is ὡνήρ, ὧνδρες, Hdt. 4.161, 134; Ep. also ἀνέρα, ἀνέρος, ἀνέρι, dual ἀνέρε, pl. ἀνέρες, ἀνέρας, ἄνδρεσσι. [Ep. Poets mostly use α in arsi, α in thesi; but in trisyll. forms with stem ἀνέρ- always α; so also Trag. in lyr., S. Tr. 1011, OT 869. But in Trag. senarians α always.] (ἀ- in nom. by analogy; cf. Skt. nar- from I.-E. ner-, nṛ- from nṛ-, Gk. ἀνδρ- from ṇr-):
man, opp. woman (ἄνθρωπος being man as opp. to beast), Il. 17.435, Od. 21.323; τῶν ἀνδρῶν ἄπαις without male children, Pl. Lg. 877e; in Hom. mostly of princes, leaders, etc., but also of free men; ἀ. δήμου one of the people, Il. 2.198, cf. Od. 17.352; with a qualifying word to indicate rank, ἀ. βουληφόρος Il. 2.61; ἀ. βασιλεύς Od. 24.253; ἡγήτορες ἄ. Il. 11.687.
man, opp.
god, πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε ib. 1.544, al. ; Διὸς ἄγγελοι ἠδὲ καὶ ἀνδρῶν ib. 334, cf. 403, Hdt. 5.63, etc. ; most common in pl., yet sts. in sg., e.g. Il. 18.432; — freq. with a Noun added, βροτοί, θνητοὶ ἄ., Od. 5.197, 10.306; ἄ. ἡμίθεοι Il. 12.23; ἄ. ἥρωες ib. 5.746; — also of men, opp.
monsters, Od. 21.303; — of men in societies and cities, οὔτε παρ’ ἀνδράσιν οὔτ’ ἐν ναυσὶ κοίλαις Pi. O. 6.10; and so prob., ἄλλοτε μέν τ’ ἐπὶ Κύνθου ἐβήσαο…, ἄλλοτε δ’ ἂν νήσους τε καὶ ἀνέρας… h.Ap. 142.
man, opp.
youth, unless the context determines the meaning, as in οὔ πως ἔστι νεωτέρῳ ἀνδρὶ μάχεσθαι ἄνδρα γέροντα Od. 18.53; but ἀ. alone always means a man in the prime of life, esp.
warrior, ἀ. ἕλεν ἄνδρα Il. 15.328; so ἀ. ἀντ’ ἀνδρὸς ἐλύθησαν Th. 2.103; the several ages are given as παῖς, μειράκιον, ἀ., πρεσβύτης X. Smp. 4.17; εἰς ἄνδρας ἐγγράφεσθαι, συντελεῖν, D. 19.230, Isoc. 12.212; εἰς ἄνδρας ἀναβῆναι BMus.Inscr. 898; in Inscrr. relating to contests, opp. παῖδες, IG2². 1138.10, etc.
man emphatically, man indeed, ἀνέρες ἄστε, φίλοι Il. 5.529; freq. in Hdt., πολλοὶ μὲν ἄνθρωποι, ὀλίγοι δὲ ἄνδρες 7.210; πρόσθεν οὐκ ἀ. ὅδ’ ἦν; S. Aj. 77; ἄνδρα γίγνεσθαί σε χρή E. El. 693; ἀ. γεγένησαι δι’ ἐμέ Ar. Eq. 1255; ὃ μαθὼν ἀ. ἔσει Id. Nu. 823; ἄνδρας ἡγοῦνται μόνους τοὺς πλεῖστα δυναμένους καταφαγεῖν Id. Ach. 77; εἰ ἄνδρες εἶεν οἱ στρατηγοί Th. 4.27; οὐκέτι ἀ. ἀλλὰ σκευοφόρος X. Cyr. 4.2.25; τὸν Λυκομήδην… μόνον ἄνδρα ἡγοῦντο Id. HG 7.1.24; οὐκ ἐν ἀνδράσι not like a man, E. Alc. 723, cf. 732; ἀνδρὸς τὰ προσπίπτοντα γενναίως φέρειν ΄tis the part of a man…, Men. 771, etc.
husband, Il. 19.291, Od. 24.196, Hdt. 1.146, etc. ; εἰς ἀνδρὸς ὥραν ἡκούσης τῆς κόρης Pl. Criti. 113d; so ἐξοικιεῖν εἰς ἀνδρὸς [οἶκον] θυγατέρα Luc. Lex. 11; — also of a paramour, opp. πόσις, S. Tr. 551, cf. E. Hipp. 491, Theoc. 15.131; ἀ. ἁπασῶν τῶν γυναικῶν ἐστι νῦν Pherecr. 155; αἰγῶν ἄνερ Theoc. 8.49. Special usages; joined with titles, professions, etc., ἰητρὸς ἀ. Il. 11.514; ἀ. μάντις, ἀ. στρατηγός, Hdt. 6.83, 92 (dub.); ἀ. νομεύς S. OT 1118; ἄνδρες λοχῖται, λῃσταί, ἀσπιστῆρες, ib. 751, 842, Aj. 565; esp. in disparagement, κλῶπες ἄ. E. Rh. 645; ἀ. δημότης S. Ant. 690; with names of nations, as Φοίνικες ἄ. Hdt. 4.42; ἀ. Θρῇξ E. Hec. 19, al. ; esp. in addresses, ἄ. ἔφοροι Hdt. 9.9; ἄ. πολῖται S. OT 513; ἄ. δικασταί D. 21.1, etc. ; ὦ ἄνδρες gentlemen of the jury, Antipho 1.1, Lys. 1.1, etc. ; ὦ ἄ. Ἀθηναῖοι Id. 6.8, etc. ; hence in Comedy, ἄ. ἰχθύες Archipp. 29; ἄ. θεοί Luc. JTr. 15; ὦ ἄ. κύνες Ath. 4.160b. ὁ ἀνήρ, by crasis Att. ἁνήρ, Ion. ὡνήρ, is freq. used emphatically for αὐτός, ἐκεῖνος Ar. V. 269, prob. in Pl. Sph. 216b, etc. ; sts. so in oblique cases without the Art., S. Tr. 55, 109, 293, etc. ; but not in Prose. ἀ. ὅδε, ὅδ’ ἀ., in Trag., = ἐγώ, S. Aj. 78, E. Alc. 690, etc. πᾶς ἀ. every man, every one, freq. in Pl. Lg. 736c, al., cf. E. Or. 1523.
a man, any man, εἶτ’ ἄνδρα τῶν αὑτοῦ τι χρὴ προϊέναι; Ar. Nu. 1214; οὐ πρέπει νοῦν ἔχοντι ἀνδρί Pl. Phd. 114d, etc. ; οὐ παντὸς ἀνδρὸς… ἐσθ’ ὁ πλοῦς ΄tis not every one that can go, Nicol.Com. 1.26. ὦ δαιμόνι’ ἀνδρῶν Eup. 316; and often with a Sup., ὦ φίλτατ’ ἀνδρῶν Phryn.Com. 80, etc. κατ’ ἄνδρα viritim, Isoc. 12.180, POxy. 1047 iii 11, BGU 145.5, etc. ; so τοὺς κατ’ ἄνδρα individuals, opp. κοινῇ τὴν πόλιν, D.Chr. 32.6. In LXX, ἀνήρ = ἕκαστος, δότε μοι ἀνὴρ ἐνώτιον Jd. 8.24; ἀ. τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ προσκολληθήσεται ΄each to his fellow΄, of leviathan΄s scales, Jb. 41.8; also ἀ. εἷς 4 Ki. 6.2; with negs., ἀ. μὴ ἐπισκεπήτω ib. 10.19; ἀνὴρ ἀνήρ any one, Le. 15.2. ἄνδρας γράφειν· τὸ ἐν διδασκάλου τὰ παιδία ὀνόματα γράφειν, Hsch.
male animal, Arist. HA 637b15.

ὁ, Hom. ἀνέρος, ἀνέρι, ἀνέρα, ἀνέρε, ἀνέρες, ἀνέρας neben ἀνδρός, ἀνδρί, ἄνδρα, ἄνδρε, ἄνδρες, ἄνδρας, ἄνδρεσσι neben ἀνδράσιν, gen. plur. ἀνδρῶν, vocat. sing. ἆνερ Il. 24.725 ; der Mann :
1) im Ggstz des Weibes, γυνή, von Hom. an überall ; dah. ἀνδρῶν ἄπαις, ohne männliche Kinder, Plat. Legg. IX.877e. Bes. der freie Mann. In der Zusammenstellung beider Geschlechter die Att. ohne Verbindung ἄνδρες, γυναῖκες.
2) der Mensch im Ggstz der Götter, gew. im plur., πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε, sehr oft vom Zeus. Διὸς ἄγγελοι ἠδὲ καὶ ἀνδρῶν Il. 1.384 ; dgl. auch Her. 5.68, 28. Im Gegensatz gegen die Kentauren Od. 21.303. Seltener u. nur bei Dichtern so im sing., z. V. Il. 13.321, 18.432 ; Soph. O.C. 578, Aj. 77. Häufig tritt die besondere Bezeichnung der Sterblichkeit hinzu, βροτὸς ἀνήρ, θνητός, auch ἄνδρες ἥρωες, auffallender ἄνδρες ἡμίθεοι Il. 12.23.
3) der erwachsene Mann, wie Xen. παῖς, μειράκιον, ἀνήρ, πρεσβύτης neben einander stellt, Symp. 4.17 ; παῖδες, ἔφηβοι, τελεῖοι ἄνδρες, γεραίτεροι od. οἱ ὑπὲρ τὰ στρατεύσιμα ἔτη γεγονότες Cyr. 1.2.4 ff Wo Hom. nicht den Zusatz νέος, ὁπλότερος u. ä., od. γέρων u. προγενέστερος macht, versteht er waffenfähige Männer, in der Il. meist den Krieger ; diese Bdtg bleibt auch bei den Historikern vorherrschend, ἄνδρας ἑλέσθαι, συλλέξαι, Mannschaft wählen, ausheben, u. bei Zahlenbestimmungen eines Heeres, wie unser : tausend Mann. Vgl. Plat. ἀνὴρ καὶ πώγωνος ἤδη ὑποπιμπλάμενος Prot. 309a ; ἀνὴρ δὲ γενόμενος Dem. 18.259, worauf εἰς τοὺς δημότας ἐγγράφεσθαι folgt, 261.
4) der Mann, mit Nachdruck gesagt, der rechte, tüchtige, tapfere Mann, ἀνέρες ἔστε, φίλοι Il. 8.174 ; im Ggstz von ἄνθρωπος, πολλοὶ ἄνθρωποι, ὀλίγοι ἄνδρες Her. 7.210 ; vgl. Xen. Hier. 7.3 ἄνδρες καὶ οὐκέτι ἄνθρωποι μόνον νομιζόμενοι, womit An. 1.7.4 zu vgl. Welche Eigenschaft bes. hervorzuheben ist, zeigt der Zusammenhang ; denn von Barbaren heißt es Ar. Ach. 77 ἄνδρας ἡγοῦνται μόνους τοὺς πλεῖστα δυναμένους καταφαγεῖν καὶ πιεῖν. Bei Attikern oft : der Ehrenmann. Vgl. noch Soph. O.C. 393, Aj. 1217 ; οὐ λόγων δεῖ σ' ἀλλὰ τἀνδρός Eur. Hipp. 491 ; πρὸς τάδ' ἄνδρα γενέσθαι σε χρή El. 693 ; ἐτητύμως ἄνδρ' ὄντα Heracl. 998 ; ὡς ἀληθῶς ὄντος ἀνδρός Plat. Lach. 188c ; οὐκέτι ἀνήρ, ἀλλὰ σκευοφόρος Xen. Cyr. 4.2.12 ; νῦν σοι ἔξεστιν ἀνδρὶ γενέσθαι, jetzt kannst du ein berühmter Mann werden, An. 7.1.21.
5) Ehemann, Gatte, Il. 19.291 ; ἀνέρι μητέρα δώσω, verheiraten, Od. 2.223 ; Her. 1.146 u. sonst öfter ; εἰς ἀνδρὸς ᾔει λέκτρα Eur. Or. 458 ; λέκτρων ἀνδρὸς ἐστερημένη Med. 286 ; εἰς ἀνδρὸς ἔρχεσθαι, vermählt werden, Alciphr. 3.41. Bei Soph. Tr. 531 bildet es den Ggstz vom rechtmäßigen Gemahl, πόσις, ein Beischläfer ; εἰς ἀνδρὸς ὥραν ἡ κούσης τῆς κόρης, mannbar werden, Plat. Critia.113d.
6) Sehr gewöhnlich ist bes. bei Attikern die Vrbdg mit anderen subst., die meistenteils adjektivischer Natur sind, bes. bei Völkernamen u. in Anreden, wo der Ausdruck ehrenvoller wird. Es steht in dieser Vrbdg nie der Artikel dabei, ἀνὴρ Πέρσης, ein Perser, ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πολῖται, στρατιῶται, ihr Herren Athener usw., vgl. κλῶπες Eur. Rhes. 645 ; μάντις, τύραννος Thuc. 6.85, 2.89 ; oft bei Plat. φιλόσοφος, τραγικός, μουσικός, ein Philosoph usw. So ist auch ἀνὴρ νεανίας, ein junger Mann, Xen. Cyr. 2.2.6 zu fassen ; vgl. Eur. El. 344. – Bei den Attikern tritt es auch oft zur Stütze zu einem adj., φίλος ἀνήρ, er ist mein Freund, Plat. Theaet. 162a ; σοφὸς γὰρ καὶ θεῖος ἀνήρ, er ist weise u. göttlich, Resp. 1.331e ; bes. so bei φίλος, ἐχθρός, δίκαιος u. ä. Bei Xen. steht οἱ ἄνδρες allein öfter geradezu für Feinde, z.B. An. 3.1.23. Ebenso steht es bei partle., ἀνὴρ ἐπιστάμενος, ἐρῶν, ein Wissender, ein Liebender, Plat. Phaed. 76b, Symp. 179 a.
7) Im Att. sowohl bei den Tragg., die in diesem Falle auch den Artikel weglassen, als in Prosa, wo wenigstens in den cas. obliq. der Artikel immer dabei steht, vertritt es nachdrücklich die Stelle des pronom.; schon Her. ἀνὴρ ὅδε für ἐγώ 1.108 ; vgl. Xen. An. 1.3.12 ; Plat. Gorg. 470d, Phaed. 58e ; ähnl. οὗτος ἀνήρ, der da ! Gorg. 467b ; πᾶς ἀνήρ, Jedermann, Eur. Or. 1528, u. öfter Plat.
In der Krasis mit dem Artikel ion. ὥνήρ, att. ἅνήρ, auch τἀνδρός usw. – Das α ist bei Hom. in den dreisilbigen Formen immer lang, ebenso ἆνερ in der Arsis Il. 24.725 ; wo bei att. Dichtern α lang ist, ist die Krasis mit dem Artikel anzunehmen ; in den Chören brauchen sie zuweilen die dreisilbigen Formen mit langem α.

ἀνήρ, ἀνδρός, ὁ,
[in LXX chiefly for אִישׁ, freq. אֱנוֹשׁ, also אָדָם, etc. ;]
a man, Lat. vir.
__1. As opp. to a woman, Act.8:12, 1Ti.2:12; as a husband, Mat.1:16, Jhn.4:16, Rom.7:2, Tit.1:6.
__2. As opp. to a boy or infant, 1Co.13:11, Eph.4:13, Jas.3:2.
__3. In appos. with a noun or adj., as ἀ. ἁμαρτωλός, Luk.5:8; ἀ. προφήτης, 24:19; freq. in terms of address, as ἀ. ἀδελφοί, Act.1:16; and esp. with gentilic names, as ἀ. Ἰουδαῖος, Act.22:3; ἀ. Ἐφέσιοι, 19:35.
__4. In general, a man, a male person: = τις, Luk.8:41, Act.6:11.
SYN.: ἄνθρωπος, which see (cf. MM, VGT, see word). (AS)